Tòa soạn báo độc lập nổi tiếng ở Mỹ ProPublica là nơi đăng rất nhiều vấn đề nội tại của nước Mỹ, do chính người Mỹ viết. Nếu bạn muốn hiểu căn nguyên vấn nạn nhân quyền của nước Mỹ nên tìm đọc những tờ báo kiểu này. Lang thang trên trang này, tôi tình cờ quan tâm đến hàng loạt bài viết phản ánh tình trạng của người Mỹ da đen, lý do vì sao phân biệt chủng tộc lại ăn sâu vào hành xử của chính quyền Mỹ đến thế. Xin giới thiệu bài viết của cây viết độc lập Nikole Hannah-Jones lý giải vì sao người Mỹ da đen lại sợ cảnh sát Mỹ đến thế?
===
Ngày 4 tháng 7 vừa qua, tôi và gia đình đến Long Island để ăn mừng ngày lễ với một người bạn và gia đình cô ấy. Sau khi ăn một ít thịt nướng, một nhóm chúng tôi quyết định đi dạo dọc bờ biển. Hầu hết các phương tiện đi bộ đều đi theo một hướng, nhưng rồi hai cô gái tuổi teen tiến về phía chúng tôi, di chuyển khó khăn ngược dòng, cả hai đều lo lắng nhìn về bên phải. “Anh ta có một khẩu súng,” một trong số họ nói với giọng trầm.
Tôi đưa mắt nhìn theo họ, và đang nắm chặt tay đứa con gái 4 tuổi của tôi thì một thanh niên giang tay ra và bắn nhiều phát dọc theo con phố đông đúc chạy song song với lối đi bộ lót ván. Ôm con gái vào lòng, tôi hòa vào đám đông những người vui chơi đang la hét chạy trốn khỏi tiếng súng.
Các phát súng dừng lại nhanh như khi chúng bắt đầu. Người đàn ông biến mất giữa một số tòa nhà. Ngực phập phồng, tay run rẩy, tôi cố gắng trấn an đứa con gái đang khóc của mình, trong khi chồng tôi, bạn bè và tôi đều nhìn nhau nín thở. Tôi quay sang kiểm tra Hunter, một thực tập sinh trung học đến từ Oregon, người đã ở với gia đình tôi trong vài tuần, nhưng cô ấy đang nghe điện thoại.
Không thể tưởng tượng được cô ấy sẽ gọi cho ai vào lúc đó, tôi hỏi cô ấy, hơi phẫn nộ, liệu cô ấy có thể đợi cho đến khi chúng tôi đến nơi an toàn trước khi gọi cho mẹ cô ấy không.
“Không,” cô nói. “Tôi đang nói chuyện với cảnh sát.”
Bottom of Form
Bạn bè của tôi và tôi nhắm mắt lại trong sự im lặng sững sờ. Giữa bốn người lớn, ba chúng tôi là nhà báo. Và không ai trong chúng tôi nghĩ sẽ gọi cảnh sát. Chúng tôi thậm chí đã không xem xét nó.
Tất cả chúng tôi đều là người da đen, không ai bị thương. Kẻ nổ súng đã đi khuất từ lâu, và chúng tôi chỉ nhìn thấy bóng lưng của hắn trong một hoặc hai giây. Nhưng, gọi cảnh sát đặt ra rủi ro đáng kể. Nó mang đến khả năng rất thực là bị mời gọi với sự thiếu tôn trọng, thậm chí là tổn hại về thể chất. Chúng tôi đã chứng kiến các nhân chứng bị đối xử như những kẻ tình nghi, và biết những người da đen gọi cảnh sát để được giúp đỡ có thể nhanh chóng bị còng vào sau xe cảnh sát nhanh như thế nào. Một số người trong chúng tôi biết có những người da đen bị dí súng vô cớ.
Đây là trước vụ việc Michael Brown . Trước khi cảnh sát giết John Crawford III vì mang súng BB trong Wal-Mart hoặc bắn hạ Tamir Rice 12 tuổi trong công viên Cleveland. Trước khi Akai Gurley bị một sĩ quan giết khi đang đi trong cầu thang tối và trước khi Eric Garner bị bóp cổ đến chết vì nghi ngờ bán “đồ lỏng lẻo”. Nếu chưa biết những cái tên đó, tất cả chúng tôi có thể liệt kê danh sách những người da đen không vũ trang bị cơ quan thực thi pháp luật giết. Chúng tôi lo sợ điều gì có thể xảy ra nếu cảnh sát ập vào một nhóm người mà do màu da của chúng tôi, họ có thể bị nhầm là những kẻ tình nghi.
Đối với những người có thể không phải là người da đen, hoặc có lẽ là người Latinh, đây là cơ hội để tôi nói với bạn rằng một phần đáng kể đồng bào của bạn ở Hợp chủng quốc Hoa Kỳ có rất ít kỳ vọng được luật pháp đối xử công bằng hoặc nhận được công lý. Có thể điều này sẽ gây bất ngờ cho bạn. Nhưng ở một mức độ rất thực tế, bạn đã lớn lên ở một đất nước khác với tôi.
Như Khalil Gibran Muhammad, tác giả cuốn sách Sự lên án của người da đen, đã nói: “Nói chung, người da trắng không biết cảm giác bị lực lượng cảnh sát chiếm giữ là như thế nào. Họ không hiểu vì đó không phải là loại cảnh sát mà họ trải qua. Bởi vì họ được đối xử như những cá nhân, họ tin rằng nếu “Tôi không vi phạm pháp luật, tôi sẽ không bao giờ bị lạm dụng”.
Chúng tôi không phải là tội phạm nhưng vì chúng tôi là người da đen, nhiều người trong chúng tôi về cơ bản không thể tin tưởng những người chịu trách nhiệm giữ an toàn cho chúng tôi và cộng đồng của chúng tôi.
Khi các cuộc biểu tình và nổi dậy quét qua vùng ngoại ô Ferguson của Missouri và những người biểu tình đã tổ chức các cuộc biểu tình liều chết và chặn các đường cao tốc và đại lộ từ Oakland đến New York với những câu hô vang “Mạng sống của người da đen là quan trọng”, nhiều người Mỹ da trắng dường như bị sốc trước khoảng cách chênh lệch giữa cơ quan thực thi pháp luật và chính quyền trong cộng đồng da đen mà họ phải phục vụ. Nó không có gì ngạc nhiên đối với chúng tôi. Đối với người Mỹ da đen, cảnh sát là “vấn nạn lâu dài nhất của cuộc đấu tranh cho quyền công dân,” Muhammad, một nhà sử học và giám đốc của Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Da đen Schomburg ở New York, cho biết, “Đó luôn là cơ chế giám sát và kiểm soát chủng tộc”.
Ở miền Nam, cảnh sát đã từng làm công việc bẩn thỉu là thực thi hệ thống đẳng cấp chủng tộc. Những bức ảnh đen trắng tưởng niệm cách cảnh sát miền Nam cắt thịt những người chăn cừu biểu tình đòi quyền công dân và lột da những đứa trẻ da đen bằng vòi nước. Các luật sư cũng tham gia hoặc liên quan đến vô số vụ đánh đập, giết người và mất tích của những người miền Nam da đen đã quên mất vị trí của họ.
Ở miền Bắc, cảnh sát đã làm việc để bảo vệ các khoảng trắng bằng cách ngăn chặn và kiểm soát dân số da đen đang gia tăng đã bị đẩy vào vành đai công nghiệp trong cuộc Đại di cư. Không có gì lạ khi cảnh sát miền Bắc tham gia cùng đám đông da trắng khi họ tấn công những chủ nhà da đen đang cố gắng chuyển đến các khu dân cư của người da trắng, hoặc những công nhân da đen đang cố gắng nhận những công việc dành cho lao động da trắng. Tuy nhiên, họ thực thi nghiêm ngặt luật về người lang thang, cho phép họ có toàn quyền ngăn chặn, thẩm vấn và bắt giữ công dân da đen theo ý muốn.
Trở lại câu chuyện ngày 4 tháng 7 vừa qua, Hunter, người mang hai dòng máu và sống với mẹ da trắng trong một khu vực có nhiều người da trắng, đã không được tiếp xúc với cảnh sát mà nhiều người Mỹ da đen phải đối mặt. Trên điện thoại, cô ấy chỉ có thể đưa ra những mô tả chung chung nhất về nghi phạm, điều này dường như khiến viên cảnh sát ở đầu dây bên kia nghi ngờ. Để giải thích, Hunter nói với viên cảnh sát rằng cô mới 16 tuổi. Cảnh sát đã gọi lại cho cô: một lần, hai lần, rồi ba lần, yêu cầu cô cung cấp thêm thông tin. Các tương tác bắt đầu cảm thấy đe dọa. “Tôi không phải người ở đây,” Hunter nói. “Tôi đã nói với bạn tất cả những gì tôi biết.”
Lần thứ tư cảnh sát gọi, cô ấy trông có vẻ sợ hãi. Người thẩm vấn cô ấy hỏi cô ấy, “Bạn đang thực sự cố gắng giúp đỡ, hay bạn có liên quan đến việc này?” Cô quay sang chúng tôi, giọng run run. “Họ sẽ đến bắt tôi chứ?”
“Thấy chưa,” một người trong chúng tôi nói, cố làm dịu bầu không khí. “Đó là lý do tại sao chúng ta không gọi cho họ.” Tất cả chúng tôi đều cười, nhưng nó trống rỗng.
…
Những loại câu chuyện này trong các cộng đồng da đen phổ biến đến mức không có gì nổi bật. Nếu chồng tôi về rất muộn và tôi không thể liên hệ được với anh ấy, tâm trí tôi sẽ tự hỏi nếu anh ấy bị giam giữ.
Nỗi sợ hãi này không phải là vô cớ. Thanh niên da đen ngày nay có nguy cơ bị cảnh sát bắn chết cao gấp 21 lần so với thanh niên da trắng. Tuy nhiên, không phải người Mỹ da đen “mong chờ” cái chết mỗi khi chạm trán với cảnh sát. Cảnh sát giết người chỉ là biểu hiện tồi tệ nhất của vô số sự coi thường và sự phẫn nộ tích tụ cho đến khi có một vụ kích nổ.
Kể từ năm 1935, gần như mọi cái gọi là bạo loạn chủng tộc ở Hoa Kỳ-và đã có hơn 100 cuộc-đều bắt nguồn từ một vụ việc của cảnh sát. Đây có thể là một hành động tàn bạo, hoặc giết người vô nghĩa. Nhưng những nguyên nhân cơ bản sâu sa hơn nhiều. Cảnh sát, vì họ tương tác với các cộng đồng da đen hàng ngày, thường được coi là bộ mặt của hệ thống bất bình đẳng lớn hơn trong hệ thống tư pháp, việc làm, giáo dục và nhà ở.
Trong những tháng kể từ Ferguson, nhiều chuyên gia đã khẳng định rằng người Mỹ da đen xứng đáng với kiểu cảnh sát này, rằng đó là hậu quả của việc họ có nhiều khả năng vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân của tội phạm bạo lực. “Các sĩ quan cảnh sát da trắng sẽ không ở đó nếu bạn không giết lẫn nhau,” cựu Thị trưởng New York Rudy Giuliani lập luận trên Meet the Press khi cả nước chờ đợi quyết định của bồi thẩm đoàn trong vụ xả súng Michael Brown. Cần lưu ý rằng Giuliani đã giám sát NYPD trong hai trong số những vụ án khét tiếng nhất về sự tàn bạo của cảnh sát trong ký ức gần đây, vụ sodomy của Abner Louima và cái chết của Amadou Diallo , người không có vũ khí, trong một loạt 41 viên đạn. Cả hai đều là người da đen.
Về bản chất, những gì Giuliani đang nói là những công dân tuân thủ luật pháp đáng bị đối xử với sự nghi ngờ vì họ có chung đặc điểm chủng tộc với một số ít trong số họ phạm tội.
Các cộng đồng da đen muốn có mối quan hệ tốt với cơ quan thực thi pháp luật vì họ muốn gia đình và tài sản của họ được an toàn. Rốt cuộc, đúng là các cộng đồng da đen thường phải đối mặt với tỷ lệ tội phạm cao hơn; vào năm 2013, hơn 50% nạn nhân bị sát hại trên toàn quốc là người da đen, mặc dù chỉ có 13% tổng dân số là người da đen. Nhưng cũng đúng là những nỗ lực giảm tội phạm của người da đen trong các cộng đồng da đen đã góp phần làm giảm tội phạm lịch sử gần đây trên toàn quốc.
Vậy tại sao người Mỹ da đen vẫn thường xuyên bị từ chối loại chính sách thông minh tương tự thường xảy ra ở các cộng đồng da trắng, nơi cảnh sát dường như hoàn toàn có khả năng phân biệt giữa những công dân tuân thủ luật pháp và những người phạm tội, và giữa những tội ác và những tội phạm nghiêm trọng cần can thiệp?
Trong thời kỳ cao điểm của các cuộc biểu tình “Black Lives Matter”, một người đàn ông mắc bệnh tâm thần đã bắn chết hai sĩ quan cảnh sát cách nhà tôi vài dãy nhà. Đêm đó tôi trằn trọc nghĩ về hai người đàn ông đó và gia đình họ. Không ai muốn nhìn thấy những người bị giết. Không bởi cảnh sát, không bởi bất cứ ai. Sáng hôm sau, chồng tôi và tôi mang thức ăn và hoa đến khuôn viên gạch ảm đạm ngay gần chúng tôi, nơi các sĩ quan đang làm việc khi họ bị giết.
Nhân viên tại quầy lễ tân không chào đón chúng tôi khi chúng tôi bước vào. Và anh ấy trông thực sự ngạc nhiên trước lời đề nghị của chúng tôi, khuôn mặt anh ấy dịu lại khi anh ấy nói với chúng tôi rằng chúng tôi không phải làm điều này, nhưng cảm ơn họ. Ngày hôm sau, tôi lái xe qua khu vực trên, nó đã được rào lại bằng hàng rào kim loại. Hai sĩ quan đội mũ bảo hiểm đứng gác phía trước, nắm chặt những khẩu súng trường tấn công lớn màu đen và quan sát. Thông điệp cảm thấy rõ ràng. Họ không đứng ngoài đó để bảo vệ khu phố. Họ đã ở đó để tự bảo vệ mình khỏi chúng tôi.
===
Thật khó tưởng tượng và khó hình dung về vấn nạn phân biệt chủng tộc ở Mỹ đã ăn sâu, bén rễ đến mức nào nếu bạn chưa đọc những bài báo cụ thể, tỉ mỉ như thế này. Qua đó cho thấy, việc đấu tranh cho nhân quyền của người da đen, da màu ở Mỹ vẫn còn đầy gian nan, chưa biết mấy trăm năm nữa họ mới có nhân quyền thực sự.
