Trong cuộc điện đàm vào tối 31-8 với người đồng cấp Indonesia, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã kêu gọi hợp tác phát triển vaccine COVID-19 của hai nước, nhấn mạnh rằng Trung Quốc “coi trọng các mối quan tâm và nhu cầu của Indonesia về vaccine”.
Bước đi của Trung Quốc ở Indonesia
Cuộc trao đổi giữa hai nhà lãnh đạo Trung Quốc-Indonesia diễn ra khi các tình nguyện viên ở thủ đô Jakarta gấp rút tham gia thử nghiệm giai đoạn 3 của vaccine mang tên CoronaVac do Trung Quốc phát triển, một trong những vaccine dẫn đầu cuộc chạy đua toàn cầu phát triển vaccine COVID-19.
Nhiều tình nguyện viên cho rằng thử nghiệm CoronaVac là cơ hội tốt nhất để họ vượt qua đại dịch nhất là khi quốc gia đông dân thuộc hàng nhất trong khu vực ASEAN đang gặp nhiều rắc rối vì COVID-19.
“Đây có thể là câu chuyện của năm tới ở Đông Nam Á”, Greg Poling, chuyên gia cấp cao về Đông Nam Á và là Giám đốc Tổ chức Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) ở Washington, nói: “Trong khi các nước trong khu vực đang cố gắng hết sức để tránh đứng về phía nào trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung, thì việc tiếp cận Manila bằng vaccine của Bắc Kinh đang được gấp rút thực hiện. COVID-1, đặc biệt là đối với Indonesia và Philippines là mối quan tâm số một. Vì vậy, cho dù các chính sách của Bắc Kinh có đáng ghê tởm như thế nào, nếu Trung Quốc là nước duy nhất cung cấp một loại vaccine khả thi, thì sẽ rất khó để các chính phủ từ chối”.
Hiện chưa rõ ai sẽ chiến thắng trong cuộc đua vaccine nhưng phải thừa nhận là Trung Quốc có nhiều hơn 1 loại vaccine và các báo cáo cho rằng CoronaVac đủ an toàn để sử dụng cho nhân viên y tế, nhưng sẽ mất nhiều tháng để hoàn thành các thử nghiệm quy mô lớn đang được tiến hành ở Indonesia và các nơi khác.
Các công ty tiên phong khác về vaccine bao gồm các dự án ở Anh và Mỹ. Ở Đông Nam Á, LUNAR-COV19, một sự hợp tác phát triển của Trường Y Duke-NUS và công ty dược phẩm Arcturus Therapeutics của Mỹ, đã bắt đầu thử nghiệm trên người. Greg Poling nói rằng điều mà phương Tây không muốn là Bắc Kinh nắm tất cả các quân bài.
“Chỉ cần có đủ lựa chọn thay thế trên thị trường để các quốc gia có thể mua sắm thì họ sẽ không cảm thấy mình không có lựa chọn nào khác ngoài lựa chọn được cung cấp bởi Bắc Kinh. Bởi vì khi đã thắng trong ngoại giao vaccine, Trung Quốc có thể áp đặt ý chí của mình trong các việc khác”, chuyên gia cấp cao về Đông Nam Á phân tích.
Vaccine-mục tiêu hàng đầu trong các cuộc gặp
Trong những tuần gần đây, khi dư luận đã dần chuyển từ việc băn khoăn liệu có biện pháp bảo vệ hiệu quả chống lại sự lây nhiễm của virus SARS-CoV-1 hay không sang việc khi nào vaccine xuất hiện, ngoại giao vaccine đã trở thành một mục hàng đầu trong chương trình nghị sự của các cuộc gặp song phương. Evan Laksmana, một nhà khoa học chính trị và nhà nghiên cứu cấp cao tại CSIS ở Jakarta, cho biết, ASEAN đã từng chứng kiến những hành động quyến rũ như vậy trước đây của Trung Quốc. “Bất cứ khi nào có vẻ như có sự ủng hộ của Mỹ đối với ASEAN, bạn sẽ thấy sự hợp tác ban đầu từ Trung Quốc và sau đó là leo thang mạnh mẽ hơn. Ví dụ như chúng tôi đã thấy điều này vào năm 2018, khi Trung Quốc đồng ý với một thời gian biểu cho việc xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC). Đồng thời, năm nay đã có một nhận thức rõ ràng giữa các quốc gia ASEAN có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc và Indonesia rằng “chúng ta nên nói chuyện rõ ràng hơn so với trước đây. Đã có sự ủng hộ đối với một lập trường thống nhất hơn về các cuộc đàm phán COC và để đảm bảo chúng ta không bị chia rẽ bởi sự thù địch giữa Mỹ và Trung Quốc”, Evan Laksmana phân tích
Là nền kinh tế lớn nhất và là quốc gia G20 duy nhất trong khu vực, vai trò lãnh đạo của Indonesia là rất cần thiết trong việc cố gắng củng cố lập trường chung của ASEAN trong các cuộc đàm phán về Biển Đông. Tuy nhiên, hy vọng Tổng thống Jokowi sẽ cam kết giải quyết vấn đề với Trung Quốc đang có nguy cơ tan thành mây khói. Với việc các ca nhiễm COVID-19 gia tăng nhanh chóng ở Indonesia, các cân nhắc địa chính trị khác đã giảm xuống trong danh sách việc cần làm.
“Việc cung cấp và tiếp cận vaccine là mối quan tâm rất cao trong chương trình nghị sự. Chúng tôi vẫn chưa đạt đến điểm mà có những quy định rõ ràng từ Bắc Kinh, nhưng sự phụ thuộc của chúng tôi vào Trung Quốc về vaccine và nguồn cung cấp y tế khiến Indonesia khó tiếp cận mạnh hơn với những vấn đề khó khăn, “, Evan Laksmana thừa nhận: “Sự xem xét của chính phủ về những vấn đề này có lẽ mạnh mẽ hơn chúng tôi mong muốn”.
Đây cũng là lý do mà hồi cuối tháng 8 vừa qua, Australia thông báo chi 80 triệu USD để đảm bảo tiếp cận công bằng về vaccine COVID-19 cho các quốc gia Thái Bình Dương và Đông Nam Á, bao gồm Indonesia và Philippines. Nhưng nếu Mỹ và phương Tây không thay đổi cách tiếp cận hiện nay thì rất khó để nói lên một điều gì chắc chắn. Một nhà ngoại giao Indonesia từ chối nêu tên nói rằng các quốc gia phương Tây không có tư cách gì để chỉ trích các hành động ngoại giao vaccine của Trung Quốc. “Ít nhất thì Trung Quốc đã cho chúng tôi thử nghiệm lâm sàng. Các nước phương Tây chỉ muốn bán vaccine”, ông này nói.
Gỉai pháp COC?
“Đây sẽ thời điểm khó khăn cho Mỹ trong việc tạo lập liên minh chống Trung Quốc, ngăn chặn việc Bắc Kinh hiện thực hóa mưu đồ độc chiếm Biển Đông. Đầu tháng 7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tuyên bố rằng yêu sách của Trung Quốc đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi trong khu vực là trái pháp luật. Sự lựa chọn từ ngữ đó được lặp lại bởi phái bộ của Australia tại Liên Hợp Quốc vào cuối tháng 7 khi họ gửi một công hàm ngoại giao chính thức. Sau đó, vào tuần trước, chính quyền Trump đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với 24 công ty Trung Quốc tham gia vào hoạt động xây dựng các đảo nhân tạo của Trung Quốc trong khu vực có “đường chín đoạn”. Vào năm 2016, một tòa án quốc tế phát hiện tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc không phù hợp với UNCLOS nhưng Trung Quốc vẫn tiếp tục bất chấp. Việc cắt đứt khả năng tiếp cận thị trường béo bở của Mỹ đối với 24 công ty này là dấu hiệu đầu tiên Washington sẵn sàng đẩy lùi Trung Quốc cũng như chống lại Nga và Iran. Nhưng cái quan trọng nhất lại là quan điểm nhất quán của ASEAN”, bài báo trên tờ Financial Review bình luận.
Hồi đầu năm, các quốc gia ASEAN cũng cứng rắn quyết tâm. Với vai trò là chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã kêu gọi Trung Quốc tham gia các cuộc đàm phán về COC và Indonesia âm thầm thúc đẩy việc này. Trên thực tế, cựu Ngoại trưởng Indonesia Hassan Wirajuda nói, ASEAN đã cứng rắn lập trường trước khi Mỹ muốn tạo dựng liên minh. “ASEAN đã có một lập trường chung mạnh mẽ hơn vào đầu năm nay. Khi xảy ra xích mích giữa Trung Quốc và Malaysia, Indonesia lần đầu tiên bày tỏ sự ủng hộ đối với phán quyết 2916 của Tòa án trọng tài Thường trực”, ông Hassan Wirajuda nói: “Sự kiên định chung này của các nước ASEAN sau đó đã được chính thức chuyển tải dưới hình thức công hàm gửi Liên Hợp Quốc. Vì vậy, lập trường mới của Mỹ chỉ được coi là hỗ trợ cho ASEAN. ”
Sau những động thái cứng rắn này của ASEAN, Trung Quốc bắt đầu muốn hồi sinh COC. Nếu cuối cùng được thống nhất, COC sẽ không giải quyết các tranh chấp lãnh thổ nhưng nó sẽ cung cấp phương cách để tránh leo thang xung đột. Cựu Ngoại trưởng Indonesia nhấn mạnh: “COC sẽ không giải quyết được các vấn đề. Thay vào đó, nó sẽ tạo ra các điều kiện và thể hiện cam kết chung về việc thực hiện và kiềm chế các hành động đơn phương. Tiến trình đã diễn ra rất nhanh kể từ năm 2002 khi Trung Quốc và ASEAN lần đầu tiên đồng ý xây dựng một COC. Trong những tháng gần đây, Trung Quốc đã tuyên bố sẵn sàng tiến xa hơn trong vấn đề này”.
H.Chi
