Bảo đảm an ninh con người là việc bảo vệ các quyền cơ bản của con người trước những nguy cơ xâm hại, đe dọa giúp mỗi cá nhân nói riêng và cộng đồng xã hội nói chung có được môi trường sống an toàn và cơ hội phát triển. Nghị quyết Đại hội Đảng XIII đã đề ra nhiệm vụ đảm bảo an ninh con người, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ số hạnh phúc của con người Việt Nam là một trong 6 nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ đầy khát vọng đưa đất nước bước vào giai đoạn phát triển thịnh vượng. Phòng, chống mua bán người là một trong những vấn đề quan tâm chung của cộng đồng quốc tế, được Việt Nam chú trọng nhằm bảo đảm tốt an ninh con người.
Nạn nhân không chỉ phụ nữ và trẻ em
Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm mua bán người ở Việt Nam vẫn diễn biến hết sức phức tạp và có chiều hướng gia tăng về số vụ, tính chất nghiêm trọng với phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, gây ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh, trật tự. Tội phạm mua bán người đã trực tiếp xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người Việt Nam. Theo số liệu của Cục Cảnh sát Hình sự, Bộ Công an, từ 2010 – 2020 trên địa bàn cả nước đã điều tra, khám phá 4.116 vụ, khởi tố 6.012 bị can phạm tội mua bán người ra nước ngoài. Trong số này có 419 vụ, 476 bị can mua bán trẻ em ra nước ngoài. Trong số hơn 6.000 nạn nhân mua bán người đã được phát hiện, số nạn nhân đã trở về là 2.571 người, trong đó, số nạn nhân được trao trả và giải cứu là 1.334 người, số nạn nhân tự trở về là 1.237 người. Số nạn nhân chưa trở về là 519 người.
Các cơ quan chức năng đã tiến hành xác định các tuyến, địa bàn trọng điểm, bao gồm: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Yên Bái, Nam Định, Phú Thọ, Hậu Giang, Đồng Tháp và các tỉnh biên giới giáp Trung Quốc, Campuchia và Lào.
Tuyến đường bộ phía Bắc gồm tuyến đi các tỉnh lên biên giới Lạng Sơn, Quảng Ninh, Lào Cai sang Trung Quốc; miền Trung gồm các tỉnh biên giới sang Lào (qua cửa khẩu Lao Bảo, Cầu Treo); miền Nam gồm các tỉnh biên giới sang Campuchia và các địa bàn có đông người đi xuất khẩu lao động.
Thủ đoạn mua bán người ngày càng tinh vi, phức tạp. Các đối tượng thực hiện hành vi mua bán người được che giấu bởi các hình thức như: tham quan, du lịch, ký kết làm ăn kinh tế, lao động xuất khẩu… Nạn nhân của các vụ mua bán người thường chủ yếu làm nô lệ tình dục, lao động cưỡng bức, lấy nội tạng, đẻ thuê… Nạn nhân không chỉ là phụ nữ và trẻ em như những năm trước đây mà đối tượng của loại tội phạm này hướng tới còn cả nam giới và trẻ sơ sinh.
Tình trạng bán phụ nữ ra nước ngoài để lấy chồng hoặc hoạt động tình dục vì mục đích thương mại, tập trung chủ yếu là địa bàn Trung Quốc, Campuchia, Singapore, Thái Lan, Nga và một số nước Đông Âu…
Lợi dụng kẽ hở của pháp luật trong môi giới hôn nhân và cho nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài, đi du lịch thăm thân…, bọn tội phạm mua bán người lợi dụng công nghệ thông tin như Internet, điện thoại di động để tán tỉnh giả vờ yêu đương, dụ dỗ đi mua hàng, du lịch… rồi bán cho các tổ chức mại dâm ở nước ngoài. Nắm bắt được nhu cầu một số người ở nước ngoài có nhu cầu ghép nội tạng, nên các đối tượng đã tiếp xúc, làm quen những người có hoàn cảnh khó khăn cần tiền, sau đó dụ dỗ, lừa gạt, tổ chức cho họ xuất cảnh trái phép để bán nội tạng. Hành vi chiếm đoạt, bắt cóc phụ nữ, trẻ em ở khu vực giáp biên cũng tiếp tục diễn biến phức tạp tại nhiều địa phương, như Hà Giang, Lào Cai… Cơ quan chức năng đã phát hiện một số vụ bắt cóc trẻ sơ sinh tại các tỉnh trong nội địa để bán sang Trung Quốc, như tại Hà Giang đã xảy ra hàng chục vụ bắt cóc, chiếm đoạt trẻ em, nạn nhân là trẻ sơ sinh từ 2 đến 4 tháng tuổi.
Biến tướng của lao động di cư trái phép
Những năm gần đây, tình hình mua bán người còn liên quan đến lao động di cư trái phép. Bọn mua bán người bóc lột các nạn nhân trong nước và nước ngoài ở Việt Nam và bóc lột các nạn nhân từ Việt Nam đi ra nước ngoài. Đàn ông và phụ nữ Việt Nam di cư ra nước ngoài để lao động không chính thức hoặc thông qua các công ty tuyển dụng lao động của nhà nước hoặc các công ty tuyển dụng lao động do nhà nước quản lý. Một số công ty tuyển dụng không đáp lại các yêu cầu trợ giúp của người lao động trong những trường hợp họ bị bóc lột, và một số công ty thu phí quá cao khiến cho người lao động dễ bị rơi vào tình trạng buộc phải lao động trừ nợ.
Tội phạm mua bán người biến các nạn nhân trở thành đối tượng của cưỡng bức lao động trong các ngành xây dựng, ngư nghiệp, nông nghiệp, khai thác mỏ, công nghiệp hàng hải, khai thác gỗ và công nghiệp chế tạo, chủ yếu ở Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Lào, Nhật Bản, và một số vùng ở châu Âu và Anh với mức độ ít hơn. Vụ 39 người Việt Nam di cư bất hợp pháp chết trong container ở Essex, Vương quốc Anh ngày 23/10/2019 là một ví dụ điển hình.
Ở trong nước, một số tội phạm mua bán người hoặc các đường dây tội phạm mua bán người quy mô nhỏ đã bóc lột nam giới, phụ nữ và trẻ em, trong đó có trẻ em lang thang và trẻ em khuyết tật, biến họ thành nạn nhân của cưỡng bức lao động. Một số đối tượng du lịch tình dục trẻ em đến từ châu Á, Anh và các nước khác ở châu Âu, Australia, Canada và Mỹ… bóc lột trẻ em ở Việt Nam.
Trong hoạt động xuất khẩu lao động ra nước ngoài, một số công ty tuyển dụng lao động và các bên môi giới không có giấy phép đã thu phí của người lao động tìm kiếm việc làm ở nước ngoài với mức cao hơn so với mức luật cho phép. Nhiều người lao động bị mắc nợ nần nhiều và có nguy cơ cao hơn bị trở thành lao động cưỡng bức, trong đó có việc bị ép buộc lao động để trừ nợ. Năm 2019, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã thanh tra 55 doanh nghiệp đưa người lao động đi nước ngoài, xử phạt hành chính 21 doanh nghiệp lên đến gần 1,5 tỷ VNĐ, rút hai giấy phép và giải quyết 120 đơn khiếu nại về dân sự, tất cả đều liên quan đến lao động di trú (con số này năm 2018 là 91 vi phạm).
TS. NGUYỄN VIỆT LINH
Cục Đối ngoại – Bộ Công an
