Bài xã luận mới đây trên Global Times của Trung Quốc đã dành riêng bài tố cáo Mỹ “lật mặt” khi không tuân thủ phán quyết của WTO đối với các quốc gia, trong đó có Trung Quốc kiện Mỹ. Bài viết thể hiện góc nhìn và lợi ích của phía “bị đơn”, nhưng ít nhiều cho ta thấy bức tranh “phong phú” trong một cơ chế quốc tế, nơi kẻ mạnh đè kẻ yếu ra sao. Ban Biên tập xin chuyển thể đến bạn đọc
Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã ra phán quyết vào thứ Sáu tuần trước rằng thuế quan của Hoa Kỳ áp dụng đối với các sản phẩm thép và nhôm vào năm 2018 với lý do an ninh quốc gia là trái với quy định của tổ chức, khuyến nghị Hoa Kỳ thực hiện các hành động của mình cho phù hợp. Khi đó, Mỹ đã tự bảo vệ mình bằng cách viện dẫn ngoại lệ an ninh quốc gia. Đáp lại, Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO cho biết các biện pháp của Washington không được áp dụng “trong thời gian chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp khác trong quan hệ quốc tế”. Vì vậy, Mỹ không thể viện dẫn “ngoại lệ an ninh” theo Điều 21 của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại. Phán quyết này làm rõ các tiêu chí để sử dụng ngoại lệ an ninh và giới hạn đối với những người sử dụng điều khoản này để thực hiện chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa bảo hộ.
Bốn năm trước, chính quyền Donald Trump đã sử dụng “an ninh quốc gia” như một cái cớ để vung đòn đánh thuế đối với các sản phẩm thép và nhôm, coi thường các quy tắc và uy tín, gây ra sự phẫn nộ từ cộng đồng quốc tế. Các nước này đã bày tỏ quan ngại và đệ đơn kiện lên WTO. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã lên tiếng phản đối các biện pháp của Mỹ. Đây là một ví dụ điển hình về cách Mỹ phá hoại thương mại tự do. Đối với các vụ kiện do Trung Quốc, Na Uy, Thụy Sĩ và Thổ Nhĩ Kỳ khởi kiện, hội đồng của WTO đã mất hơn 4 năm để đưa ra phán quyết khách quan và công bằng.
Phán quyết này đã khẳng định việc Mỹ lạm dụng cái cớ “an ninh quốc gia”. Điều này chứng tỏ ngoại lệ an ninh không phải là “nơi trú ẩn an toàn” cho chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa bảo hộ. Thứ hai, nó đã giải thích rõ ràng hơn các quy định của WTO về “an ninh quốc gia” ở cấp độ quốc tế. Nó không chỉ ngăn cản nhiều quốc gia sử dụng ngoại lệ an ninh theo nghĩa hẹp, mà còn cho phép các quốc gia gặp khó khăn tương tự đứng lên bảo vệ quyền và lợi ích của mình.
Tuy nhiên, Washington đã phản ứng gay gắt trước một phán quyết hợp lý như vậy. Theo các báo cáo, chính phủ Hoa Kỳ phản đối mạnh mẽ phán quyết của WTO, tuyên bố rằng họ không “có ý định loại bỏ các nhiệm vụ theo Mục 232” và cáo buộc việc giải thích và kết luận các báo cáo của ban hội thẩm WTO là “có sai sót”. “Những báo cáo này chỉ củng cố sự cần thiết phải cải tổ cơ bản hệ thống giải quyết tranh chấp của WTO”, Mỹ nói thêm. Đây là kiểu bá quyền và ngạo mạn nào cho phép Washington thể hiện sự khinh miệt đối với WTO một cách thẳng thừng như vậy? Thậm chí, một số phương tiện truyền thông Mỹ không thể không chỉ ra rằng phản ứng của Washington là hoàn toàn “khiêu khích”.
Trên thực tế, đây là hành vi trái tiêu chuẩn của Mỹ trong WTO. Một khi Mỹ thua kiện, không những không chấp nhận kết quả mà thậm chí còn tố cáo WTO không đủ tư cách để phân xử đúng sai của mình, như trong cái gọi là “thất kiện, phá tòa”. Như chúng ta đã biết, khi số lượng bị đơn trong cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO ngày càng nhiều và tần suất thua kiện ngày càng nhiều, Mỹ thậm chí còn làm tê liệt cơ chế kháng cáo của WTO để có được quyền lực tự do. Mỹ luôn nói về “trật tự quốc tế dựa trên luật lệ” trong các sự kiện quốc tế khác nhau và ý nghĩa của điều này rất rõ ràng trong thông lệ WTO của Mỹ. Cái gọi là “luật” chẳng qua là bắt các nước khác phải tuân theo luật của Mỹ, trong khi Mỹ phải có đặc quyền không tuân theo luật.
Bắt đầu từ việc chính quyền Obama làm tê liệt cơ chế kháng cáo của WTO, tiếp theo là việc chính quyền Trump phớt lờ các quy định của WTO và phát động chiến tranh thương mại, và sau đó là chính quyền Biden vi phạm luật dưới chiêu bài “tôn trọng WTO”. Quan điểm nhất quán của Chính phủ Mỹ đối với các tổ chức quốc tế, trong đó có WTO là “dùng được thì dùng, không dùng được thì loại bỏ”. Năm nay, Đạo luật Giảm lạm phát do Washington ban hành một lần nữa cho thấy bản chất đạo đức giả của Hoa Kỳ khi bỏ qua đạo đức và các quy tắc vì lợi ích cá nhân của mình. Mới đây, Mỹ lấy cớ “ứng phó với biến đổi khí hậu” để lên kế hoạch áp mức thuế mới đối với thép và nhôm Trung Quốc. Tuy nhiên, dù là “an ninh quốc gia” hay “biến đổi khí hậu”, thì cộng đồng quốc đã thấy quá đủ các thủ đoạn bịa đặt của Hoa Kỳ để phục vụ lợi ích của chính họ.
Là một phần quan trọng của trật tự quốc tế, WTO đã đạt được những thành tựu to lớn kể từ khi thành lập. Tổng khối lượng thương mại của các thành viên đã đạt 98% thương mại thế giới. Hoạt động bình thường của nó tương đương với một lá chắn bảo vệ cho sự thịnh vượng của thương mại toàn cầu. Hiện nay, với sự hình thành thế giới đa cực, đương nhiên cần phải cải cách để thích ứng với tình hình mới, nhưng cải cách mà Washington kỳ vọng lại là tư duy bá quyền “vì mình”, “nước Mỹ trên hết”, đi ngược lại quan điểm quốc tế, kỳ vọng của cộng đồng đối với WTO để bảo vệ tốt hơn sự công bằng và công lý. Thái độ khiêu khích mà nước này thể hiện đối với WTO lần này thực sự là một sự xúc phạm đối với toàn bộ cộng đồng quốc tế.
Trung Quốc kêu gọi tất cả các thành viên WTO đứng lên và cùng nhau phản đối, lên án và chống lại cách tiếp cận đơn phương của Washington, coi thường các quy tắc quốc tế, là vấn đề liên quan đến sự ổn định của hệ thống toàn cầu và cũng là vấn đề đạo đức quốc tế. Mỹ không nên được phép hành động như một kẻ bất hảo trong WTO, cũng như không nên dung thứ cho chủ nghĩa bá quyền và chủ nghĩa bảo hộ của Washington.
