Việt Nam cho rằng Cơ chế Rà soát định kỳ phổ quát (UPR) là một trong những cơ chế quan trọng nhất của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (HĐNQ LHQ) với nhiệm vụ rà soát tình hình nhân quyền tại tất cả các nước thành viên LHQ qua đó thúc đẩy các nước thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ, cam kết về quyền con người. Việt Nam nhận thấy với nguyên tắc đối thoại, hợp tác, bình đẳng, khách quan, minh bạch nên Cơ chế UPR được đánh giá là một trong những cơ chế uy tín và hiệu quả nhất của LHQ, có đóng góp tích cực vào việc thúc đẩy các quyền của người dân trên thế giới.
Nâng cao mọi mặt đời sống cho người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương
Trên tinh thần đó, xuyên suốt trong hơn 12 năm qua kể từ khi Cơ chế UPR được thành lập, Việt Nam luôn nghiêm túc tham gia vào các chu kỳ UPR và thực hiện đầy đủ các khuyến nghị mà Việt Nam chấp thuận. Tham gia cơ chế UPR, Việt Nam không chỉ thể hiện vai trò, trách nhiệm của một nước thành viên LHQ, mà còn tận dụng cơ chế này thông tin cho cộng đồng quốc tế về chính sách, pháp luật, thành tựu của Việt Nam về quyền con người; khẳng định cam kết của Việt Nam và học hỏi kinh nghiệm của bạn bè quốc tế để thực hiện tốt hơn công tác bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, nâng cao mọi mặt đời sống cho người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương.
Việt Nam lần đầu tiên thực hiện cơ chế UPR vào tháng 5/2009, nhận được 123 khuyến nghị từ 60 nước, trong đó chấp thuận 96 khuyến nghị (hơn 78%). Tại UPR chu kỳ 2 diễn ra vào tháng 02/2014, Việt Nam nhận được 227 khuyến nghị từ 106 nước, trong đó chấp thuận 182 khuyến nghị (hơn 80%). Tại UPR chu kỳ III vào tháng 01/2019, Việt Nam nhận được 291 khuyến nghị từ 122 nước, trong đó chấp thuận 241 khuyến nghị (hơn 83%). Đây là tỉ lệ chấp thuận cao so với mặt bằng chung của các quốc gia (tỉ lệ trung bình 2009-2018 của các nước đạt 73,33%).
Cho đến nay, Việt Nam đã thực hiện được 82,6% các khuyến nghị đã chấp thuận tại UPR chu kỳ III tập trung vào việc xây dựng nhà nước pháp quyền và hoàn thiện thể chế pháp luật; bảo đảm các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá đối với người dân; bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương; và thực hiện nghĩa vụ theo các Công ước và triển khai các cam kết, hợp tác quốc tế khác liên quan đến quyền con người.Trong suốt quá trình triển khai các khuyến nghị đã chấp thuận tại UPR chu kỳ III, Việt Nam cũng đã xác định một số khó khăn, thách thức kỹ thuật như một số khuyến nghị mang tính chất vĩ mô, liên ngành nên dẫn tới phân định trách nhiệm có phần còn bất cập; tổ chức bộ máy và chất lượng cán bộ, nhất là cán bộ cấp cơ sở còn hạn chế, có lúc, có nơi chưa bảo đảm yêu cầu trong tình hình mới. Công tác phối hợp giữa các bộ, ngành liên quan trong quá trình xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) về quyền con người chưa thực sự bảo đảm kịp thời, chặt chẽ, làm kéo dài thời gian xây dựng và ảnh hưởng đến chất lượng VBQPPL.
Để tháo gỡ những bất cập này và để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả triển khai thực hiện các khuyến nghị UPR, việc chấp thuận và triển khai các khuyến nghị cần được cân nhắc cẩn thận, kỹ lưỡng, trên cơ sở điều kiện, hoàn cảnh đặc thù về chính trị, kinh tế, xã hội, pháp luật của mỗi nước, những hướng ưu tiên và cam kết quốc tế của nước đó về quyền con người. Điều này cũng làm rõ hơn sự khác nhau trong tỷ lệ chấp thuận các khuyến nghị UPR giữa các nước tại các chu kỳ vừa qua
Đồng thời, Việt Nam đang tiếp tục nghiên cứu, đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Cũng từ đó, Việt Nam đã rút ra một số kinh nghiệm, cách làm sáng kiến để triển khai hiệu quả, tiêu biểu là việc xây dựng các Kế hoạch Tổng thể nhằm triển khai các khuyến nghị mà Việt Nam được chấp thuận. Việc xây dựng kế hoạch triển khai với lộ trình đầy đủ, rõ ràng, định kỳ rà soát và báo cáo tình hình thực hiện, kiểm điểm giúp đồng bộ hoá công tác chỉ đạo, triển khai giữa các cấp, các Bộ, ngành và đơn vị liên quan trong quá trình triển khai. Kế hoạch Tổng thể luôn là một công cụ hữu ích không chỉ để bảo đảm thúc đẩy thực hiện những biện pháp về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người mà Việt Nam đã cam kết; mà còn rất hiệu quả cho công tác theo dõi, rà soát, thống kê phục vụ xây dựng Báo cáo quốc gia cho chu kỳ tiếp theo. Mô hình này đã được Việt Nam bắt đầu triển khai từ chu kỳ II và được củng cố tại chu kỳ III.
Tiến trình UPR qua các chu kỳ, đặc biệt là tại chu kỳ III đã nhận được sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ Việt Nam, đặc biệt là thông qua việc ban hành Kế hoạch Tổng thể, sự quan tâm và tham gia tích cực, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, với những sáng kiến, kế hoạch chương trình hành động riêng phù hợp với chức năng, nhiệm vụ. Cùng với đó là sự đồng hành của các tổ chức chính trị-xã hội, nghề nghiệp, tổ chức nhân dân và sự phối hợp, hợp tác hiệu quả từ các tổ chức quốc tế và cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài tại Việt Nam. Việt Nam luôn chủ động, minh bạch trong quá trình xây dựng, báo cáo và triển khai thực hiện các khuyến nghị chấp thuận của UPR cũng như trong triển khai các cam kết tại các Công ước quốc tế về quyền con người. Đây là những nhân tố quan trọng, thiết thực, giúp cho các cơ quan, tổ chức liên quan cùng phối hợp chặt chẽ để tham gia một cách hiệu quả hơn vào tiến trình UPR, đồng thời giúp cộng đồng quốc tế có thể hiểu rõ hơn về các ưu tiên, thách thức, nhu cầu hợp tác của Việt Nam.
Các cam kết của Việt Nam
Tương tự như tại nhiều quốc gia trên thế giới, quá trình triển khai các khuyến nghị UPR thời gian qua, nhất là liên quan đến thúc đẩy, bảo vệ quyền các nhóm dễ tổn thương như phụ nữ, trẻ em, người nghèo, việc triển khai và khả năng hoàn thành các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là trong quá trình hổi phục sau đại dịch Covid-19, vẫn còn gặp nhiều bất cập, khó khăn. Do đó, Việt Nam càng đề cao hơn nữa tinh thần thúc đẩy đối thoại, hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm tốt từ các nước, tranh thủ kinh nghiệm và sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế. Các đối tác quốc tế, cả những nước đang phát triển, các nước phát triển và tổ chức quốc tế thời gian quan luôn quan tâm, hợp tác, hỗ trỡ Việt Nam trong tiến trình UPR và triển khai các khuyến nghị, trong đó có việc trao đổi kinh nghiệm xây dựng và tham vấn về nội dung của các báo cáo UPR cũng như thực tế triển khai các khuyến nghị đã được chấp thuận. Sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế, đặc biệt là sự hỗ trợ của Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) xuyên suốt quá trình xây dựng các báo cáo UPR rất quan trọng, góp phần chia sẻ kinh nghiệm, cách làm hay và hỗ trợ nâng cao năng lực cho Việt Nam trong tiến trình UPR.
Với tư cách là thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2023-2025, Việt Nam cam kết tiếp tục đề cao tinh thần đóng góp, thúc đẩy đối thoại, hợp tác, sự khoan dung và hiểu biết lẫn nhau giữa các nước, các chủ thể khác nhau, trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc độc lập, chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi theo phương châm “tiếp cận tổng thể, tôn trọng lẫn nhau, đối thoại thẳng thắn và hợp tác hiệu quả” tại các diễn đàn đa phương, đặc biệt là tại HĐNQ LHQ.
Việc thực hiện các khuyến nghị UPR và các cam kết của Việt Nam tại các Công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên tiếp tục là chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam, luôn đặt quyền lợi của người dân làm trung tâm và bảo đảm người dân được thụ hưởng đầy đủ các quyền, lợi ích và nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân. Gần đây nhất, để khẳng định đường lối trên, Việt Nam đã và đang tiếp tục chuẩn bị cho công tác bảo vệ các báo cáo quốc gia, trong đó có việc Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội gần đây nhất đều đã thành công bảo vệ các báo cáo quốc gia về Quyền trẻ em và sắp tới Uỷ ban Dân tộc sẽ bảo vệ báo cáo Công ước CERD trong năm 2023. Đồng thời Việt Nam cũng sẽ tiếp tục triển khai khuyến nghị UPR chu kỳ III, đảm bảo công tác bảo vệ quyền con người và tích luỹ kinh nghiệm, chuẩn bị cho UPR chu kỳ IV trong năm 2024. Hiện Bộ Ngoại giao đang chủ trì phối hợp với các Bộ ngành trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch tham gia UPR chu kỳ IV và mong các Bộ, ngành, các bên liên quan, các đối tác phát triển sẽ tiếp tục tham gia, đóng góp.
