Trong khi cả thế giới đều kinh hãi trước các vụ xả súng kinh hoàng ở nước Mỹ, cứ hết năm này qua năm khác, với sự khó hiểu và sự lên án gay gắt về quyền sống ở một đất nước luôn tự cho mình cái quyền là “cảnh sát thế giới” về nhân quyền này. Bài viết mới đây của Daniel Warner – một thầy giáo từng dạy ở Mỹ, hiện nay ông đang sống ở Thụy Điển chia sẻ những trải nghiệm của ông khi còn làm việc ở trường học Mỹ với cảm nhận thất vọng, bất lực. Những lý giải và những ví dụ được đưa ra cho thấy, “văn hóa súng đạn” đã ăn sâu, bén rễ, Hiệp hội súng đạn, truyền thông, chính trị nước Mỹ tuyên truyền và bao biện cho nó, đã khiến người dân Mỹ mất đi khả năng chống chọi lại thứ quyền “tự do” chết chóc này.
Vị giáo viên kể lại một trải nghiệm đầu tiên, năm 1968, trong năm đầu tiên ông dạy ở South Bronx, một học sinh tên Raymond thường xuyên bỏ học, khi bước vào lớp học tiếng Anh ở trường trung học cơ sở của ông, cầm một khẩu súng lục trong tay, nhìn vào ông và thông báo: “Mẹ kiếp; Tôi sẽ thổi bay cái đầu chết tiệt của ông”.
Với tất cả trải nghiệm của một giáo viên ở tuổi sau khi trải qua 6 tuần đào tạo giáo viên và ba tháng trải nghiệm thực tế, Daniel Warner nói với cậu học sinh: “Người đàn ông của tôi, tôi có ba lựa chọn. Một, tôi có thể đi lấy súng và một trong hai chúng ta có thể sẽ bị bắn. Hai, tôi cố gắng lấy điện thoại phía sau để gọi cảnh sát, lúc đó bạn có thể bắn tôi. Hoặc, ba, tôi có thể yêu cầu bạn rời khỏi lớp học và đi ra ngoài để xem xét lại bản thân. Tôi sẽ tiếp tục dạy lớp học trong năm phút và để cho bạn tùy chọn. Tuỳ bạn”. Vị giáo viên mới vào nghề đã được hướng dẫn luôn đưa ra các lựa chọn cho họ về các tình huống tương tự, trong thời gian học việc ngắn ngủi.
Sau đó Daniel Warner quay lại giảng dạy lớp học. Không có sự hoảng sợ trong mắt học sinh. Cảnh tượng quen thuộc với họ, có lẽ không phải ở trường học, nhưng chắc chắn là trong cuộc sống hàng ngày của họ.
Một ví dụ khác, vào một trong những ngày đầu tiên ông dạy học ở South Bronx, khi ông đang đi bộ đến trường từ tàu điện ngầm, một người đàn ông đang ngồi trên lề đường bắn một phát súng trường bên kia đường. Mọi người bình tĩnh đi xung quanh anh ta và tránh làn đạn của anh ta. Khi quan sát kỹ hơn, vị giáo viên thấy anh ta đang nã đạn vào lũ chuột khi chúng lao ra từ một cái cống bên kia đường. Không ai phản đối. Không ai hoảng sợ hoặc cố gắng can thiệp; xem như anh ta cũng đang thực hiện một công vụ. Cảnh tượng là một phần trong thói quen của mọi người. Tay súng bình tĩnh, nhắm vào loài gặm nhấm chứ không phải người, nhưng thực tế anh ta đang xả súng chết người ngay giữa đường phố đông đúc.
Vị giáo viên cho biết, ông không bao giờ báo cáo những gì đã xảy ra với các quan chức trường học hoặc cảnh sát. Tất cả dường như là một phần của hệ sinh thái Nam Bronx. Súng ở khắp mọi nơi.
Tất cả các xã hội đều có hệ sinh thái, các thói quen văn hóa được hình thành theo thời gian và được chấp nhận như một phần của chuẩn mực xã hội. Đó là thói quen của xã hội mà mọi người hiểu và chấp nhận. Súng ở Nam Bronx đã được chấp nhận. Đó là cách mọi thứ hoạt động. Các trường trung học công lập của Thành phố New York hiện có máy dò kim loại ở lối vào của họ.
Khó có bất cứ người dân nào ở Thụy Sĩ – nơi vị giáo viên đang sống hiểu cách mà súng được chấp nhận trong xã hội Mỹ. Súng đã, đang, và có lẽ sẽ là một phần của văn hóa. Ông nghĩ rằng tiêu chuẩn đó diễn ra như thế nào trong các vụ xả súng ở trường học. Vụ việc Raymond đã bực bội với giáo viên, có lẽ vì lúc đó anh ta đang thiếu một loại thuốc nào đó. Cả lớp học vẫn ổn sau vụ việc, cũng như bất cứ khi nào anh ta đến lớp.
Danh sách các vụ xả súng trong trường học vẫn tiếp tục. Newtown, Parkdale, Uvalde, v.v … Đã có 27 vụ xả súng trường học ở Hoa Kỳ trong năm nay. Sau mỗi lần tổ chức quốc tang, lời hứa thay đổi luật và việc Hiệp hội Súng trường Quốc gia (NRA) và những người theo hiệp hội này lại lặp lại rằng “Súng không giết người, con người mới làm việc đó” hoặc “Điều duy nhất ngăn chặn kẻ mang súng tồi tệ người tốt cũng có súng”. Các vụ xả súng ở trường học đã trở thành một phần của hệ sinh thái ở Mỹ, một nền tảng của văn hóa sử dụng súng. Có khoảng 330 triệu người sống ở Hoa Kỳ; ước tính có khoảng 400 triệu khẩu súng ở Mỹ.
Tại sao hệ sinh thái súng của Mỹ không thể thay đổi theo hướng tốt hơn? Nó không chỉ bởi Hiệp hội Súng trường Quốc gia – NRA hay Tu chính án thứ hai. Nó cũng nói về hình ảnh cao bồi và tự do. Một giáo viên khoa học chính trị ở trường đại học đã chỉ ra rằng chiến dịch quảng cáo thành công nhất trong lịch sử là Marlboro Man, chàng cao bồi xấu xa ở miền Tây hoang dã với con ngựa và khẩu súng của mình. Hình ảnh chàng cao bồi như một biểu tượng của nước Mỹ vẫn tồn tại mãi.
Phải mất hàng trăm năm Hoa Kỳ mới bỏ chế độ nô lệ ra khỏi vòng pháp luật. Sự thay đổi mô hình kéo dài và cuối cùng được đẩy nhanh bởi một cuộc nội chiến khủng khiếp. Các quốc gia như New Zealand đã thực hiện các bước quyết liệt để giảm tỷ lệ sở hữu súng. Nỗi kinh hoàng của cú sốc Uvalde, Newtown, và Parkdale, không nên xảy ra nữa. Cụm từ “những suy nghĩ và lời cầu nguyện” trên đài phát thanh năm 1998 của Bill Clinton sau một vụ xả súng hàng loạt đã trở thành một phần trong tất cả các từ vựng của tổng thống gần đây. Các vụ xả súng ở trường học không hề ảnh hưởng đến văn hóa sử dụng súng của người Mỹ. Hệ sinh thái đó dường như miễn nhiễm với sự thay đổi.
