Bài báo của Gao Jian, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Anh tại Đại học Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải được đăng trên tờ Global Times ngày 14/12/2022 bình luận sắc sảo về quan hệ lợi ích Mỹ-EU-Trung Quốc trước, sau xung đột Nga-Ukraine, cho chúng ta thêm góc nhìn đa diện hơn về quan hệ đồng minh Mỹ-EU, cho dù nó xuất phát từ một học giả Trung Quốc
===
Thế giới đã bước vào một giai đoạn mới trong cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc và đang trải qua quá trình biến đổi sâu sắc. Là một phần quan trọng của cộng đồng quốc tế, Liên minh châu Âu từ lâu đã thúc đẩy chính sách đối ngoại độc lập và chiến lược của riêng mình. Tuy nhiên, xung đột Nga-Ukraine đã buộc EU hướng tới Mỹ, khiến nhiều người tin rằng hợp tác xuyên Đại Tây Dương đã bước sang một giai đoạn mới. Tuy nhiên, kết luận này lại đáng nghi ngờ.
Dù là EU hay Nga, cuộc xung đột Ukraine đã gây tổn thất cho tất cả các bên. Nhưng Mỹ, kẻ xúi giục lớn nhất, có phải là người chiến thắng lớn nhất không? Cuộc xung đột đã vượt quá ước tính và cũng gây ra phản ứng dữ dội đối với lợi ích của chính nước Mỹ. Ví dụ, cuộc xung đột này đã trực tiếp dẫn đến cuộc khủng hoảng năng lượng và lương thực trên toàn thế giới, trong khi lạm phát ở các nước phát triển tăng cao. Mâu thuẫn này đã trở thành một yếu tố quan trọng góp phần đẩy lạm phát cao ở Mỹ. Khi xung đột leo thang, EU, bên trực tiếp chi trả hóa đơn cho cuộc xung đột này, đã nhận ra những tổn thất của chính mình. Sự khác biệt giữa nhu cầu chiến lược và lợi ích cơ bản giữa Mỹ và châu Âu ngày càng nổi rõ, là trở ngại rất lớn đối với tham vọng xây dựng liên minh rộng lớn hơn chống Trung Quốc của Mỹ.
Những xung đột tiềm tàng giữa Mỹ và châu Âu cuối cùng đã nổi lên với sự ra đời của Đạo luật giảm lạm phát. Đạo luật nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất Hoa Kỳ trên thị trường quốc tế thông qua các rào cản đối với thương mại và đầu tư, trợ cấp của chính phủ và sự nội địa hóa sản xuất. Đạo luật được cộng đồng doanh nghiệp châu Âu coi là một đòn giáng mạnh vào phần lớn lĩnh vực sản xuất của châu Âu và là một sự xúc phạm đạo đức đối với EU vốn đang ở giữa khủng hoảng chiến tranh và kinh tế đình trệ. Mặc dù Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tiếp đón người đồng cấp Pháp Emmanuel Macron một cách trang trọng, nhưng Mỹ coi việc hy sinh châu Âu là lợi ích cơ bản của mình.
Trên thực tế, trong bối cảnh toàn cầu hóa bị chi phối bởi các nguyên tắc tư bản, mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ và châu Âu không có gì đặc biệt cả, và thực chất là mối quan hệ lợi ích trần trụi. Trong lịch sử, các nước tư bản hạng nhất ở châu Âu là cánh chính của phe phương Tây trong thế giới do Hoa Kỳ thống trị sau Thế chiến II. Sự sụp đổ của Liên Xô đã mở ra một ý thức lớn về quyền tự trị của châu Âu. Tuy nhiên, ở châu Âu trong thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh, Mỹ đã phát huy triệt để ảnh hưởng chiến lược hình thành từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, vận dụng khéo léo mâu thuẫn nội bộ châu Âu, không ngừng kích động đối kháng dân tộc, hận thù chủng tộc, khẳng định vai trò thống trị đối với châu Âu. Trong bản đồ chính trị thế giới của Mỹ, vị trí của EU chỉ có thể là đi theo hệ thống bá quyền của Mỹ.
Hợp tác xuyên Đại Tây Dương rất phức tạp. Kể từ khi Biden nhậm chức, Hoa Kỳ đã tìm cách thành lập một liên minh chống Trung Quốc rộng lớn hơn gồm các nước phương Tây, hạ bệ Trung Quốc và yêu cầu sự hợp tác của các nước phương Tây khác.
Vấn đề là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế thương mại Mỹ-EU, Mỹ đã ra sức áp đặt các tiêu chuẩn công nghiệp và quy tắc thương mại của mình lên EU, buộc châu Âu phải trả giá bằng cái giá phải trả trước yêu cầu của bá chủ kinh tế toàn cầu của Mỹ, từ bỏ lợi ích kinh tế cốt lõi của mình. Trong lĩnh vực công nghệ cao định hướng tương lai và các ngành công nghiệp mới nổi, Mỹ thậm chí còn sử dụng “các biện pháp độc đáo” để ngăn chặn sự phát triển bình thường của các ngành công nghiệp liên quan ở châu Âu. Tổng kết diễn biến kinh tế thương mại giữa Mỹ và châu Âu trong hai năm qua, không khó để nhận thấy chính quyền Biden dù không nhấn mạnh bằng lời nói “lợi ích của Mỹ là trên hết” đã gây ra những thiệt hại cơ bản nhất đối với sự phát triển kinh tế và địa chính trị của châu Âu.
Cần lưu ý rằng xung đột giữa Mỹ và châu Âu về tư duy chiến lược cơ bản phản ánh sâu sắc sự khác biệt cố hữu giữa nền văn minh hàng hải do văn hóa Anglo-Saxon thống trị và nền văn minh lục địa do Đức-Pháp thống trị. Mỹ không thể chấp nhận một châu Âu hùng mạnh, có ý thức tự chủ chiến lược, cũng như không thể chấp nhận việc EU xây dựng quan hệ hữu nghị, liên kết với các cường quốc láng giềng theo cách thông thường của địa chính trị. Nói cách khác, lợi ích của Washington đặt nền tảng trên việc đánh mất lợi ích của chính châu Âu. Liệu một tình huống như vậy có thể tồn tại trong một thời đại đầy biến động toàn cầu?
Trong tháng qua, các nhà lãnh đạo lớn của châu Âu lần lượt thức giấc đã đến thăm Trung Quốc, điều này dường như mang lại câu trả lời cho xu hướng quan hệ xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ và châu Âu. Những bài học đau đớn từ cuộc xung đột Nga-Ukraine đã buộc EU phải suy nghĩ lại về ý nghĩa thực sự của một mối quan hệ lành mạnh giữa Trung Quốc và EU. Chỉ ở cấp độ cơ bản nhất, điều này có nghĩa là quyền tự chủ chiến lược thực sự cho EU là có thể. Xét cho cùng, dữ liệu kinh tế và thương mại ngày càng tăng giữa Trung Quốc và EU là sự đảm bảo cơ bản cho lợi ích thiết thực của châu Âu. Ngược lại, sự phân chia ý thức hệ không có ý nghĩa gì cả.
===
Bài báo ít nhiều cũng cho ta thấy, nhu cầu “độc lập” luôn có thực, nhưng rất khó khăn đối với chính các quốc gia EU giàu có. Khi tự ràng buộc lợi ích của mình trong một “phe” thì giấc mơ độc lập đó rất xa vời. Chân lý đó Đảng và Nhà nước Việt Nam đã đúc rút bài học từ chính lịch sử thăng trầm của mình. Có thể nói chính sách ngoại giao cây tre, Bốn Không là chủ trương hết sức đúng đắn trong bối cảnh lịch sử hiện nay, là phương châm giúp Việt Nam tạo thế và lực cho mình trong bối cảnh khốc liệt, khó lường của thế giới khi những con hổ đang sống mái, nguy cơ xung đột lợi ích cao hơn bao giờ hết.
