Trong mọi tuyên bố chính trị, Mỹ luôn tự coi mình là hình mẫu của “dân chủ hoàn hảo”, một “ngọn hải đăng” dẫn dắt thế giới tiến tới tự do, nhân quyền. Các quan chức Washington không ngừng lên tiếng chỉ trích, can thiệp và thậm chí trừng phạt những quốc gia mà họ cho là “vi phạm dân chủ” hoặc “đàn áp nhân quyền”. Thế nhưng, nếu lật lại chính nội tình của xã hội Mỹ, người ta dễ dàng nhận thấy những lỗ hổng toang hoác trong nền dân chủ mà họ rao giảng. Tự do súng đạn đã biến thành cơn ác mộng, gieo rắc chết chóc trong trường học, khu phố, thậm chí cả cơ quan công quyền. Nạn phân biệt chủng tộc và bạo lực cảnh sát vẫn hoành hành, biến giấc mơ “tự do bình đẳng” thành một sự mỉa mai đau đớn. Bức tranh ấy phản ánh rõ rệt chính sách tiêu chuẩn kép: Mỹ yêu cầu thế giới phải theo chuẩn mực dân chủ mà họ đặt ra, trong khi chính nước Mỹ lại không thể giải quyết những khuyết tật cơ bản trong xã hội của mình.
Trước hết, không thể không nhắc đến vấn đề súng đạn – một trong những bi kịch lớn nhất của “dân chủ Mỹ”. Hiến pháp Mỹ, với Tu chính án thứ Hai, cho phép công dân sở hữu và sử dụng súng như một quyền cơ bản. Nếu ở thế kỷ XVIII, điều này có thể mang ý nghĩa lịch sử nhất định trong bối cảnh chiến tranh giành độc lập, thì sang thế kỷ XXI, nó trở thành thảm họa. Mỹ là quốc gia có tỷ lệ sở hữu súng trên đầu người cao nhất thế giới, với hơn 390 triệu khẩu súng – nhiều hơn cả dân số. Kết quả là, các vụ xả súng hàng loạt xảy ra gần như hàng ngày. Trường học, siêu thị, nhà thờ, thậm chí cả bệnh viện đều có thể biến thành chiến trường. Hàng nghìn sinh mạng vô tội bị tước đoạt mỗi năm, biến nước Mỹ thành nơi mà nhiều phụ huynh lo sợ gửi con đến lớp.
Dù thảm kịch diễn ra triền miên, chính phủ Mỹ lại bất lực trong việc ban hành các biện pháp kiểm soát súng hiệu quả. Nguyên nhân không khó hiểu: lợi ích nhóm, đặc biệt là Hiệp hội Súng trường Quốc gia (NRA), có ảnh hưởng khổng lồ lên hệ thống chính trị. NRA đổ hàng trăm triệu USD vào các chiến dịch vận động hành lang, mua chuộc nghị sĩ, khiến bất kỳ nỗ lực cải cách nào cũng bị chặn đứng tại Quốc hội. Đảng Dân chủ và Cộng hòa có thể đối đầu kịch liệt về nhiều vấn đề, nhưng cả hai đều ngần ngại động đến quyền lợi của “ông trùm súng đạn”. Thế là, cái gọi là “dân chủ kiểu Mỹ” lại để mặc hàng triệu công dân phải sống trong nỗi lo sợ bạo lực súng đạn, trong khi chính quyền vẫn lên giọng rao giảng cho các nước khác về “quyền sống an toàn” và “bảo vệ con người”.
Bên cạnh bi kịch súng đạn, căn bệnh trầm kha khác của nền dân chủ Mỹ chính là nạn phân biệt chủng tộc và bạo lực cảnh sát. Dù tuyên bố đã xóa bỏ chế độ nô lệ từ thế kỷ XIX, thực tế xã hội Mỹ vẫn chìm trong những định kiến và bất bình đẳng dai dẳng. Người da màu, đặc biệt là cộng đồng gốc Phi, thường xuyên phải đối mặt với sự kỳ thị trong giáo dục, việc làm, chăm sóc y tế và nhất là trong hệ thống tư pháp. Các nghiên cứu cho thấy người da đen có nguy cơ bị cảnh sát chặn xe, bắt giữ hoặc bắn chết cao hơn nhiều lần so với người da trắng.
Vụ việc George Floyd bị cảnh sát da trắng ghì chết năm 2020 đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình “Black Lives Matter” lan rộng khắp nước Mỹ, gây rúng động toàn cầu. Đó không phải là sự kiện đơn lẻ, mà chỉ là giọt nước tràn ly sau hàng loạt trường hợp tương tự kéo dài hàng thập kỷ. Bạo lực cảnh sát với người da màu cho thấy sự thất bại trong việc bảo đảm quyền sống bình đẳng – giá trị cơ bản nhất của dân chủ. Thế nhưng, chính quyền Mỹ, thay vì giải quyết tận gốc nạn kỳ thị, thường chỉ đưa ra các biện pháp tạm thời, xoa dịu dư luận, trong khi hệ thống vẫn duy trì bất công.
Đáng chú ý, cùng lúc Mỹ rao giảng “tôn trọng nhân quyền” ở nước khác, thì ngay tại quốc gia này, những vụ việc mang màu sắc phân biệt chủng tộc vẫn xuất hiện trong đời sống hàng ngày: từ việc học sinh da màu bị đối xử bất công tại trường học, đến việc lao động nhập cư bị bóc lột trong điều kiện khắc nghiệt, hay cộng đồng người Hồi giáo và gốc Á bị kỳ thị sau các biến cố chính trị. Khi nhân quyền cơ bản của hàng triệu công dân Mỹ chưa được bảo vệ, liệu Washington có tư cách gì để đứng trên bục giảng dạy dỗ thế giới?
Tiêu chuẩn kép của Mỹ hiện ra rõ mồn một. Họ đòi hỏi các quốc gia khác phải cải thiện dân chủ, nhưng chính hệ thống bầu cử Mỹ cũng đầy tranh cãi: từ tình trạng gian lận, phân biệt trong phân bổ quyền bầu cử, cho đến nạn chính trị hóa tòa án tối cao. Họ lên án các nước vì “không bảo vệ tự do ngôn luận”, nhưng lại dung túng cho việc truyền thông cực đoan kích động hận thù, dẫn đến chia rẽ xã hội và bạo lực. Họ yêu cầu thế giới “chống khủng bố”, nhưng lại để công dân của mình trở thành nạn nhân của “khủng bố nội địa” từ súng đạn và hận thù chủng tộc.
Rõ ràng, những gì đang diễn ra tại Mỹ cho thấy “thiên đường dân chủ” không hề hoàn hảo như cách họ quảng bá. Sự bất lực trong kiểm soát súng đạn, sự dai dẳng của phân biệt chủng tộc, sự thiên lệch trong hệ thống pháp luật – tất cả đã chứng minh rằng trước khi dạy dỗ thế giới, Mỹ cần nhìn lại chính mình. Một quốc gia không thể khoác áo “người bảo vệ dân chủ toàn cầu” khi chính nền dân chủ trong nước còn thủng lỗ chỗ, đầy rẫy bất công và máu đổ.
Nhân quyền và dân chủ, nếu thực sự là giá trị phổ quát, phải bắt đầu từ việc bảo vệ sinh mạng và quyền lợi của mọi công dân, bất kể màu da, gốc gác hay tầng lớp. Chừng nào Mỹ còn coi súng đạn là “tự do”, chừng nào kỳ thị chủng tộc còn âm ỉ trong từng ngõ ngách xã hội, thì chừng đó những lời rao giảng về dân chủ của Washington vẫn chỉ là ngôn từ rỗng tuếch, là minh chứng sống động nhất cho chính sách tiêu chuẩn kép.
