Việc 16 máy bay vận tải chiến lược gần đây xâm nhập không phận Malaysia trên bãi cạn Luconia ở Biển Đông, sau đó là một tàu Cảnh sát biển Trung Quốc cùng những vụ việc tương tự tại vùng biển của các nước ASEAN trên Biển Đông là một lời nhắc nhở nghiêm túc về tầm quan trọng của các công ước quốc tế trong việc điều chỉnh biên giới trên biển.
Theo tờ TheInsnews, trong nhiều năm qua, Trung Quốc đã chơi chiến lược “chia để trị” nhằm khẳng định quyền kiểm soát của mình đối với các tuyến đường thủy chiến lược có biên giới với Việt Nam, Malaysia, Indonesia, Brunei và Philippines; tiến hành các cuộc xâm nhập bằng đường không và đường biển; xây dựng các đảo trên rạn san hô và sử dụng ngoại giao cùng áp lực kinh tế để phá vỡ một mặt trận thống nhất của ASEAN.
Xây dựng trật tự dựa trên quy tắc
Thực tế là từ đầu những năm 1900, một số quốc gia đã bày tỏ mong muốn mở rộng các tuyên bố chủ quyền bao gồm tài nguyên khoáng sản, bảo vệ nguồn cá và cung cấp các phương tiện để thực thi biện pháp kiểm soát vùng biển; sử dụng nguyên tắc luật tục quốc tế về quyền bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của một quốc gia. Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Harry S. Truman đã mở rộng quyền kiểm soát của Mỹ đối với tất cả các tài nguyên thiên nhiên ở thềm lục địa của mình. Các quốc gia khác đã nhanh chóng làm theo và ngày nay chỉ có hai quốc gia vẫn sử dụng giới hạn 4,8 km cũ.
Công ước quốc tế của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982) quy định các quốc gia ven biển có thể tuyên bố chủ quyền đối với vùng lãnh hải lên đến 12 hải lý tính từ đường cơ sở. Ngoài giới hạn 12 hải lý không quá 200 hải lý, các quốc gia ven biển có thể yêu sách vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa, nơi họ có quyền chủ quyền để khai thác tài nguyên sinh vật và phi sinh vật trong các vùng biển này.
Cộng đồng quốc tế và đặc biệt là ASEAN cũng cần xây dựng dựa trên quyền chủ quyền của mình đối với Biển Đông, dựa trên phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) rằng Trung Quốc không có cơ sở pháp lý hoặc yêu sách lịch sử về cái gọi là “đường chín đoạn”. Đến nay, Trung Quốc vẫn bác bỏ phán quyết, mặc dù tuyên bố rằng tất cả các quốc gia nên “tôn trọng luật pháp quốc tế”.
Cuộc họp lần thứ 31 của UNCLOS
Tại cuộc tranh luận hôm 23-6 về báo cáo của Tổng thư ký LHQ xung quanh các vấn đề liên quan đến biển và đại dương, hoạt động của các cơ quan LHQ và hợp tác quốc tế trong năm qua, các đại biểu đã kêu gọi tuân thủ UNCLOS 1982, đồng thời hợp tác khu vực và quốc tế mạnh mẽ hơn trong các khu vực liên quan đến biển và đại dương cũng như để ứng phó với những thách thức như ô nhiễm biển và biến đổi khí hậu.
Đại sứ kiêm Đại diện thường trực của Malaysia tại LHQ Syed Mohamad Hasrin Aidid đã tái khẳng định niềm tin của Malaysia đối với UNCLOS như một văn kiện quan trọng quy định mọi khía cạnh về sử dụng và tài nguyên biển, góp phần tăng cường vì hòa bình, an ninh, hợp tác và quan hệ hữu nghị giữa các nước trên thế giới. Ông cho biết, Malaysia tiếp tục ghi nhận những đóng góp và vai trò của ba cơ quan chính trong Công ước, đó là Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS), Cơ quan Quyền lực Đáy biển Quốc tế (ISA) và Ủy ban Giới hạn của Thềm lục địa. (CLCS).
Trong khi đó, đại diện Phái đoàn thường trực của Việt Nam tại LHQ, Đại sứ Đặng Đình Quý cũng nhắc lại rằng Công ước là một khuôn khổ toàn diện điều chỉnh các hoạt động hàng hải và đại dương bao gồm bảo đảm an toàn và tự do hàng hải. Đại sứ Đặng Đình Quý lưu ý rằng tất cả các tranh chấp như vậy phải được giải quyết bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, tôn trọng các tiến trình ngoại giao và pháp lý; không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực và bày tỏ quan ngại về một số sự cố gần đây ở Biển Đông cũng như những hành động của Trung Quốc vi phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam.
Những mục tiêu trong tương lai là gì?
Rõ ràng, Trung Quốc là mối quan tâm chính của hầu hết các quốc gia ASEAN liên quan đến Biển Đông. Để đảm bảo các nguồn lực của Biển Đông được sử dụng cho lợi ích của các quốc gia xung quanh một cách lý tưởng là các quốc gia ASEAN đi đến một thỏa thuận chính trị, quân sự và kinh tế vững chắc nhằm tôn trọng các tuyên bố của nhau trong khi cùng đầu tư vào việc bảo vệ khu vực vì lợi ích của tất cả các quốc gia tham gia.
Điều này phải bao gồm việc ngăn các cường quốc như Trung Quốc xâm nhập quyền tài phán trong khu vực nhưng cũng không trở thành đối tượng lợi dụng của những quốc gia khác không có tuyên bố chủ quyền trong khu vực nhưng lại muốn sử dụng nó cho các tham vọng địa chính trị. ASEAN và người dân có quyền trên Biển Đông và không được thỏa hiệp trong việc hiện thực hóa điều này.
