Hiện nay ở Việt Nam, MXH đã trở thành phương tiện truyền thông phổ biến, không thể thiếu trong đời sống xã hội. MXH đang tạo ra nhiều điều kiện và cơ hội để mỗi người, mỗi chủ thể hiểu và thực hiện tốt hơn các quyền của mình. Tuy nhiên, với những chức năng vốn có của mình, MXH cũng đã và đang tạo ra những thách thức không nhỏ trong việc bảo đảm và thực hiện đầy đủ, đúng đắn các quyền con người.
Ở Việt Nam, các MXH bắt đầu du nhập và thiết lập từ cuối những năm 90, thế kỷ XX, thập kỷ đầu thế kỷ XXI dưới hình thức các trang tin điện tử (blog). Đến nay, có khoảng 270 MXH được cấp giấy phép hoạt động với khoảng 35 triệu người dùng, chiếm 37% dân số. Trung bình mỗi ngày người Việt Nam vào MXH hơn 2 giờ. Đối tượng sử dụng mạng internet thường xuyên nhất là những người thuộc nhóm tuổi từ 15-45 tuổi. Nhóm đối tượng này chủ yếu là học sinh, sinh viên và người lao động. Nhìn chung, họ là những người trẻ, có điều kiện tiếp cận với máy tính, mạng internet, nhanh nhạy trong việc tiếp thu những tiến bộ khoa học công nghệ cùng những trào lưu tư tưởng mới trên thế giới. Ngày nay, bất kỳ ai có sử dụng một chiếc điện thoại thông minh, một máy tính bảng, máy tính xách tay hay máy tính để bàn có kết nối internet, đều có thể tham gia vào MXH. Với nhiều nội dung phong phú, lại dễ sử dụng, MXH đã mang lại rất nhiều tiện ích, đặc biệt trong bảo đảm quyền công dân, quyền con người của mình. Cụ thể là:
Giúp mỗi người, mỗi chủ thể nắm bắt nhanh, kịp thời, các thông tin về kinh tế, chính trị, xã hội
Trong thời đại cách mạng khoa học, công nghệ thông tin, Internet và mạng xã hội đã nhanh chóng, kịp thời đưa các thông tin về kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa cho cộng đồng. Ngày nay, chỉ cần tiếp cận được với các phương tiện nối với mạng Internet, mỗi người, mỗi chủ thể có thể cập nhật thông tin cả trong nước và quốc tế, từng giờ, từng phút. Một sự kiện nào đó diễn ra trên trái đất, thậm chí trong vũ trụ, đều được các hãng tin trên thế giới cập nhật và phát hành rộng trên phạm vi toàn cầu. Nhờ các MXH, người tiếp cận thông tin có quyền lựa chọn, đối chiếu, so sánh, xác minh những thông tin mà mình thu nhận được để sử dụng một cách chính xác, hiệu quả. Quyền tiếp cận và sử dụng các thông tin của con người ngày càng được bảo đảm.
Ở Việt Nam, trong những năm qua, Đảng, Nhà nước đã sử dụng một cách có hiệu quả MXH, giúp người dân tiếp cận kịp thời các chủ trường, đường lối của Đảng, chính sách và hệ thống pháp luật của Nhà nước. Cụ thể nhất, trên các trang MXH, các đường lối, quan điểm của Đảng được đưa ra trong các kỳ Đại hội, các Hội nghị Trung ương đã được đưa lên các trang MXH chính. Tương tự, các chính sách và hệ thống luật pháp được Nhà nước ban hành cũng đã được thông tin kịp thời tới người dân trên các trang MXH. Mỗi công dân của Việt Nam và cả người nước ngoài có quan tâm đều có thể tiếp cận với những văn bản có tính chính trị, pháp lý này trên các trang mạng chính thức đang hoạt động tại Việt Nam. Đây là việc làm không chỉ đáp ứng nhu cầu thông tin của người dân mà còn khuyến khích họ đồng hành cùng chính phủ, hoàn thiện và thực hiện tốt các chính sách và hệ thống pháp luật đã được ban hành; Ví dụ, tháng 10/2015, Chính phủ đã lập 02 tài khoản Facebook là “Thông tin Chính phủ” và “Diễn đàn Cạnh tranh quốc gia” nhằm đăng tải những chính sách và các quy định pháp luật mới nhất. Chỉ trong thời gian ngắn, hàng chục ngàn người đã truy cập hai trang mạng này để tìm hiểu và sử dụng những thông tin đã được đăng tải, giúp mọi người hiểu và giải quyết đúng đắn những vấn đề kinh tế, xã hội đang đặt ra với họ. Cũng nhờ vậy, các cơ quan Nhà nước thấu hiểu hơn về những tâm tư nguyện vọng của người dân; hoạch định và thực hiện ngày càng đúng đắn, phù hợp hơn các chính sách và quy định pháp luật. Đây chính là yếu tố góp phần bảo đảm việc thực hiện ngày càng tốt hơn các quyền về Dân sự, Chính trị và quyền về Kinh tế, Xã hội và Văn hóa của mỗi người dân trong xã hội đang đổi mới và hội nhập sâu rộng ở Việt Nam, hiện nay.
MXH góp phần tích cực vào sự phát triển nhận thức, tư duy và kỹ năng sống của con người
Để mỗi con người sống, bảo đảm các quyền cơ bản của mình, mỗi người cần có tri thức và kỹ năng sống, lao động phù hợp với những yêu cầu của thời đại. Ngoài hệ thống giáo dục chính quy mà mỗi con người được tham gia đào tạo, giáo dưỡng, các phương tiện truyền thông đại chúng, bao gồm MXH có vai trò quan trọng. Thực tế hiện nay cho thấy, MXH đang ngày càng trở thành nơi cung cấp thông tin về tri thức, kỹ năng sống và lao động trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Chỉ với một vài thao tác đơn giản, người dùng sẽ nhận được những thông tin cập nhật kịp thời về những lĩnh vực, vấn đề mà mình quan tâm theo dõi. Qua đó giúp họ có thể nắm bắt được thực trạng vấn đề, nhu cầu xã hội, các quy định pháp luật và hệ thống các thiết chế xã hội có liên quan đến việc giải quyết những vấn đề kinh tế, xã hội, chính trị mà xã hội đang đặt ra hiện thời. Trên những cơ sở này mà mỗi người, mỗi chủ thể có thể nhanh chóng đưa ra những quyết định kịp thời về kế hoạch học tập, rèn luyện những tri thức và kỹ năng cần thiết nhằm đáp ứng tốt nhất các nhu cầu phát triển và quản lý phát triển xã hội. Hiện tại, đã có khá nhiều trang MXH truyền dạy các kỹ năng sống, kỹ năng lao động, nghề nghiệp, ngoại ngữ, và cả cách thức giao tiếp, quản lý và tâm lý,…Những chuyên mục này của các trang MXH, thực tế, đã giúp không ít người có được những kỹ năng cơ bản, cần thiết cho các hoạt động sống và lao động trong một xã hội hiện đại mà không phải đến lớp, giảm được các chi phí đào tạo. Hiện nay, một bộ phận đáng kể người dân, đang tận dụng tất cả những lợi thế của MXH để học tập, trau dồi kiến thức, kỹ năng sống và làm việc, hội nhập nhanh và hiệu quả vào dòng chảy của thời đại. Vì những lợi thế có được này mà quyền của mỗi con người, mỗi công dân ngày càng được bảo đảm và hiện thực hóa.
Góp phần tích cực vào sự phát triển của văn hóa cộng đồng
Văn hóa MXH là một bộ phận của văn hóa cộng đồng. Nó có ảnh hưởng ngày càng lớn đến sự phát triển của văn hóa cộng đồng. Nhờ áp dụng những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, MXH cho phép người dùng có thể kết nối, tương tác với bạn bè, gia đình, cộng đồng ngày một thuận tiện hơn. Người dùng có thể dễ dàng chia sẽ tâm tư, tình cảm, niềm vui, nỗi buồn với cộng đồng. Sự tham gia của cá nhân vào các công việc chung của cộng đồng cũng được thúc đẩy; sự cố kết cộng đồng được tăng cường. Ở một góc độ nào đó, quyền của mỗi cá nhân được cả cộng đồng biết, tôn trọng và bảo vệ, khi mà những hành vi tốt được khuyến khích, nêu gương; những hành vi xấu bị lên án, loại bỏ.
Thực tế, từ khi MXH phát triển, nhiều công việc chung của xã hội được “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Nhiều hành vi vi phạm quyền con người được phê phán. Quá trình dân chủ hóa được đẩy mạnh. Nhiều quyền con người về kinh tế, xã hội, văn hóa và cả quyền chính trị được tôn trọng và thực hiện nghiêm túc hơn. Công tác xã hội, bảo đảm thực hiện các chính sách xã hội, an sinh xã hội như: Xóa đói giảm nghèo, điều chỉnh phân tầng xã hội, cứu trợ xã hội, trợ giúp cho các vùng có thiên tai, được thực hiện tốt hơn nhờ sự tham gia, kiểm soát của cộng đồng trên MXH. Nội lực của cộng đồng được phát huy hiệu quả hơn trong quá trình thực hiện các chính sách xã hội. Nhiều nhóm xã hội yếu thế được quan tâm giúp đỡ thiết thực và hiệu quả hơn. MXH như một diễn đàn có thể công khai hóa việc biểu dương hoặc phê bình các hoạt động bảo đảm thực hiện các quyền con người trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Đây có thể coi là một trong những tác động tích cực của MXH trong bảo đảm thực hiện quyền con người, kể cả quyền của các nhóm xã hội yếu thế.
Bảo đảm hiệu quả cho các hoạt động đối thoại và đấu tranh trên lĩnh vực quyền con người.
MXH, nhất là MXH xuyên quốc gia như Facebook,Youtube, Zalo,…, đã tạo ra những cơ hội, khả năng tiếp xúc, giao lưu trên bình diện quốc tế, thúc đẩy quá trình xích lại gần nhau giữa các dân tộc, quốc gia. Thực tế, trong những năm qua, từ khi mạng xã hội phát triển, mỗi người, mỗi chủ thể trong xã hội chúng ta có nhiều điều kiện tìm hiểu, tiếp xúc nhiều hơn với các thông tin, sự kiện liên quan đến thế giới. Thế giới phẳng hơn. Thông qua MXH, thế giới biết nhiều hơn đến Việt Nam như một dân tộc yêu chuộng hòa bình, tôn trọng công lý, năng động với một kho tàng các giá trị văn hóa phong phú, đầy bản sắc. Nhờ MXH, nhiều ý kiến trái chiều của các cá nhân và chủ thể ở bên ngoài được trao đổi thẳng thắn, chân thành, cụ thể với đúng những bản chất của sự việc, hiện tượng đã có. Đối thoại và đấu tranh bảo đảm thực hiện quyền con người ở cả Việt Nam và thế giới được làm rõ ràng hơn, hiệu quả hơn. Đây là yếu tố thúc đẩy nhanh thêm quá trình hội Việt Nam. Vị thế của Việt Nam ngày càng được thế giới tôn trọng và đề cao.
PGS. TS Nguyễn Chí Dũng
