Ngày 18/7/2023, tờ Global Time của Trung Quốc đã đăng bài “Đổ nước thải nhiễm hạt nhân sẽ biến Nhật Bản thành kẻ thù toàn cầu!” của ông Vương Hán Linh, một chuyên gia về luật biển Trung Quốc tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc lên án gay gắt việc Chính phủ Nhật Bản đang tìm cách bắt đầu đổ nước thải nhiễm hạt nhân từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima vào đầu tháng 8. Nó đã gây ra sự phản đối mạnh mẽ từ các nước láng giềng của Nhật Bản. Nhưng về lâu dài, thành phần phản đối chắc chắn sẽ không bị giới hạn trong khu vực. Khi Nhật Bản đang chuyển những rủi ro cho toàn thế giới, cuối cùng nước này sẽ biến mình thành kẻ thù toàn cầu.
Theo quy định của luật pháp quốc tế chung và UNCLOS, Nhật Bản có nghĩa vụ thực hiện mọi biện pháp có thể để ngăn ngừa ô nhiễm môi trường, nghĩa vụ thông báo và tham vấn đầy đủ với các quốc gia có khả năng bị ảnh hưởng, nghĩa vụ đánh giá và giám sát tác động môi trường, nghĩa vụ thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu các tác động nguy hiểm, nghĩa vụ đảm bảo tính minh bạch và nghĩa vụ tham gia hợp tác quốc tế.
Tuy nhiên, Nhật Bản đang cố gắng trốn tránh trách nhiệm và nghĩa vụ bằng cách sử dụng nhiều lý do khác nhau và làm mờ đi sự khác biệt giữa “nước thải hạt nhân đã qua xử lý” và “nước thải nhiễm hạt nhân”. Tồi tệ hơn, Nhật Bản đã quyết định đổ nước thải nhiễm hạt nhân ra biển mà không nghiên cứu đầy đủ và chứng minh các phương án xử lý khác nhau. Hành động của Nhật Bản là vô cùng vô trách nhiệm vì nó đặt toàn thể nhân loại vào tình thế nguy hiểm.
Sự ủng hộ của Mỹ và sự không hành động của phương Tây là nguyên nhân chính khiến Nhật Bản “dũng cảm” phớt lờ mối quan ngại của các nước khác. Hơn nữa, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) gần đây đã công bố một báo cáo, cấp cho Nhật Bản con dấu chấp thuận cho việc đổ nước thải của Fukushima.
Báo cáo do IAEA đưa ra không phù hợp với lẽ thường. Đầu tiên, hiệu quả của cơ sở xử lý nước thải nhiễm hạt nhân của Nhật Bản là một vấn đề đáng nghi ngờ. Hiện tại có những rào cản kỹ thuật trong việc xử lý một số hạt nhân phóng xạ. Hơn nữa, chính phủ Nhật Bản có kế hoạch đổ nước thải nhiễm hạt nhân trong khoảng thời gian 30 năm, do đó có những lo ngại về việc bảo trì cơ sở vật chất trong tương lai.
Thứ hai, những mối nguy hiểm lâu dài của nước thải nhiễm hạt nhân là không thể đoán trước. Nước thải nhiễm xạ hạt nhân của Fukushima có chứa các hạt nhân phóng xạ tồn tại lâu dài, có thể tạo thành hiệu ứng tập trung sinh học, nghĩa là nồng độ của một chất hóa học trong cơ thể có thể cao hơn nồng độ của nó trong không khí hoặc nước xung quanh cơ thể.
Báo cáo này không phù hợp với kết quả nghiên cứu và phân tích của một số tổ chức nghiên cứu biển có thẩm quyền và các tổ chức nghiên cứu phóng xạ quốc tế. Ví dụ, một tổ chức nghiên cứu biển của Đức tin rằng các chất phóng xạ sẽ lan ra hầu hết Thái Bình Dương và trong 10 năm nữa sẽ lan ra các vùng biển trên toàn thế giới. Ngoài ra, một số báo cáo nói rằng một số hạt nhân phóng xạ mất nhiều thời gian hơn để phân rã; carbon-14 chẳng hạn, có chu kỳ bán rã hơn 5.000 năm.
Trong bối cảnh đó, IAEA đã đưa ra một báo cáo nói rằng việc đổ nước thải của Fukushima là “phù hợp với các tiêu chuẩn an toàn quốc tế có liên quan.” Nó chỉ có thể chứng minh sự thông đồng giữa Nhật Bản và IAEA. Mặc dù hiện chưa có bằng chứng về việc Nhật Bản làm sai lệch số liệu, nhưng sự không đầy đủ và thiếu khách quan trong báo cáo của IAEA đã được thế giới thấy rõ.
Trong khi đó, một số nước phương Tây vẫn im lặng trước vụ việc này. Sự do dự hoặc đồng ý của họ đã thúc đẩy sự tự tin của Nhật Bản trong việc đổ nước thải nhiễm hạt nhân. Tuy nhiên, các dòng hải lưu có khả năng mang ô nhiễm đến bất kỳ nơi nào trên thế giới. Hơn nữa, sự ô nhiễm này có thể gây ra những thiệt hại về sinh thái không bao giờ được sửa chữa. Từ quan điểm này, tội lỗi của Nhật Bản trong việc xả nước thải ở Fukushima có thể vượt quá thiệt hại mà nước này gây ra trong Thế chiến II.
Một khi nguồn nước toàn cầu bị ô nhiễm, Nhật Bản sẽ trở thành kẻ thù toàn cầu. Khi đó, dư luận quốc tế có thể thay đổi. Nhiều quốc gia hơn, bao gồm cả những nước ở phương Tây, có thể chỉ trích Nhật Bản. Nhưng điều đó có thể là quá muộn. Cộng đồng quốc tế có sự đồng thuận quan trọng về bảo vệ môi trường – nguyên tắc thận trọng. Tuyên bố Rio (ban hành tại Hội nghị Liên Hợp Quốc về Môi trường và Phát triển năm 1992 ở Rio de Janeiro) nêu rõ rằng “khi có các mối đe dọa về thiệt hại nghiêm trọng hoặc không thể đảo ngược, thì việc thiếu sự chắc chắn khoa học đầy đủ sẽ không được sử dụng như một lý do để trì hoãn các biện pháp ngăn ngừa suy thoái môi trường.” Hành động hiện nay của Nhật Bản đã vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc này.
Hiện tại, cộng đồng quốc tế thiếu một cơ chế thực thi quốc tế để ngăn chặn việc Nhật Bản xả nước thải nhiễm hạt nhân. Một số nhà quan sát cho rằng Nhật Bản nên được đưa ra Tòa án Công lý Quốc tế hoặc Tòa án Quốc tế về Luật Biển. Tuy nhiên, những vụ kiện tụng quốc tế như vậy đòi hỏi phải có sự đồng thuận của các quốc gia hoặc tổ chức quốc tế có liên quan và ý chí chính trị vững chắc. Hơn nữa, loại kiện tụng này tốn nhiều thời gian và gặp phải nhiều trở ngại về chính trị và kỹ thuật.
Trước vấn đề này, Trung Quốc nên tiếp tục sử dụng các kênh ngoại giao, dựa trên luật pháp quốc tế có liên quan, để thúc giục Nhật Bản dừng kế hoạch đổ nước thải nhiễm hạt nhân ra biển, cùng với các quốc gia và cộng đồng quốc tế bị ảnh hưởng nhiều nhất. Đồng thời, Trung Quốc nên cấm nhập khẩu hải sản và các sản phẩm khác bị nhiễm hạt nhân từ Nhật Bản và các nước khác do nước thải nhiễm hạt nhân của Nhật Bản. Trung Quốc thậm chí có thể áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Công ty Điện lực Tokyo Holdings.
Trung Quốc đã liên tục thúc giục phía Nhật Bản tính đến các mối quan tâm chính đáng của cộng đồng quốc tế và người dân của họ và xử lý việc đổ nước thải nhiễm hạt nhân theo cách tuân thủ các nghĩa vụ quốc tế, tiêu chuẩn an toàn quốc tế và thông lệ quốc tế tốt nhất. Điều này bao gồm nghiên cứu đầy đủ và chứng minh các phương pháp xử lý thay thế ngoài việc đổ nước thải nhiễm hạt nhân ra biển để tránh chuyển những rủi ro khó lường cho cộng đồng quốc tế.
