Những quy định trong Luật Hải cảnh mới của Trung Quốc đặc biệt với Điều 22 mở rộng phạm vi sử dụng vũ khí của Lực lượng Hải cảnh Trung Quốc (CCG) với các tàu thuyền, tổ chức nước ngoài đặt ra nhiều thách thức đối với các quốc gia khác ở Thái Bình Dương và là một trong những nguyên do khiến tình hình trên Biển Đông ngày càng trở nên căng thẳng.
Vi phạm UNCLOS
Trong bài viết trên trang Lawfareblog GS Shigeki Sakamoto chuyên về Luật pháp quốc tế tại Đại học Doshisha ở Tokyo (Nhật Bản) có nhắc đến Điều 25 về việc thiết lập “vùng cảnh báo hàng hải tạm thời” trong Luật Hải cảnh mới của Trung Quốc. Theo đó, một tổ chức CCG cấp tỉnh trở lên có thể thiết lập “vùng cảnh báo hàng hải tạm thời” trong vùng biển thuộc quyền tài phán của Trung Quốc và hạn chế hoặc cấm tàu thuyền qua lại hoặc dừng lại nếu có bất kỳ trường hợp nào sau: (i) Khi cần thực hiện các nhiệm vụ an toàn và an ninh hàng hải; (ii) Khi cần kiểm soát các hoạt động tội phạm bất hợp pháp trên biển; (iii) Khi cần xử lý sự cố va chạm hàng hải; (iv) Khi cần bảo vệ tài nguyên biển và môi trường sinh thái; (v) Khi cần thiết lập thêm vùng cảnh báo hàng hải. Điều mà các nhà phân tích lo ngại nhất là việc Trung Quốc cố gắng thiết lập một “vùng cảnh báo hàng hải tạm thời” tại một số vùng biển mà nước này đơn phương tuyên bố quyền tài phán với lý do là thực hiện các nhiệm vụ an ninh và an ninh hàng hải, như được đề cập trong Điều 25.
UNCLOS quy định tại Điều 25, khoản 3 rằng, quốc gia ven biển không phân biệt đối xử về hình thức hoặc trên thực tế giữa các tàu nước ngoài; tạm thời đình chỉ trong các khu vực cụ thể trên lãnh hải của mình cho tàu nước ngoài qua lại nếu việc đình chỉ đó là cần thiết để bảo vệ an ninh, bao gồm cả các cuộc tập trận có vũ khí. Việc đình chỉ như vậy sẽ chỉ có hiệu lực sau khi đã được công bố hợp lệ. Nếu việc thiết lập “vùng cảnh báo hàng hải tạm thời” được thực hiện đúng trong vùng biển của Trung Quốc thì sẽ không có vấn đề gì phát sinh. Nhưng nếu một quy định “phân biệt đối xử trên thực tế” được áp dụng đối với tàu nước ngoài trong một thời gian dài, thì sẽ vi phạm UNCLOS.
“Trường hợp vùng nước tiếp giáp cần đặc biệt chú ý. Điều 33 của UNCLOS cho phép các quốc gia ven biển áp đặt các quy định đối với các vùng tiếp giáp để “ngăn chặn việc vi phạm các luật và quy định về hải quan, tài khóa, nhập cư hoặc vệ sinh trong lãnh hải của mình”. Tuy nhiên, Điều 13 của Luật Lãnh hải và vùng tiếp giáp của Trung Quốc mở rộng quyền tài phán về “an toàn” đối với các vùng tiếp giáp của mình lại nêu rõ rằng “Trung Quốc có quyền thực hiện các quyền trong vùng tiếp giáp của mình với mục đích ngăn chặn hoặc trừng phạt hành vi xâm phạm các luật và quy định về an ninh, hải quan, vệ sinh tài chính hoặc kiểm soát xuất nhập cảnh trong lãnh thổ đất liền, nội thủy hoặc lãnh hải của mình ”. Khi được đọc cùng với luật này, Luật Hải cảnh mới có thể cho phép Trung Quốc thiết lập vùng biển tạm thời trong vùng tiếp giáp, điều này cũng vi phạm UNCLOS”, GS Shigeki Sakamoto phân tích.
Thiếu cơ sở pháp lý trong các tuyên bố chủ quyền
Điều 56 của UNCLOS quy định rằng “khi thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình theo Công ước này trong vùng đặc quyền kinh tế, quốc gia ven biển phải xem trọng các quyền và nghĩa vụ của các quốc gia khác và sẽ hành động tương thích với các quy định của Công ước này. Điều 87 của UNCLOS có thảo luận về quyền tự do trên biển: “Các quyền tự do này sẽ được thực hiện bởi tất cả các quốc gia có quan tâm đến lợi ích của các quốc gia khác trong việc thực hiện quyền tự do trên biển và cũng quan tâm đến các quyền theo Công ước này đối với các hoạt động trong khu vực. “Nếu Trung Quốc tuyên bố vùng biển trong đường chín đoạn là “vùng biển thuộc quyền tài phán của Trung Quốc” và đơn phương thiết lập vùng báo động tạm thời trên biển tại vùng biển vốn thuộc vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia khác thì rõ ràng đây là hành vi vi phạm UNCLOS. Và Luật Hải cảnh mới đang “bổ sung vào kho vũ khí hợp pháp” của Trung Quốc trong việc hiện thực hoá âm mưu độc chiếm Biển Đông”, GS Shigeki Sakamoto cảnh báo.
TS Jay Batongbacal, Giám đốc Viện các vấn đề hàng hải và Luật biển thuộc Đại học Philippines thì bày tỏ: “Quyết định thông qua Luật Hải cảnh mới là sự tiếp nối các kế hoạch được thực hiện không ngừng nghỉ của Trung Quốc, nhằm từ từ cưỡng ép đối với Biển Đông, bất kể họ thiếu cơ sở pháp lý trong các tuyên bố chủ quyền, cũng như bất chấp các quyền lợi hợp pháp của các nước xung quanh. Với tình hình lúc này, hành động của Trung Quốc đang khiến các nước nhỏ hơn ở Đông Nam Á phải suy nghĩ kỹ về Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC), vì đây rõ ràng là cách dằn mặt và phá hủy các nỗ lực của một số nước ASEAN với Trung Quốc trong việc xây dựng những quy tắc nhất trí về ứng xử ở các vùng nước tranh chấp ở Biển Đông”.
