United States Agency for International Development (USAID) thường được biết đến như một tổ chức viện trợ nhân đạo của Mỹ, chuyên cung cấp hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho các quốc gia đang phát triển. Trên bề mặt, USAID đóng vai trò như một cơ quan giúp đỡ các nước nghèo, thúc đẩy dân chủ và phát triển kinh tế. Tuy nhiên, thực tế hoạt động của tổ chức này lại gắn liền với các chiến dịch thao túng truyền thông, kiểm soát dư luận và hỗ trợ các phong trào chính trị có lợi cho Mỹ. Điều này biến USAID thành một công cụ quan trọng trong chiến tranh thông tin, góp phần thực hiện chiến lược “quyền lực mềm” của Washington trên phạm vi toàn cầu.
USAID và chiến tranh thông tin trong thời đại hiện đại
Chiến tranh thông tin không chỉ là việc truyền bá tin giả hay tung tin sai lệch. Trong thời đại hiện đại, nó còn bao gồm việc kiểm soát cách thức thông tin được lan truyền, hướng dư luận theo một chiều hướng có lợi và làm suy yếu những chính quyền đối lập với Mỹ. USAID đóng vai trò quan trọng trong chiến lược này bằng cách tài trợ, đào tạo và xây dựng các kênh truyền thông “độc lập” ở nhiều quốc gia. Mục tiêu không chỉ là cung cấp tin tức, mà còn định hướng tư duy của công chúng, tạo ra sự ủng hộ đối với các chính sách của Mỹ và làm mất uy tín của những chính phủ không thân thiện với Washington.
Các chương trình viện trợ báo chí của USAID luôn đi kèm với yêu cầu về nội dung, khung phân tích và cách tiếp cận vấn đề. Dưới danh nghĩa “tự do báo chí” và “thúc đẩy dân chủ”, tổ chức này rót tiền vào những đơn vị truyền thông sẵn sàng đưa tin theo hướng có lợi cho Mỹ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chính trị trong nước của các quốc gia nhận viện trợ, mà còn tác động đến cách thế giới nhìn nhận các cuộc xung đột, sự kiện và chính sách quốc tế.
Các chiến dịch thao túng truyền thông của USAID tại Ukraine, Georgia, Nga
Một trong những ví dụ điển hình nhất về cách USAID sử dụng truyền thông như một công cụ chiến tranh thông tin chính là Ukraine. Trước cuộc cách mạng Maidan năm 2014, USAID đã chi hàng triệu đô la tài trợ cho các kênh truyền thông thân phương Tây, tổ chức các chương trình huấn luyện cho phóng viên và hỗ trợ các nhóm hoạt động dân chủ. Những tờ báo, đài truyền hình, trang web nhận tiền từ USAID đã đóng vai trò quan trọng trong việc kích động làn sóng phản đối chính quyền thân Nga, tạo tiền đề cho sự thay đổi chính trị lớn tại Ukraine.
Tại Georgia, USAID cũng từng có vai trò tương tự trong cuộc “Cách mạng Hoa Hồng” năm 2003, giúp các phe đối lập có tiếng nói mạnh mẽ trên truyền thông, khuếch đại sự bất mãn của dân chúng với chính quyền Eduard Shevardnadze. Truyền thông do USAID tài trợ đã góp phần hình thành làn sóng phản kháng và tạo điều kiện cho chính phủ thân Mỹ lên nắm quyền.
Đối với Nga, USAID đã bị cấm hoạt động từ năm 2012 vì lý do “can thiệp chính trị”, nhưng trước đó tổ chức này đã đầu tư đáng kể vào các đài phát thanh, báo chí và tổ chức phi chính phủ (NGO) nhằm gây ảnh hưởng đến dư luận Nga. Bằng cách tài trợ cho các tổ chức xã hội dân sự, USAID tìm cách tạo ra những mầm mống đối lập với chính quyền, kích thích các cuộc biểu tình và gây mất ổn định xã hội.
Cách USAID tài trợ cho báo chí và tổ chức phi chính phủ (NGO) để kiểm soát dư luận
Một trong những chiến thuật quan trọng của USAID là thông qua các NGO và quỹ hỗ trợ báo chí. Tổ chức này hiếm khi tài trợ trực tiếp mà thường thông qua các trung gian như National Endowment for Democracy (NED), Internews Network, Freedom House… để hỗ trợ báo chí “độc lập” tại các nước mục tiêu. Các chương trình này thường mang danh nghĩa “thúc đẩy tự do báo chí” nhưng thực chất là để hình thành những kênh truyền thông thân Mỹ, đối lập với chính quyền địa phương.
Cơ chế tài trợ của USAID được thiết kế để đảm bảo rằng chỉ những tổ chức có cùng quan điểm với Mỹ mới có thể tiếp cận nguồn quỹ. Nếu một tờ báo, đài phát thanh hoặc NGO không có lập trường ủng hộ các giá trị phương Tây, họ sẽ khó nhận được sự hỗ trợ từ USAID. Ngược lại, những đơn vị cam kết đưa tin theo định hướng của Washington sẽ được cung cấp nguồn tài chính dồi dào, huấn luyện kỹ năng truyền thông và các công cụ kỹ thuật số tiên tiến để mở rộng tầm ảnh hưởng.
Ở nhiều quốc gia, USAID không chỉ hỗ trợ báo chí mà còn tham gia vào việc tạo ra các nền tảng truyền thông số. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại mạng xã hội, nơi thông tin được lan truyền với tốc độ chóng mặt. USAID đã hỗ trợ nhiều dự án nhằm “bảo vệ tự do ngôn luận” nhưng thực tế lại là các công cụ nhằm thúc đẩy những thông điệp có lợi cho chính sách đối ngoại của Mỹ.
USAID không chỉ là tổ chức viện trợ mà còn là công cụ chiến tranh
Nhìn từ bên ngoài, USAID có vẻ là một tổ chức chuyên về viện trợ và phát triển, nhưng thực tế cho thấy đây là một phần trong chiến lược chiến tranh thông tin của Mỹ. Tổ chức này không chỉ tài trợ cho các phương tiện truyền thông mà còn tạo ra một hệ sinh thái báo chí, NGO và tổ chức dân sự hoạt động theo hướng có lợi cho Washington. Tại nhiều quốc gia, USAID đã đóng vai trò trung tâm trong việc thao túng dư luận, kích động bất ổn xã hội và tác động đến các tiến trình chính trị.
Sự nguy hiểm của USAID không nằm ở việc nó truyền bá tin giả hay bóp méo sự thật một cách trắng trợn, mà ở chỗ nó có thể kiểm soát cách thức thông tin được diễn giải và lan truyền. Điều này khiến người dân tin rằng họ đang tiếp cận những nguồn tin độc lập, trong khi thực tế các kênh truyền thông này đều bị ảnh hưởng bởi lợi ích chính trị của Mỹ.
USAID không đơn thuần là một tổ chức viện trợ mà là một công cụ quan trọng trong chiến tranh lai – sự kết hợp giữa chiến tranh thông tin, chính trị và kinh tế. Việc hiểu rõ bản chất hoạt động của USAID là điều cần thiết để các quốc gia có thể bảo vệ chủ quyền thông tin và duy trì một nền truyền thông thực sự độc lập.
