Belarus đã để hàng nghìn người di cư tuyệt vọng đến biên giới của mình với Ba Lan trong nỗ lực chống lại Liên minh châu Âu (EU) về các lệnh trừng phạt bị áp đặt từ năm ngoái. Nhưng có vẻ như chiến thuật này của chính quyền Minsk đang rơi vào bế tắc khi phải hứng thêm các đòn trừng phạt mới. Dòng người di cư (mà các quan chức EU cho rằng do Tổng thống Alexander Lukashenko cố tình kích động) được ví như một “cuộc tấn công hỗn hợp” vào EU đúng vào một thời điểm khó khăn khi khối này đang phải vật lộn với căng thẳng nội bộ.
Ba Lan-Thành viên tuyên chiến của EU
Nằm ở khu vực Đông Âu, Belarus giáp biên giới với Nga ở phía Đông Bắc, với Ukraine ở phia Nam, Ba Lan ở phía Tây, với Latvia và Lithuania ở phía Tây Bắt. Nhắc về vị trí địa lý này, học giả Shraibman nhấn mạnh, Tổng thống Lukashenko đã rất khôn khéo khi chọn Ba Lan làm nơi thúc đẩy làn sóng di cư bất hợp pháp. Thực tế, EU đang hướng tới sự thống nhất, nhưng họ vẫn phải đối mặt với các vấn đề nội bộ. Nghĩa là không chắc rằng hành động khiêu khích của Belarus sẽ dẫn đến nhượng bộ từ EU nhưng ông Lukashenko không thể chọn một nơi tốt hơn để gây áp lực lên khối như ở Ba Lan. Trong cuộc khủng hoảng di cư năm 2015, Ba Lan là một trong những nước chỉ trích gay gắt nhất chính sách di cư của EU. Kể từ đó, quốc gia này đã rời xa các chính sách chung của EU và tiến xa hơn đến các chính sách cánh hữu, chủ nghĩa dân tộc vốn đã len lỏi vào giới chính trị gia hàng đầu của châu Âu trong thập kỷ qua. Rạn nứt giữa Ba Lan và EU gần đây ngày càng gia tăng do tranh chấp về phòng kỷ luật trong hệ thống toà án. EU khẳng định Ba Lan vi phạm luật khi tiếp tục duy trì phòng kỷ luật trong Toà án tối cao vì nó không phù hợp với luật pháp của khối. Sau tuyên bố đòi giải tán phòng kỷ luật trong Toà án tối cao Ba Lan vào hồi tháng 7, 3 tháng sau, Toà án Công lý châu Âu (ECJ) đã tuyên phạt Ba Lan 1 triệu Euro/ngày cho đến khi nước này thực hiện yêu cầu. Tuy nhiên, Warsaw vẫn không chấp hành án phạt. Đổi lại, Ba Lan còn ban hành các hạn chế ngày càng khắc nghiệt đối với người đồng tính và giới truyền thông – những động thái được cho là xa rời các giá trị tiến bộ hơn mà EU đang áp dụng. Thậm chí, Tòa án tối cao Ba Lan còn phán quyết rằng luật pháp chung của EU có phần không phù hợp với luật pháp nước này và Warsaw không nhất thiết phải luôn tuân thủ luật pháp chung của EU.
Vì vậy, nếu một trong những mục tiêu của Tổng thống Lukashenko ngoài việc được giảm nhẹ các lệnh trừng phạt là làm rạn nứt EU hơn nữa thì Belarus có vẻ như đang đi đúng hướng. Hãng tin BBC bình luận rằng, EU không muốn bị chính quyền Minsk dẫn dắt nhưng cũng không đành lòng để mất sự ủng hộ từ Ba Lan. Đó là lý do tại sao Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michels hôm 17/11 đã có chuyến thăm tới thủ đô Warsaw của Ba Lan và nhấn mạnh rằng EU dự định đối phó với sự hung hăng của chính quyền Lukashenko và các vấn đề mà nước này đặt ra cho EU, tách biệt với các cuộc cuộc đấu tranh nội bộ của EU với các nước thành viên. “Ba Lan, quốc gia đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng, cần được hưởng sự đoàn kết và thống nhất của toàn EU”, ông Charles Michel nói. Song, nhà báo Anne Elizabeth Applebaum thuộc tờ The Washington Post cũng chỉ ra rằng, Ba Lan có phần kém nhanh chóng trong việc liên kết với EU. Cụ thể, trong khi đang đối mặt với án phạt từ EU và kêu gọi NATO giải quyết vấn đề người di cư ở khu vực biên giới với Belarus, Ba Lan lại từ chối sự hỗ trợ, giúp đỡ từ Frontex – Lực lượng cảnh sát biên giới của EU và Văn phòng hỗ trợ tị nạn châu Âu.
Nguy cơ đụng độ quân sự?
Giờ đây, Ba Lan và EU đều đang phải đối mặt với một thảm họa nhân đạo thực sự tại biên giới Belarus-Ba Lan, nơi hàng nghìn người bị mắc kẹt giữa hai quốc gia không chấp nhận họ, không đủ điều kiện tối thiểu để sống sót qua một mùa đông khắc nghiệt và cũng không thể trở về quê hương. Theo Moscow Times, hàng nghìn người khác đã bị chính phủ Tổng thống Lukashenko lợi dụng khi mua các gói du lịch đến Minsk. Một số quốc gia, bao gồm Iraq và Thổ Nhĩ Kỳ thì đã hạn chế hoặc hủy bỏ các chuyến bay đến Belarus để ngăn dòng người đổ vào đất nước… “Nếu Tổng thống Lukashenko tiếp tục hoặc leo thang chiến thuật của mình, EU sẽ dùng các rào cản để ngăn người di cư. Dù điều gì xảy ra, cuộc khủng hoảng hiện tại đã ảnh hưởng đến khả năng có các cuộc đàm phán trực tiếp giữa Belarus và EU”, học giả Shraibman nói.
Trong khi đó, nhiều nhà bình luận khác thì cảnh báo nguy cơ vượt tầm kiểm soát, xảy ra xung đột bởi lẽ trong tháng 10 vừa qua, cả Ba Lan và Belarus đều đã điều chuyển nhiều khí tài cùng binh sĩ tới khu vực biên giới. Romain Lemaresquier, đặc phái viên của hãng RFI tại Sokolka, Ba Lan, sát biên giới với Belarus cho biết: “Trong những ngày qua, căng thẳng đã lên đến đỉnh điểm ở biên giới giữa Belarus-Ba Lan. Hàng ngàn người di cư đổ về trước hàng rào dây thép ở biên giới hai nước. Họ là những di dân bị chính quyền Minsk thúc ép qua biên giới sang Ba Lan. Nhưng trước mặt họ, chính quyền Warsaw đã triển khai quân đội, hiến binh, cảnh sát và lính biên phòng. Chuyện xảy ra trong những ngày sắp tới sẽ rất khó kiểm soát. Binh sĩ Belarus đã được khai triển ở biên giới và giám sát chặt chẽ đối với người di cư, không để họ lùi lại trên lãnh thổ Belarus. Một thảm hoạ nhân đạo có thể diễn ra”.
Hiện tại, Ba Lan có 20.000 lính được triển khai dọc biên giới với Belarus để chặn dòng người nhập trái phép. Lực lượng bên Belarus cũng được trang bị đầy đủ vũ khí. Bà Virginie Guiraudon, Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu quốc gia Pháp CNRS, chuyên gia về chính sách nhập cư của châu Âu phân tích, nguy cơ leo thang vũ trang có thật: “Sự leo thang căng thẳng đang diễn ra. Quả thực là trong các tuyên bố mới đây nhất có nói đến chiến tranh – chiến tranh lai tạp. Chính phủ Ba Lan đã điều nhiều nghìn quân đến biên giới và cũng đã có sự ủng hộ của EU. Đức nói là không được sử dụng vũ khí, súng đạn, nhưng mà binh lính đang hiện diện ở đó. NATO cũng đã tuyên bố là việc sử dụng di dân như là một kiểu dàn quân. Chúng ta có thể nói là đang có sự leo thang trong một hoàn cảnh mà thế giới có ít thông tin. Các cơ quan truyền thông đều bị cấm đến khu vực đó”, bà Virginie Guiraudon nhấn mạnh
Huyền Chi
