Tại các diễn đàn đa phương về quyền con người, kể từ thời kỳ Đổi mới, Việt Nam đã tích cực phổi hợp với các nước đóng góp cho mục tiêu chung là thúc đẩy và bảo vệ quyền con người và những nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế về quyền con người. Để tiếp tục đà tham gia của Việt Nam tại các cơ chế quan trọng quốc tế cũng như khẳng định quyết tâm, trách nhiệm trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, Việt Nam đã và đang tích cực, chủ động triển khai công tác vận động ứng cử làm thành viên HĐNQ LHQ nhiệm kỳ 2023-2025.
Việt Nam từng tham gia vào một số cơ chế của LHQ về quyền con người, nổi bật là vị trí thành viên Uỷ ban Nhân quyền (tiền thân của HĐNQ) nhiệm kỳ 2001-2003. Đặc biệt, Việt Nam được bầu làm thành viên HĐNQ nhiệm kỳ 2014-2016 với tỉ lệ ủng hộ rất cao (184/192 phiếu ủng hộ, là một trong những thành viên được bầu với số phiếu cao nhất lịch sử HĐNQ).
Tiếp cận toàn diện, đề cao đối thoại, hợp tác
Với tư cách là thành viên HĐNQ nhiệm kỳ 2014-2016, Việt Nam đã tham gia trên tinh thần cởi mở, thẳng thắn, xây dựng và có trách nhiệm, đóng góp chủ động, tích cực vào các công việc HĐNQ, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Trong các cuộc thảo luận, Việt Nam luôn thể hiện cách tiếp cận toàn diện, đề cao đối thoại, hợp tác; khẳng định lập trường không ủng hộ chính trị hóa và can thiệp vào công việc nội bộ, khuyến nghị các bên liên quan nỗ lực đối thoại, họp tác nhằm tìm giải pháp phù họp cho các bên liên quan; thúc đẩy những nội dung thuộc quan tâm, lợi ích chung của các nước đang phát triển và cũng là những nội dung Việt Nam có lợi ích trực tiếp như quyền kinh tế, xã hội, văn hóa, phát triển bền vững, ứng phó với biển đổi khí hậu, quyền của các nhóm dễ bị tổn thương…
Việt Nam đã thực hiện nghiêm túc và đầy đủ 14/14 cam kết tự nguyện khi ứng cử vào HĐNQ nhiệm kỳ 2014-2016[1]. Việt Nam đã tham gia đầy đủ, đóng góp có trách nhiệm tại tất cả 9 Khóa họp thường kỳ (từ Khóa 25 đến Khóa 33) và 7 Phiên họp đặc biệt (từ Phiên 20 đến Phiên 26) của HĐNQ. Việt Nam cũng được tín nhiệm đề cử làm Điều phối viên của ASEAN tại HĐNQ trong 3 năm từ 2014-2016 và đã thúc đẩy tăng cường đoàn kết, nâng cao tiếng nói chung và hình ảnh của ASEAN tại HĐNQ.
Trong 3 năm, đoàn Việt Nam đã có khoảng gần 100 lượt phát biểu về nhiều chủ đề, với nhiều lần phát biểu đại diện cho các nước ASEAN; bám sát và đóng góp thực chất tại gần 1.000 cuộc họp tham vấn. Trong các phát biểu tại HĐNQ, Việt Nam luôn nêu bật chủ trương, chính sách, nỗ lực, thành tựu của Việt Nam trong việc bảo đảm và thúc đẩy quyền con người, đặc biệt là nỗ lực hoàn thiện hệ thống pháp luật về quyền con người, bảo đảm quyền của các nhóm xã hội dễ bị tổn thương, chia sẻ kinh nghiệm về việc thực hiện các quyền kinh tế, xã hội, xóa đói giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, thực hiện các Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ; khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết quốc tế về quyền con người.
Đặc biệt, trong năm 2016, Việt Nam đã ghi đậm dấu ấn tại HĐNQ trên các vấn đề quyền của nhóm dễ bị tổn thương, ứng phó biến đổi khí hậu thông qua các sáng kiến cụ thể:
- Chủ trì tổ chức thành công 3 cuộc tọa đàm quốc tế bên lề các khóa họp về “tạo việc làm cho người khuyết tật” (tháng 3/2016), “quyền của người lao động trên biển” (tháng 6/2016) và “giáo dục cho phụ nữ và trẻ em gái nhằm chống lại nạn buôn người” (tháng 9/2016). Đây là những nội dung vừa thuộc quan tâm hàng đầu của Việt Nam, vừa là những vấn đề cộng đồng quốc tể đặc biệt quan tâm, nên đã thu hút được sự tham gia đông đảo của nhiều nước, tổ chức quốc tế. Nhiều đối tác quan trọng như Trung Quốc, Mỹ, úc, các nước ASEAN đã chủ động đề nghị được cùng Việt Nam đồng tổ chức các cuộc tọa đàm này.
- Tham gia Nhóm nòng cốt về biến đổi khí hậu cùng Philippines và Bangladesh và đồng giới thiệu dự thảo Nghị quyết về tác động của biến đổi khí hậu với quyền trẻ em tại Khóa 32 (tháng 6/2016); nêu bật nội dung Việt Nam có lợi ích trực tiếp là ứng phó biến đổi khí hậu và bảo đảm quyền của nhóm dễ bị tổn thương. Nghị quyết được thông qua bằng đồng thuận với 117 nước đồng bảo trợ, một trong những nghị quyết có số nước đồng bảo trợ cao nhất tại HĐNQ từ trước đến nay.
- Trên cơ sở sáng kiến của Việt Nam, từ đầu năm 2016, các nước ASEAN là thành viên HĐNQ (Indonesia, Philippines) tạo ra thông lệ ASEAN có phát biểu chung tại HĐNQ trên một số vấn đề, qua đó thể hiện vai trò của ASEAN như một tập hợp lực lượng năng động và có những đóng góp tích cực. Việt Nam cũng phối hợp chặt chẽ trong việc thúc đẩy các sáng kiến chung của ASEAN, đặc biệt là sáng kiến về tăng cường hợp tác quốc tế tháng 9/2016.
- Việt Nam được tín nhiệm bầu làm đại diện Nhóm Châu Á tham gia Nhóm làm việc về Tình hình thuộc Thủ tục khiếu nại của HĐNQ (cơ chế xem xét các kháng thư cáo buộc vi phạm quyền con người tại các quốc gia) năm 2016. Việc tham gia Nhóm làm việc về Tình hình giúp Việt Nam vận động loại bỏ hai kháng thư xuyên tạc, vu cáo về tình hình Việt Nam (được gửi tới Thủ tục đặc biệt từ năm 2012 và bị xem xét kéo dài); đồng thời góp phần tăng cường vị thế trong quan hệ với nhiều nước đối tác, nhất là những nước cũng có các kháng thư đang được xem xét tại cơ chế này.
Sau khi kết thúc nhiệm kỳ thành viên HĐNQ 2014-2016, Việt Nam tiếp tục tham gia tích cực vào các công việc của HĐNQ, chủ động giới thiệu, phát huy các sáng kiến của mình từ khi còn là thành viên. Việt Nam đã tổ chức Tọa đàm quốc tế bên lề về giáo dục trẻ em về biến đổi khí hậu. Tiếp đó, tại Khóa họp thường kỳ lần thứ 35 HĐNQ (tháng 6/2017), Việt Nam tiếp tục cùng với Philippines và Bangladesh đồng giới thiệu Nghị quyết về tác động của biến đổi khí hậu đối với việc thụ hưởng quyền của người di cư và di dân qua biên giới, trong đó kêu gọi các quốc gia ban hành chính sách đối phó với biến đổi khí hậu phù hợp với Công ước LHQ về biến đổi khí hậu, tiếp thúc đẩy bảo đảm quyền con người trong bối cảnh tác động bất lợi của biến đổi khí hậu. Nghị quyết này được thông qua bằng đồng thuận với Gần 50 nước tham gia bảo trợ. Việt Nam cũng phối hợp cùng úc, Đức, Madagascar và Fiji tổ chức thành công Tọa đàm về chủ đề “Thúc đẩy và bảo vệ quyền của phụ nữ ven biển trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, thu hút sự tham dự của hơn 50 đại diện các nước, các cơ quan LHQ và các tổ chức NGO.
Quyết tâm, trách nhiệm trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người
Để tiếp tục đà tham gia của Việt Nam tại các cơ chế quan trọng quốc tế cũng như khẳng định quyết tâm, trách nhiệm trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, Việt Nam đã và đang tích cực, chủ động triển khai công tác vận động ứng cử làm thành viên HĐNQ LHQ nhiệm kỳ 2023-2025.
Việt Nam cũng chủ động theo dõi sát, kịp thời đấu tranh trước những thông tin, luận điệu sai lệch về Việt Nam tại HĐNQ. Trong một số phiên thảo luận chung của các Khóa họp thường kỳ của HĐNQ, các nước phương Tây thường xuyên có phát biểu nêu quan ngại về tình hình tại các nước[2], trong đó có một số ít lần nêu quan ngại cụ thể về tình hình tại Việt Nam (tập trung vào vấn đề tự do ngôn luận, vấn đề “xã hội dân sự” và việc xử lý những đối tượng vi phạm an ninh quốc gia).
Sự tham gia tích cực, chủ động, xây dựng và có trách nhiệm của Việt Nam tại HĐNQ thời gian qua, đặc biệt là trong giai đoạn 2014-2016 được tất cả các nước đánh giá cao. Các nước bạn bè cho rằng sự tham gia của Việt Nam đã góp phần tăng cường sức mạnh cho cuộc đấu tranh chung của các nước đang phát triển, các nước Không Liên Kết tại HĐNQ.
Các nước phương Tây hoan nghênh thái độ xây dựng, thẳng thắn và sẵn sàng đối thoại của Việt Nam. Mỹ, EU, Ca-na-đa, Đức, Pháp, Anh, Na Uy, úc, Thụy Sĩ đánh giá cao đóng góp của Việt Nam tại HĐNQ, cho rằng tại HĐNQ có rất ít nước có vị trí đặc biệt như Việt Nam, có thể làm cầu nối cho đối thoại giữa các nhóm tập hợp chính trị; đưa ra được những sáng kiến có ý nghĩa.
Như vậy, xuyên suốt quá trình tham gia, với cách tiếp cận đối thoại thẳng thắn, hợp tác thực chất, Việt Nam đã góp phần giảm thiểu đối đầu, tăng cường đối thoại tại HĐNQ; khéo léo xử lý, không rơi vào thiểu số nhỏ hoặc đối đầu trực tiếp với các nước phương Tây; thúc đẩy quan hệ song phương thực chất với các nước; thúc đẩy những nội dung thuộc quan tâm, lợi ích chung của các nước đang phát triển và cũng là những nội dung Việt Nam có lợi ích trực tiếp.
[1] 14 Cam kết tự nguyện gồm: (i) Thông qua các chính sách, biện pháp và tăng các nguồn lực để bảo đảm tốt hơn tất các các quyền cơ bàn về kinh tế, xã hội, văn hoá, dân sự và quyền chính trị của con người phù họp với những tiêu chuẩn được quốc tế công nhận; (ii) Đạt được các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ; (iii) Tiếp tục hoàn thiện hệ thông pháp luật và tư pháp; (iv) Thông qua các chính sách, biện pháp và tăng các nguồn lực đê đảm bào an sinh xã hội, phúc lợi và công lý, đặc biệt là quyền của các nhóm dễ bị tồn thương; (v) Tăng cường giáo dục và đào tạo vê quyên con người; (vi) Tiếp tục thực hiện các khuyến nghị mà Việt Nam đã chấp nhận trong chu kỳ UPR đầu tiên trong năm 2009, và tham gia một cách có trách nhiệm và xây dựng vào chu kỳ UPR thứ hai; (vii) Tăng cường dân chủ ở cơ sở và sự tham gia của nhân dân vào việc lập kế hoạch và thực hiện các chính sách; (viii) Tham gia một cách chủ động, xây dựng và có trách nhiệm vào công việc của HĐNQ để góp phần tăng cường hiệu quả và hiệu lực của Hội đông, tính minh bạch, khách quan và cân bằng, trên tinh thần đối thoại và hợp tác; (ix) Tăng cường hợp tác và đôi thoại với cơ chế LHQ về quyền con người; (x) Hỗ trợ và tích cực tham gia tham vấn liên chính phủ về nâng cao năng lực và hiệu quả của các cơ quan điều ước quốc tế về quyền con người; (xi) Tham gia và đóng góp vào việc xúc tiên họp tác nhân quyền trong ASEAN; (xii) Duy trì các cơ chế đối thoại nhân quyền song phương và họp tác với các nước đôi tác; (xiii) Hoàn thành thủ tục gia nhập và phê chuẩn Công ước CAT; (xiv) Hoàn thành thủ tục phê chuân Công ước CRPD.
[2] Trong 5 năm qua, Mỹ, các nước EU thường xuyên phát biểu nêu quan tâm về tinh hình nhân quyền tại Trung Quốc, Nga, Venezuela, Syria, Thổ Nhĩ Kỳ. Một số nước ASEAN như Thái Lan, Myanmar và Campuchia cũng nhiều lần bị các nước phưong Tây, tổ chức quốc tế về nhân quyền nêu quan tâm cụ thể.
