Cam kết chính trị mạnh mẽ – Quyền của người lao động, Công ước 105.
Tính đến tháng 11/2019, 173/187 quốc gia thành viên của ILO đã tham gia Công ước 105 về xóa bỏ lao động cưỡng bức (được thông qua ngày 25/6/1957), là một trong 8 công ước cơ bản của tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Đối với Việt Nam, việc gia nhập Công ước này là rất cần thiết, tiếp tục khẳng định cam kết chính trị mạnh mẽ của Việt Nam với tư cách là quốc gia thành viên của ILO, đồng thời tăng cường cơ sở pháp lý bảo đảm quyền của người lao động.
Sự tương thích gia nhập Công ước 105.
Việc gia nhập Công ước số 105 tiếp tục khẳng định cam kết chính trị mạnh mẽ của Việt Nam với tư cách là quốc gia thành viên của ILO, đặc biệt trong bối cảnh nước ta đang hội nhập kinh tế – quốc tế một cách sâu rộng, đã tham gia Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và chuẩn bị tiến tới việc phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) (EVFTA đã được Nghị viện châu Âu thông qua ngày 12/02). Do vậy việc gia nhập Công ước 105 nói riêng và các công ước cơ bản còn lại của ILO nói chung là hết sức cần thiết trong thời điểm hiện nay.
Về pháp lý, pháp luật Việt Nam nghiêm cấm cưỡng bức lao động và có những chế tài xử lý nghiêm khắc đối với hành vi này (Hiến pháp, Bộ luật Lao động, Bộ luật Hình sự, Luật Phòng, chống mua bán người…).
Đây là những tiền đề, cơ sở pháp lý quan trọng cho việc nghiên cứu đề xuất gia nhập Công ước 105. Việc gia nhập Công ước 105 sẽ góp phần củng cố và tăng cường cơ sở pháp lý để tiến tới xóa bỏ hoàn toàn lao động cưỡng bức tại Việt Nam.
Về kinh tế – xã hội, tiêu chuẩn lao động quốc tế cơ bản về xóa bỏ lao động cưỡng bức quy định trong Công ước 105 thể hiện giá trị tiến bộ của nhân loại về lao động.
Việc gia nhập và thực hiện Công ước 105 sẽ góp phần ngăn chặn các nguy cơ cưỡng bức lao động, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, giúp cho môi trường lao động ổn định, hài hòa, thông qua đó tác động tích cực đến nâng cao năng suất lao động, giúp hàng hóa của Việt Nam có điều kiện thuận lợi hơn trong việc tiếp cận thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường EU và Hoa Kỳ, từ đó giúp cho nền kinh tế phát triển bền vững và đảm bảo công bằng xã hội tốt hơn trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Vì quyền của người lao động.
Hiến pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013 khẳng định “Người làm công ăn lương được bảo đảm các điều kiện làm việc công bằng an toàn; được hưởng lương và chế độ nghỉ ngơi” và “Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu” (Khoản 3 Điều 35 Hiến pháp năm 2013).
Ngày 20/01/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 145/QĐ-TTg phê duyệt chiến lược Hội nhập quốc tế về lao động – xã hội đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Chiến lược đã xác định mục tiêu cụ thể đó là “hoàn thiện thể chế về lao động – xã hội theo tiêu chuẩn khu vực và quốc tế, trong đó có các tiêu chuẩn lao động của ILO.
Ngày 31/12/2015, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 2528/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch thực hiện và đề xuất gia nhập các công ước của Liên Hợp quốc và Tổ chức ILO trong lĩnh vực lao động – xã hội giai đoạn 2016 – 2020, trong đó có kế hoạch gia nhập Công ước 105.
Khi trở thành thành viên của Công ước 105, Việt Nam có những quyền và lợi ích cơ bản trong đó trọng tâm bảo đảm tốt hơn quyền lợi của người lao động.
Thứ nhất, Việt Nam có quyền bãi ước/rút khỏi Công ước 105 sau khi gia nhập.
Thứ hai, đối tượng hướng đến của Công ước 105 là người lao động. Việc xóa bỏ lao động cưỡng bức sẽ góp phần làm lành mạnh hóa quan hệ lao động, tạo ra môi trường lao động ổn định, hài hòa để người lao động yên tâm làm việc và nâng cao hiệu quả lao động.
Thứ ba, người sử dụng lao động cũng được hưởng lợi do xóa bỏ lao động cưỡng bức sẽ góp phần ổn định lực lượng lao động, tăng cường quan hệ lao động giữa người sử dụng lao động và người lao động.
Thứ tư, nhà nước và xã hội cũng được hưởng lợi từ xóa bỏ lao động cưỡng bức sẽ góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, từ đó góp phần ổn định và phát triển kinh tế – xã hội. Việc xóa bỏ, không có lao động cưỡng bức sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam dễ dàng hơn trong việc tiếp cận thị trường thế giới để xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ của mình, nhất là thị trường Hoa Kỳ và châu Âu. Đây là lợi ích lớn có được từ việc gia nhập và thực hiện Công ước 105.
Tuy nhiên, để bảo đảm thực thi đầy đủ, có hiệu quả Công ước 105 trên thực tiễn sau khi gia nhập, Việt Nam cần thực hiện một số công việc cụ thể sau:
Thứ nhất, tuyên truyền, phổ biến nội dung Công ước 105 tới người lao động, người sử dụng lao động, các cơ quan, tổ chức có liên quan.
Trong đó tập trung việc tuyên truyền rõ việc gia nhập Công ước 105 có ý nghĩa quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động, từ đó xây dựng hệ thống quan hệ lao động hài hòa, ổn định, góp phần tăng cường sự ổn định của an ninh, chính trị, kinh tế và xã hội.
Thứ hai, đào tạo, tập huấn, nâng cao năng lực cho người lao động, người sử dụng lao động, doanh nghiệp, các cơ quan, tổ chức có liên quan để phòng, chống và xóa bỏ lao động cưỡng bức.
Cam kết loại bỏ lao động cưỡng bức hoặc bắt buộc và cam kết không sử dụng bất kỳ hình thức nào của loại lao động đó như là một biện pháp huy động và sử dụng nhân công vào mục đích phát triển kinh tế; như là một biện pháp về xử lý vi phạm kỷ luật lao động; như một sự trừng phạt đối với việc đã tham gia đình công hay như một biện pháp phân biệt đối xử về chủng tộc, xã hội, dân tộc hoặc tôn giáo.
Thứ ba, xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin hỗ trợ công tác phòng, chống, xóa bỏ lao động cưỡng bức.
Cơ sở dữ liệu thông tin này có thể kết hợp với cơ sở dữ liệu về công dân, cơ sở dữ liệu về lực lượng lao động và có tính liên thông, chia sẻ để người sử dụng lao động, doanh nghiêp, cơ quan, tổ chức có liên quan có thể khai thác nhằm phòng, ngừa và tránh vi phạm về lao động cưỡng bức, là cơ sở để các cơ quan kiểm tra, giám sát thực hiện tốt hơn vai trò của mình.
Thứ tư, xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực lao động liên quan theo đúng quy định của Công ước 105.
Trong đó, ưu tiên tăng cường năng lực cho cơ quan thanh tra về lao động, các cơ quan giám sát ở Trung ương và địa phương, các tổ chức xã hội để thực hiện chức năng giám sát xã hội đối với việc thực hiện Công ước 105.
Thứ năm, định kỳ hoặc theo yêu cầu báo cáo Tổ chức ILO về việc triển khai thực hiện Công ước 105
Đặc biệt là những tồn tại, khó khăn, hạn chế để kịp thời có biện pháp tháo gỡ nhằm thực hiện có hiệu quả nhất công ước, góp phần đảm bảo phát triển kinh tế – xã hội của đất nước và hội nhập quốc tế ngày một sâu sắc hơn, luôn thực hiện tốt vai trò là một thành viên có trách nhiệm của ILO.■
Việt Nam hiện là thành viên của nhiều điều ước quốc tế, trong đó có các công ước nhân quyền của Liên Hợp quốc và các công ước của Tổ chức ILO. Việc gia nhập Công ước số 105 không những không có xung đột mà còn hỗ trợ việc thực hiện tốt hơn một số công ước khác mà Việt Nam là thành viên, đặc biệt là Công ước số 29 của ILO – Công ước cùng cặp tiêu chuẩn lao động quốc tế về xóa bỏ lao động cưỡng bức và Công ước của Liên Hợp quốc về quyền dân sự và chính trị.
BÙI SỸ TUẤN
Phó Chánh Văn phòng Bộ Lao động, Thương binh & Xã hội.
