Hôm 9-8, Iran đã yêu cầu Tổ chức Hàng hải quốc tế (IMO) – cơ quan phụ trách an toàn hàng hải của Liên hợp quốc (LHQ) – vào cuộc điều tra các vụ tấn công mới đây nhằm vào nhiều tàu chở dầu trên Vịnh Oman. Trong khi đó, Anh lại trình Hội đồng Bảo an LHQ bằng chứng chi tiết về vụ tấn công nhằm vào một tàu chở dầu ngoài khơi bờ biển Oman hồi tuần trước với cáo buộc chính nhằm vào Tehran.
Lời qua tiếng lại
Trong thông cáo báo chí phát đi cùng ngày, IMO nêu rõ: “IMO đã tiếp nhận đề nghị của Đại sứ Iran tại London, ông Mohsen Baharvand. Đề nghị này cùng với những tài liệu khác liên quan tới vụ việc sẽ được chúng tôi chuyển tới các quốc gia thành viên, các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế. IMO cũng đang chờ kết quả từ các cuộc điều tra về những vụ việc này”. Hãng tin Reutes cho hay, vụ tấn công tàu chở dầu Asphalt Princess mang cờ Panama xảy ra ngày 2-8 tại eo biển Hormuz – một trong tuyến hàng hải nhộn nhịp nhất thế giới. Mỹ và các nước đồng minh ngay lập tức đã cáo buộc Iran đứng sau vụ tấn công tàu chở dầu Mercer Street, trong khi một số nguồn tin an ninh hàng hải cho biết các lực lượng bị nghi do Iran hậu thuẫn đã tấn công con tàu này. Nhưng Iran đã bác bỏ những cáo buộc này.
Trước đó cũng xảy ra một vụ tấn công tàu Mercer Street do một nhà kinh doanh người Israel quản lý khiến 2 thuyền viên có quốc tịch Anh và Romania tử vong. Và Iran đương nhiên trở thành nghi can hàng đầu theo cái nhìn của Mỹ, Anh, Israel và Liên minh châu Âu (EU). Sau đó, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đe doạ sẽ tiếp tục trừng phạt Iran và gọi các cuộc tấn công này là “hành vi gây hấn khác” của Tehran. Anh thậm chí còn trình LHQ bằng chứng vụ tấn công tàu chở dầu vào hôm 7-8 gồm các mảnh vỡ đã được thu hồi từ chiếc máy bay không người lái Shahed-136 chỉ được sản xuất tại Iran và cáo buộc đây là phương tiện được sử dụng trong vụ tấn công. Phó đại diện thường trực của Iran tại LHQ Zahra Ershadi đã lên tiếng bác bỏ những cáo buộc nhằm vào nước này, đồng thời đổ lỗi cho Israel mới là bên gây bất ổn cho khu vực. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Benny Gantz thì gọi đây là “một cuộc tấn công nhằm vào thế giới”.
Trò chơi nguy hiểm
Thực tế, trong những năm gần đây, Iran hay tổ chức tấn công vào các tàu có liên kết với Israel. Nhưng các cuộc tấn công vào các mục tiêu quốc tế đang ngày càng trở nên phổ biến, tràn ra khỏi “cuộc chiến bóng tối” giữa Tehran và Tel Aviv. Bất kỳ phản ứng nào thường gặp phải những lời đe dọa từ Tehran rằng sẽ phải đáp trả bằng vũ lực mạnh hơn. Nhiều nhà phân tích nhận định, Iran đang chơi một trò chơi nguy hiểm. Các cuộc đàm phán với Mỹ về việc quay trở lại thỏa thuận hạt nhân đã bị đình trệ và hai bên hiện đang sử dụng các chiến thuật khác nhau để đạt được đòn bẩy. Các quan chức Mỹ đã tuyên bố công khai rằng họ bi quan về các cuộc đàm phán nhằm gây áp lực buộc các nhà lãnh đạo Iran đồng ý với một thỏa thuận hạn chế hơn. Ngược lại, Iran đã chọn một chính sách về tinh thần hàng hải. Cách tiếp cận chính sách đối ngoại này sử dụng các hành động gây hấn có thể dẫn đến đối đầu quân sự nhằm giành lợi thế trong đàm phán hoặc buộc phải đạt được kết quả ngoại giao trước khi xảy ra đối đầu. Nó có nghĩa là đi bộ trên mép của một vách đá mà không bị rơi khỏi nó.
Mục tiêu chính của hành động gây hấn trên biển của Iran là gửi thông điệp tới Mỹ: quay trở lại thỏa thuận nếu không chúng ta sẽ sớm vượt khỏi tầm kiểm soát một cách nguy hiểm. Tehran rất cần các lệnh trừng phạt chống lại nước này được dỡ bỏ. Các lệnh trừng phạt kéo dài nhiều năm đã gây thiệt hại cho nền kinh tế Iran và tình hình trở nên tồi tệ hơn sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân vào năm 2018. Thoả thuận hạt nhân này còn gọi là Kế hoạch Hành động Toàn diện (JCPOA), được ký kết năm 2015. Xuất khẩu dầu của Iran giảm đáng kể và lạm phát gia tăng, ảnh hưởng đến mức sống của đa số người dân. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính tỷ lệ thất nghiệp của Iran ít nhất là 12%. Chính quyền Tehran lo ngại rằng khó khăn kinh tế sẽ kéo theo bất ổn chính trị và bất ổn dân sự có thể gây bất ổn cho chính phủ. Quyết định tăng cường gây hấn trên biển dường như là một nỗ lực tuyệt vọng để buộc phải đạt được một thỏa thuận, ngay cả khi nó có nguy cơ bị Israel tấn công bí mật và công khai.
Các cuộc tấn công của Iran nhằm vào tàu và tàu chở dầu đang diễn ra một cách chiến lược trên các tuyến đường vận chuyển chính đối với dầu và hàng hóa khác, đe dọa sự ổn định khu vực và lợi ích kinh tế của Mỹ, Anh và các nước phương Tây khác. Những cuộc tấn công này đã xảy ra trong một vài năm nay. Năm 2019, Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran đã bắt giữ một tàu chở dầu của Anh gần eo biển Hormuz sau khi một tàu chở dầu của Iran bị chặn gần Gibraltar vì vi phạm lệnh trừng phạt của EU. Tuy nhiên, các cuộc tấn công vừa qua (nếu đúng) lại là một tính toán sai lầm. Có thể kế hoạch đó không nhằm gây chết người, chỉ làm hư hại con tàu nhưng chúng đã khiến Anh, Mỹ, Romania và Israel phẫn nộ.
Nếu tiếp tục với chiến lược hiện tại, Tehran phải tránh những sai lầm như vậy. Các nhà lãnh đạo của Iran, bao gồm cả Tổng thống cuồng tín, chống phương Tây Ebrahim Raisi, không sẵn sàng thỏa hiệp về một thỏa thuận sẽ khiến đất nước phải chịu những hạn chế nghiêm ngặt hơn thỏa thuận hạt nhân bị ông Trump từ bỏ. JCPOA đã hạn chế việc làm giàu uranium ở mức quá thấp để có thể tạo ra một quả bom, nhưng nó không hạn chế các mối đe dọa khác của Iran như: tên lửa tầm xa. Tổng thống Mỹ Joe Biden hiện đang tìm kiếm một thỏa thuận mạnh mẽ hơn với Iran và ông dường như cũng ít kiên nhẫn hơn đối với sự gây hấn của Tehran so với cựu Tổng thống Barack Obama, người sẵn sàng bỏ qua các hoạt động bất chính của Tehran miễn là các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân được thực hiện.
