Tại Hội nghị thượng đỉnh ngày 14-6, các quốc gia thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã đưa ra hàng loạt sáng kiến “đầy tham vọng” nhằm điều chỉnh các nhiệm vụ cốt lõi của NATO như phòng thủ tập thể, quản lý khủng hoảng và an ninh hợp tác với môi trường đầy tranh chấp này. Đặc biệt, 30 quốc gia thành viên cũng nhất trí khôi phục “Khái niệm Chiến lược” của NATO, vốn định hướng cho cách tiếp cận đối với Nga, Trung Quốc và những mối đe dọa xuyên quốc gia như khủng bố, tấn công mạng và biến đổi khí hậu”.
NATO 2030
Diễn ra vào thời điểm quan trọng đối với liên minh khi các thành viên đang cố gắng thích nghi với môi trường an ninh mới được định hình bởi những thách thức xuyên quốc gia và sự cạnh tranh ngày càng tăng với Nga-Trung Quốc, Hội nghị thượng đỉnh NATO lần này có Tổng thống Mỹ Joe Biden, đánh dấu sự thay đổi trong quan điểm và hành động của nước Mỹ sau 4 năm xáo trộn dưới thời người tiền nhiệm Donald Trump.
Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết, cấu trúc cơ bản của ba “nhiệm vụ cốt lõi” gồm phòng thủ tập thể, quản lý khủng hoảng và an ninh hợp tác vẫn còn nguyên giá trị nhưng bị hạn chế do môi trường an ninh thay đổi mạnh mẽ. Vì thế, trọng tâm của hội nghị thượng đỉnh là chương trình nghị sự “NATO 2030”, một sáng kiến toàn diện nhằm đảm bảo liên minh này hiện vẫn sẵn sàng đối mặt với những thách thức trong tương lai. Trong vòng 12 tháng tới, các đồng minh sẽ đàm phán về “Khái niệm chiến lược” mới nhằm điều chỉnh các nhiệm vụ cốt lõi của NATO đã được thông báo trong “NATO 2030”, trong đó mô tả Trung Quốc là một đối thủ toàn diện và đưa ra các khuyến nghị nhằm tăng cường các khía cạnh chính trị của NATO và mở rộng phạm vi toàn cầu của khối này.
Đối phó với một Trung Quốc ngày càng bành trướng
Trả lời phỏng vấn hãng ối phó với một Trung Quốc ngày càng bành trướngCBC của Canada, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nhấn mạnh, lãnh đạo các nước thành viên của khối liên minh quân sự này cần thúc đẩy một chính sách chung mạnh mẽ hơn để đ. Trung Quốc có ngân sách quốc phòng lớn thứ 2 thế giới, có lực lượng hải quân lớn nhất thế giới và đang đầu tư mạnh tay vào các trang thiết bị quân sự mới và những yếu tố đó đang ảnh hưởng đến an ninh của NATO. Và khi NATO định hướng kết hợp Trung Quốc vào một tính toán chiến lược rộng lớn hơn, làm thế nào liên minh này có thể duy trì những gì phù hợp với các đối tác và điều chỉnh các chính sách của mình mà không phải áp dụng cách tiếp cận chung? Đầu tiên, NATO nên đảm bảo rằng việc xây dựng năng lực và hỗ trợ khả năng phục hồi bổ sung vẫn là những ưu tiên. Trung Quốc đang sử dụng đòn bẩy kinh tế để mở rộng hợp tác an ninh và Bắc Kinh cùng với Nga đang làm suy yếu uy tín của Liên minh. Một số đối tác đã trở thành nơi thử nghiệm cho các cuộc tấn công lai này. Nâng cao năng lực giúp chống lại điều đó bằng cách tăng cường các thể chế đối tác và khả năng phục hồi cũng như cảm giác an toàn được chia sẻ. Lần này, các thành viên NATO khuyến nghị quan tâm nhiều hơn đến Ukraine, Tây Balkan và các khu vực có thể chế yếu kém hoặc những nơi mà nền dân chủ bị hủy hoại; lập kế hoạch khẩn cấp dân sự thông qua Trung tâm điều phối ứng phó thảm họa châu Âu-Đại Tây Dương…mCác chương trình nâng cao năng lực cũng là một con đường dẫn đến khả năng tương tác của NATO đối với các đối tác, vốn vẫn là động lực chính cho sự hợp tác với NATO — ngay cả với các nước trung lập có thể không bao giờ đóng góp vào hoạt động quân sự của NATO. Điều này là do NATO cung cấp các tiêu chuẩn quân sự được quốc tế công nhận và khả năng chạy vào Liên minh châu Âu (EU), Liên hợp quốc hoặc các hoạt động đa phương khác. Các đối tác đang cần chứng nhận khả năng tương tác của NATO, cũng như các chương trình giáo dục, đào tạo và bài tập mạnh mẽ của NATO.
Thứ hai, NATO đẩy nhanh các cuộc tham vấn nội bộ về Trung Quốc và đưa các đối tác đến sớm và thường xuyên hơn về các chủ đề mà hai bên cùng quan tâm, đảm bảo việc ra quyết định của NATO được các đối tác thông báo trong giai đoạn sớm nhất. NATO cần việc này hoạt động tốt hơn với các quốc gia đối tác ở Ấn Độ – Thái Bình Dương, các nước dọc theo Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc và những quốc gia có lợi ích không gian hoặc mạng cao cấp. Các ranh giới địa lý cũ đang được vẽ lại xung quanh những vấn đề này. NATO cần làm việc để xác định rõ hơn các kỳ vọng và mục tiêu chung với các đối tác cũng tận dụng các nhóm tự nhiên xung quanh các thách thức xuyên suốt, có thể bằng cách sử dụng mở rộng các thỏa thuận 30 + N hoặc mô hình “quốc gia khung” sửa đổi, để vượt qua rào cản của các cơ chế khu vực. Daniel Hamilton thuộc Trường Nghiên cứu quốc tế cao cấp Johns Hopkins khuyến cáo NATO nên nâng cao quan hệ đối tác cơ hội với Nhật Bản và Hàn Quốc để tăng khả năng tương tác, chia sẻ thông tin và tham vấn chính trị.
Cuối cùng, NATO cần phải tạo ra những biên giới mới trong hợp tác khoa học và công nghệ (KH&CN) với các quốc gia đối tác và EU. Liên minh có lợi ích trong việc đạt được sự thống trị trong các công nghệ gây rối mới nổi (EDT) và trong việc thiết lập các quy tắc và tiêu chuẩn để kết hợp với quân đội; mở rộng hỗ trợ hợp tác KH&CN với các đối tác này và những đối tác khác thông qua Chương trình khoa học vì hòa bình và an ninh (SPS); mở rộng hợp tác nghiên cứu với các đối tác được chọn và chia sẻ bài học kinh nghiệm từ quan hệ đối tác công tư. Bên cạnh đó, NATO cũng có lợi ích liên quan trong việc lãnh đạo sứ mệnh toàn cầu nhằm đảm bảo rằng EDT được tích hợp vào quân đội hiện đại theo những cách phù hợp với các giá trị của NATO và với Tuyên ngôn nhân quyền và Các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc. Cho đến nay, các chiến lược EDT của NATO tập trung nội bộ vào việc khai thác thế mạnh của các quốc gia thành viên và xây dựng một hệ sinh thái đổi mới của liên minh gắn kết được thúc đẩy bởi phát triển tài năng và các sáng kiến tài chính mới. NATO dự kiến sẽ phát hành chiến lược trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn vào mùa hè này, chiến lược đầu tiên trong số 7 chiến lược EDT và nó vạch ra một tầm nhìn rộng hơn liên kết hệ sinh thái đổi mới của NATO với các đối tác của mình. Bước đi đầu tiên của NATO trong việc hiện thực hoá 3 ưu tiên này là mở rộng rộng việc sử dụng điều khoản phòng thủ tập thể tất cả vì một, một cho tất cả, bao gồm các cuộc tấn công trong không gian. Điều 5 của hiệp ước thành lập NATO quy định rằng cuộc tấn công vào bất kỳ một trong số 30 đồng minh sẽ được coi là một cuộc tấn công vào tất cả họ. Cho đến nay, nó chỉ được áp dụng cho các cuộc tấn công quân sự truyền thống hơn trên đất liền, trên biển hoặc trên không và gần đây là trong không gian mạng. Khoảng 2.000 vệ tinh quay quanh trái đất, hơn một nửa do các nước NATO vận hành, đảm bảo mọi thứ từ điện thoại di động, dịch vụ ngân hàng đến dự báo thời tiết. Các chỉ huy quân sự dựa vào một số vệ tinh này để điều hướng, liên lạc, chia sẻ thông tin tình báo và phát hiện các vụ phóng tên lửa. Tháng 12-2019, các nhà lãnh đạo NATO tuyên bố không gian là “lĩnh vực thứ năm” của liên minh, sau đất liền, trên biển, trên không và không gian mạng.
