Ngày 23/9/2022, trang Global Times có bài viết “Mỹ: ‘kiểm tra và cân bằng’ chỉ là cái cớ ngầm của hai đảng chối bỏ trách nhiệm” mô tả, bình luận về mô hình chính trị |”tam quyền phân lập” kiểu Mỹ giờ đã nát bét ra sao. Chắc chắn sự khủng hoảng mô hình chính trị này ở Mỹ là cú sốc khiến giới “dân chủ” Việt sốc và mất phương hướng để bấu víu. Bài báo thể hiện góc nhìn của truyền thông Trung Quốc, nhưng đáng để chúng ta tham khảo.
Ban đầu cơ chế kiểm tra và cân bằng giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp của chính phủ Hoa Kỳ được thiết kế để ngăn chặn sự lạm quyền, từng được coi là một ví dụ điển hình của hệ thống dân chủ hiện đại. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Mỹ dường như đã phải vật lộn với thiết kế chính trị mà họ rất tự hào này. Bị chia rẽ sâu sắc bởi chiến tranh đảng phái, mỗi nhánh trong ba nhánh quyền lực đều cố gắng kiểm tra và cắt giảm mọi đề xuất và hành động không do chính đảng của mình khởi xướng, khiến ý tưởng về sự cân bằng trở thành một huyền thoại không thể thực hiện được.
Hình ảnh thu nhỏ của sự phân chia và rối loạn chức năng của các nhánh hành pháp và lập pháp này xuất hiện khi mối quan hệ giữa chính phủ đảng Cộng hòa do cựu tổng thống Donald Trump lãnh đạo và Quốc hội dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hạ viện Dân chủ Nancy Pelosi trở thành sự thù địch sôi sục.
Kể từ khi nhậm chức, Trump luôn bị ám ảnh bởi lời hứa trong chiến dịch tranh cử của mình là xây một bức tường dọc biên giới Mỹ – Mexico. Nhưng tham vọng lớn của Trump đã không được Quốc hội chia sẻ. Từ cuối năm 2018 đến đầu năm 2019, bất đồng và đối đầu liên tục giữa Quốc hội và chính phủ liên bang về chi phí xây dựng bức tường đã ngăn một số bộ phận thu được các khoản trích lập của Quốc hội, dẫn đến việc chính phủ “đóng cửa” trong 35 ngày lịch sử.
Hơn nữa, hai bên dường như không quan tâm đến sự chậm trễ và kém hiệu quả do “tắt máy” gây ra và tiếp tục tuyên bố đối kháng của họ trong mọi trường hợp có thể. Pelosi đã ngăn Trump đưa ra một bài phát biểu trong phòng của Hạ viện, trong khi Trump, trong một đòn trả đũa ăn miếng trả miếng, đã hủy bỏ việc sử dụng máy bay quân sự của Pelosi cho chuyến thăm theo lịch trình đến khu vực chiến đấu của Mỹ ở Afghanistan. Vào đầu năm 2020, cả hai người đều trở nên thiếu chuyên nghiệp và trẻ con đến mức Trump đã từ chối bắt tay Pelosi, và Pelosi đã xé bản sao bài phát biểu Liên bang của Trump ngay trước máy quay.
Tranh chấp về những chuyện vặt vãnh giữa Trump và Pelosi đã gia tăng kể từ đó, thường đưa hai nhân vật này lên tiêu đề một cách hài hước và đóng đi cơ hội hợp tác vốn đã rất mỏng manh giữa hai nhánh chính phủ. Với việc Tổng thống đảng Dân chủ Joe Biden lên nắm quyền, mối hiềm khích giữa chính phủ và Quốc hội không được dập tắt mà thay vào đó, nó lan sang nhánh thứ ba, Tòa án Tối cao.
Theo hệ thống kiểm tra và cân bằng, các Thẩm phán Tòa án Tối cao phải luôn cố gắng tránh xa bản sắc đảng phái của họ càng nhiều càng tốt vì lợi ích của sự công bằng và độc lập. Nhưng trên thực tế, họ sẽ không bao giờ ngần ngại đề cao lợi ích của các bên của mình. Do chiếm đa số bảo thủ trong Tòa án Tối cao, hầu hết các phán quyết chính của nó đều phù hợp với các quan điểm của Đảng Cộng hòa, nhắm vào Tổng thống Biden và các chính sách của Đảng Dân chủ ở mọi thời điểm.
Ba phán quyết quan trọng gần đây của Tòa án Tối cao, bao gồm đảo ngược quyền phá thai đã được Hiến pháp bảo đảm trong gần nửa thế kỷ, hủy bỏ luật của New York về việc kiểm soát súng ở nơi công cộng và hạn chế thẩm quyền của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ trong việc yêu cầu giảm phát thải carbon , đã tạo được tiếng vang lớn và làm dấy lên những cuộc biểu tình quy mô lớn. Khi chế độ đảng phái xâm nhập vào lĩnh vực tư pháp và làm tổn hại đến phúc lợi công cộng, làn sóng mới nhất của các phán quyết bảo thủ đã phá vỡ huyền thoại về kiểm tra và cân bằng. Trên thực tế, tam quyền phân lập không còn phản ánh sự cân bằng quyền lực, mà đã biến chất trở thành công cụ chính trị cho các cuộc đấu đá đảng phái vô kỷ luật và bất tận.
Trớ trêu hơn, việc đổ lỗi cho sự phân chia quyền lực đã trở thành cái cớ ngầm được hai bên sử dụng để thả thính. Về vấn đề nút thắt trong chuyến thăm của Pelosi tới đảo Đài Loan, Nhà Trắng đã thông qua Quốc hội bằng cách tuyên bố rằng đây là “một chi nhánh độc lập”. Thực tế là Pelosi không thể đi máy bay quân sự Mỹ đến Đài Loan hoặc được Hải quân và Không quân Mỹ hộ tống nếu không có sự đồng ý của Nhà Trắng. Mỹ chỉ đang sử dụng hệ thống kiểm tra và cân bằng như một cái cớ cho hành vi khiêu khích của mình đối với vấn đề Đài Loan. Rốt cuộc, không ai muốn phải chịu trách nhiệm về việc kích động một cuộc chiến tranh có thể xảy ra.
Ngay từ năm 1796, George Washington, Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên, đã nói với người Mỹ rằng các đảng chính trị là “kẻ thù tồi tệ nhất.” Các tổ tiên của Hoa Kỳ không bao giờ có thể ngờ rằng, hơn hai trăm năm sau, hệ thống kiểm tra và cân bằng lại kết thúc theo cách này: Nó không chỉ tách rời quyền lực của ba nhánh của chính phủ Hoa Kỳ, mà còn xé nát Hoa Kỳ.
