William Burns và sứ mệnh chống lại “những gai góc” của tình báo Mỹ

Hôm 24-2, William Burns, ứng cử viên cho vị trí Giám đốc Cơ quan tình báo trung ương Mỹ (CIA) của Tổng thống Joe Biden đã nhận được nhiều lời khen ngợi trong phiên điều trần trước Uỷ ban tình báo Thượng viện. Theo đó, mặc dù đã dành hơn 3 thập kỷ làm việc trong lĩnh vực thể thao, nhưng kiến thức và những câu trả lời của ông William Burns lại được đánh giá rất giống với một Giám đốc CIA.

Vũ khí ngoại giao bí mật

Sau phiên điều trần, ông William Burns đã giành được sự tán thành của nhiều người và sự ủng hộ nồng nhiệt từ các Thượng nghị sĩ của cả hai đảng Dân chủ và Cộng hoà.  “Tôi không thể nghĩ về bất kỳ ai có bề dày kinh nghiệm như ông đã có trên thế giới”, Thượng nghị sĩ John Cornyn, thành viên đảng Cộng hoà tại bang Texas nói với ông William Burns. Trong khi đó, Thượng nghị sĩ Ron Wyden – người từng lên tiếng chỉ trích một số chiến thuật của CIA, nói đùa rằng buổi điều trần có nguy cơ “trở thành một cuộc thi ném bó hoa chính thức” khi William Burn dành nhiều lời khen ngợi. Còn cựu Ngoại trưởng James Baker thì nói với Ủy ban Tình báo Thượng viện: “Việc xác nhận sẽ là điều không cần bàn cãi. William Burns đã giúp lãnh đạo đất nước vượt qua giai đoạn khó khăn thời kỳ Chiến tranh Lạnh kết thúc và cả cuộc chiến ở Iraq. Ông ấy đơn giản là một trong những nhà ngoại giao giỏi nhất và thông minh nhất của Mỹ”. Đồng quan điểm này, cựu Giám đốc CIA Leon Panetta cho biết kinh nghiệm và tính chính trực không nghi ngờ của William Burns khiến ông trở thành lựa chọn tuyệt vời để lãnh đạo cơ quan này: “Burns là người phù hợp vào đúng thời điểm để lãnh đạo CIA. Tôi tin ông ấy”.

Năm nay 64 tuổi, William Burns sẽ là nhà ngoại giao đầu tiên trong sự nghiệp lãnh đạo CIA nếu được Thượng viện phê chuẩn. Ông có một lý lịch nổi tiếng toàn cầu với hơn 3 thập kỷ kinh nghiệm đàm phán với các đối thủ của Mỹ từ Nga đến Iran. William Burns từng là Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ nhiệm kỳ 2011-2014. Sau khi nghỉ hưu, ông là Chủ tịch Quỹ Carnegie vì Hoà bình quốc tế. Trước đây, William Burns cũng từng là Đại sứ Mỹ tại Jordan (1998-2001), Trợ lý Ngoại trưởng về các vấn đề cận Đông (2001-2005), Đại sứ Mỹ tại Nga (2005-2008)… Tuy ông không được đào tạo về hoạt động tình báo, gián điệp, nhưng các nhà lập pháp lưu ý rằng ông là người sử dụng các phân tích tình báo của Mỹ trong nhiều thập kỷ. Và bản thân William Burns cũng nói rằng, trí thông minh sắc bén rất quan trọng để đối phó với các đối thủ của Mỹ. “Thông tin tốt được cung cấp một cách trung thực và chính trực, phi chính trị là nền tảng quan trọng cho các lựa chọn chính sách đúng đắn”, William Burns nói.

Hãng tin CNN dẫn nhận xét của giới phân tích cho hay, với kinh nghiệm là nhà ngoại giao lâu năm, lại sinh trưởng trong gia đình mà cha là  William F. Burns – Thiếu tướng Lục quân Mỹ, Phó Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao về kiểm soát vũ khí, Cục Chính trị-Quân sự thuộc Bộ Ngoại giao và là Giám đốc Cơ quan kiểm soát và giải trừ vũ khí Mỹ (1988–1989) trong chính quyền Tổng thống Ronald Reagan và là đặc phái viên đầu tiên của Mỹ về các cuộc đàm phán phi hạt nhân hóa với các nước thuộc Liên Xô (cũ) theo đạo luật do các Thượng nghị sĩ Sam Nunn và Richard Lugar bảo trợ…, ông William Burns đã luôn mang trong mình những tư tưởng cứng rắn và cách hành động như một điệp viên. Thêm vào đó, việc từng là Thư ký điều hành của Bộ Ngoại giao và Trợ lý đặc biệt cho Bộ trưởng Warren Christopher và Madeleine Albright, Bộ trưởng-Cố vấn các vấn đề chính trị tại Đại sứ quán Mỹ ở Moscow, quyền Giám đốc và Phó Giám đốc Chính của Ban Kế hoạch Chính sách của Bộ Ngoại giao, Trợ lý đặc biệt cho Chủ tịch kiêm Giám đốc cấp cao về các vấn đề Cận Đông và Nam Á tại Hội đồng an ninh quốc gia Mỹ cũng giúp William Burns có nhiều kinh nghiệm hoạt động trong lĩnh vực thông tin tình báo.

Trong một bài báo đăng trên The Atlantic hồi tháng 4- 2013, nhà phân tích chính trị Nicholas Kralev còn từng ca ngợi William Burns là “vũ khí ngoại giao bí mật” được triển khai để chống lại “một số thách thức chính sách đối ngoại gai góc nhất của Mỹ”. Ông Nicholas Kralev thậm chí còn nhắc lại một bức điện mà William Burns ký với tư cách Đại sứ tại Nga vào tháng 8-2006, do WikiLeaks phát hành, cung cấp tài liệu nhân chứng chi tiết về đám cưới xa hoa được tổ chức tại Makhachkala của thành viên Duma Quốc gia Nga và Giám đốc Công ty Dầu mỏ Dagestan, Gadzhi Makhachev cho con trai ông. Đám cưới kéo dài trong 2 ngày và những người tham dự bao gồm Ramzan Kadyrov của Chechnya với những chi tiết, hành động được ghi lại có một không hai. Vào năm 2015, William Burns nói với Gideon Rachman của tờ Financial Times rằng, bức điện tín “phần lớn được viết bởi các đồng nghiệp của ông ấy” và Rachman nhận xét rằng bức điện tín đã đạt được danh tiếng là “một tác phẩm truyện tranh kinh điển nhỏ, giọng điệu của nó rất không giống ai”. Tháng 6 -2013, Giám đốc chương trình Nga và Âu-Á, đồng thời là trợ lý cao cấp tại Quỹ Carnegie vì Hoà bình quốc tế Andrew Kuchins từng nhận xét về thời gian William Burns làm việc tại Moscow như sau: “Đó là thời kỳ mối quan hệ đang xấu đi rất nhiều, nhưng cá nhân ông ấy được chính quyền Nga tôn trọng như một nhà ngoại giao chuyên nghiệp xuất sắc. Cũng trong năm 2013, Burns và Jake Sullivan đã dẫn đầu kênh đàm phán song phương bí mật với Iran dẫn đến thỏa thuận tạm thời giữa Iran và nhóm P5 + 1 và cuối cùng là thỏa thuận hạt nhân Iran. Burns được cho là “ngồi trên ghế lái” của đoàn đàm phán Mỹ cho thỏa thuận tạm thời. Ông ấy đã bí mật gặp gỡ các quan chức Iran ngay từ năm 2008, khi được Tổng thống George W. Bush cử đi”.

Nhà lãnh đạo tình báo phi chính trị

Tháng 11-2020, khi tên của William Burns được báo chí nhắc đến là một trong một số ứng cử viên có thể được Tổng thống Joe Biden đề cử cho chức vụ Ngoại trưởng, các nguồn tin của tờ Kommersant của Nga  đã viết: “Trong các cơ cấu nhà nước dự kiến của Mỹ, Nga thấy rằng việc ứng cử của ông Burns sẽ có lợi nhất cho Moscow”. Và tại phiên điều trần hôm 24-2, các Thượng nghị sĩ Mỹ đã đặt ra nhiều câu hỏi về cách mà William Burns sẽ đối phó với những đối thủ của Mỹ như Nga, Trung Quốc hoặc giải quyết những vấn đề gai góc như Iran và CHDCND Triều Tiên như thế nào. Rút kinh nghiệm từ thời gian làm ở Đại sứ quán Nga tại Moscow, ông William Burns cho rằng, Mỹ không nên đánh giá thấp mối đe dọa từ Nga và nhà lãnh đạo Vladimir Putin. “Mặc dù về nhiều mặt, Nga có thể là một cường quốc đang suy giảm, nhưng ít nhất nước này cũng có thể gây xáo trộn dưới sự lãnh đạo của Vladimir Putin. Phần lớn mái tóc bạc trắng của tôi là do phục vụ ở Nga trong những năm qua”.

Rồi khi Chủ tịch Uỷ ban Tình báo Thượng viện Mỹ, Thượng nghị sĩ Mark Warner nói rằng, Mỹ đang phải “đối mặt với một loạt các hiểm họa – từ nỗ lực của Trung Quốc để vượt qua Mỹ về mặt công nghệ, đến những nỗ lực của Nga trong không gian mạng và thông tin sai lệch, các mối đe dọa đang diễn ra từ Iran và CHDCND Triều Tiên”, William Burns đã không ngần ngại chỉ rõ, Trung Quốc đã trở thành thử thách lớn nhất của nước Mỹ. Ông nói: “Cạnh tranh để vượt qua Trung Quốc sẽ là chìa khóa cho an ninh quốc gia của chúng ta trong những ngày sắp tới. Điều đó sẽ đòi hỏi một chiến lược rõ ràng và dài hạn, có sự nhất trí của lưỡng đảng, được củng cố bởi sự đổi mới trong nước và các thông tin tình báo vững chắc. Thật khó để chứng kiến một mối đe dọa hoặc thách thức nào đối với Mỹ trong thế kỷ 21 lớn hơn Trung Quốc. Đây là thách thức địa chính trị lớn nhất mà chúng ta phải đối mặt”. Cũng theo ông William Burns, sự mở rộng quyền lực của Bắc Kinh trong những năm vừa qua là “một lời cảnh tỉnh”, đồng thời nói thêm “tham vọng và sự hung hăng không hề che giấu của Bắc Kinh” đã thể hiện rõ các ý đồ của nước này. Thêm vào đó, “chính sách ngoại giao chiến lang” mà Trung Quốc theo đuổi đã giúp đồng minh và đối tác của Mỹ hiểu rõ bản chất mối đe dọa mà nước này gây ra. Vì thế, nhà ngoại giao kỳ cựu này đề xuất, CIA cần tăng cường tập trung và nhanh chóng kiện toàn đội ngũ chuyên gia về Trung Quốc, tăng cường các kỹ năng, sắp xếp nhân sự và phân bổ nguồn lực, theo đuổi cách tiếp cận toàn diện để chống lại mối đe dọa này; tiếp đó là cải thiện các công cụ về công nghệ, giúp cơ quan này hoạt động hiệu quả hơn, tăng cường quan hệ giữa chính phủ liên bang và các cơ quan tình báo khác trên toàn cầu.

Đặc biệt, William Burns đã “chinh phục” được các Thượng nghị sĩ khác khi trả lời câu hỏi về khả năng đóng một vai trò hậu trường trong nỗ lực của chính quyền Tổng thống Joe Biden nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với Iran. Cựu Tổng thống Donald Trump đã hủy bỏ thỏa thuận, nhưng ông Joe Biden nói rằng các nỗ lực ngoại giao phải được tiếp tục. Và William Burns hứa sẽ cung cấp những đánh giá tình báo “chưa được chuẩn bị trước” về Iran ngay cả khi nó mâu thuẫn với mục tiêu chính sách của chính quyền là quay trở lại thỏa thuận năm 2015. Ông cũng cho biết thêm là đã làm việc với các quan chức CIA với tư cách là một nhà ngoại giao ở Trung Đông và Nga và “phát triển sự tôn trọng to lớn” đối với những đóng góp của họ. “Tôi đã phục vụ cùng họ ở những nơi khó khăn trên khắp thế giới. Chính kỹ năng thu thập và phân tích của họ thường giúp tôi có lợi thế khi là một nhà đàm phán; quan hệ đối tác của họ đã giúp tôi trở thành một Đại sứ hiệu quả; và những hiểu biết sâu sắc của họ đã giúp tôi đưa ra những lựa chọn chu đáo về các vấn đề chính sách khó khăn nhất”. Những câu trả lời sắc sảo này đã khiến, Avril Haines, ứng cử viên cho vị trí Giám đốc tình báo quốc gia Mỹ phải thốt lên rằng, vị thế một nhà ngoại giao phi chính trị của William Burns có thể giúp khôi phục niềm tin và tinh thần tại CIA sau bốn năm bị cựu Tổng thống Donald Trump tấn công. Ông Donald Trump đã nhiều lần nghi ngờ về hoạt động của cộng đồng tình báo, đặc biệt khi đưa ra kết luận về các cuộc tấn công của Nga vào cuộc bầu cử năm 2016 và 2020. “Là một nhà ngoại giao chuyên nghiệp dưới thời các tổng thống Dân chủ và Cộng hòa, William Burns đã tự khẳng định mình là một công chức thông minh và được kiểm nghiệm, không bị can thiệp chính trị. Giờ đây hơn bao giờ hết, các cộng đồng tình báo và quốc phòng của chúng ta xứng đáng có những nhà lãnh đạo không bị chính trị hóa”, Chủ tịch Uỷ ban Tình báo Thượng viện Mỹ Mark Warner nhấn mạnh.

Khánh Chi