Ban Biên tập xin gửi đến độc giả bản dịch bài viết của tác giả Gareth Porter, sử gia, nhà báo điều tra người Mỹ, người từng nhận giải thưởng Gellhorn về Báo chí, do ông Ngô Mạnh Hùng biên dịch. Bài viết cho ta lý giải những chính sách ngoại giao Hoa Kỳ đối với Việt Nam vì sao mang tính “hai mặt” như hiện nay, người Việt đã có đủ trải nghiệm về “chiến tranh” và thực sự tỉnh táo trước bất kỳ dã tâm, tham vọng nào từ các nước lớn.
===
Sau khi tự thuyết phục mình rằng Việt Nam sẽ đồng ý cung cấp cho Hoa Kỳ quyền thiết lập và tiếp cận các căn cứ tên lửa chống lại Trung Quốc, Lầu Năm Góc đã liều lĩnh xúc tiến trên thực tế với ảo tưởng đó.
Năm 2018, khi Lầu Năm Góc bắt đầu chuẩn bị cho một cuộc chiến trong tương lai với Trung Quốc, các quan chức Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ nhanh chóng nhận ra rằng họ cần tiếp cận lãnh thổ Việt Nam để có thể đặt tên lửa tấn công Trung Quốc khi xung đột Mỹ-Trung xảy ra. Vì vậy, họ đã bắt đầu một chiến dịch ráo riết vận động chính phủ Việt Nam, và thậm chí cả các quan chức Đảng Cộng sản, với hy vọng rằng cuối cùng Việt Nam sẽ ủng hộ một thỏa thuận như vậy.
Nhưng một cuộc điều tra của Greyzone về nỗ lực vận động hành lang của Lầu Năm Góc ở Việt Nam cho thấy nó chỉ là một hành động ảo tưởng ngay từ khi mới hình thành. Trong một hành động tự lừa dối làm nổi bật sự tuyệt vọng đằng sau mưu đồ đó, quân đội Hoa Kỳ đã phớt lờ những bằng chứng phong phú cho thấy Việt Nam không có ý định từ bỏ chính sách lâu đời là đối xử bình đẳng, trên các cơ sở vững chắc về lợi ích giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
VIỆT NAM – MỘT CĂN CỨ QUAN TRỌNG TRONG CHIẾN LƯỢC CHIẾN TRANH CỦA HOA KỲ
Từ năm 2010 đến 2017, Trung Quốc đã phát triển tên lửa tầm trung có khả năng tấn công các căn cứ của Mỹ ở Nhật Bản và Hàn Quốc. Để chống lại mối đe dọa đó, Lầu Năm Góc và các cơ quan quân sự bắt đầu thực hiện một chiến lược mới, trong đó Thủy quân lục chiến Mỹ, đi kèm với các hệ thống tên lửa, sẽ phân tán dàn trải trên một mạng lưới các căn cứ nhỏ, thô sơ và di chuyển liên tục từ căn cứ này sang căn cứ khác. Việt Nam là sự lựa chọn hợp lý cho những địa điểm như vậy.
Australia và Philippines đã công khai loại trừ việc sở hữu tên lửa của Mỹ có khả năng tấn công Trung Quốc, và Hàn Quốc được cho là cũng không đồng ý. Indonesia và Singapore quá phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc nên không được Hoa Kỳ quan tâm đặt vấn đề.
Nhưng như Chris Dougherty, cựu cố vấn cấp cao của Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng về chiến lược và phát triển lực lượng, người đã chắp bút phần lớn Chiến lược Quốc phòng Quốc gia 2018 của Hoa Kỳ, nói với Military Times vào tháng 9 năm ngoái: “Việt Nam có vị trí địa lý tuyệt vời. Như vậy chúng ta có thể có những căn cứ bên ngoài tốt để chống lại người Trung Quốc”. Các chiến lược gia Lầu Năm Góc cũng biết rằng Việt Nam đã đánh bại một cách rõ ràng một cuộc xâm lược kém cỏi của Trung Quốc vào năm 1979 nhằm “trừng phạt Việt Nam” vì mối quan hệ của họ với Liên Xô khi đó.
Sự tập trung của Lầu Năm Góc vào Việt Nam bắt đầu khi Bộ trưởng Quốc phòng thời điểm đó là James Mattis thăm Việt Nam trong cả năm 2017 và 2018, nhiều lần gặp gỡ với Đại tướng Ngô Xuân Lịch Bộ trưởng Quốc phòng, người trước đó đã đến thăm ông tại Washington. Trong chuyến thăm vào tháng 1 năm 2018, ông Mattis đã nhiệt tình nói về tương lai hợp tác Việt – Mỹ, gọi hai nước là “những đối tác cùng chí hướng”.
Vào tháng 4 năm 2019, Tư lệnh Bộ Chỉ huy Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Hoa Kỳ, Đô đốc Philip S. Davidson, đã đến thăm Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh trong một chuyến công du kéo dài 4 ngày. Người kế nhiệm của Mattis, Mark Esper, thậm chí còn đi xa hơn trong một chuyến thăm vào tháng 11 năm 2019 , gặp gỡ không chỉ với Bộ trưởng Quốc phòng, Lich mà còn với Thường trực Ban Bí thư Đảng Cộng sản, ông Trần Quốc Vượng. Các quan chức Mỹ hài lòng với những gì họ tin là một bước đột phá của Lầu Năm Góc, bất chấp việc Bộ Quốc phòng Việt Nam vào tháng 10 đã đột ngột hủy bỏ 15 hoạt động “giao lưu quốc phòng” đã được lên kế hoạch trước đó với Hoa Kỳ mà không có lời giải thích công khai.
Tuy nhiên, trong việc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ theo đuổi sự tham gia tích cực của Việt Nam vào chiến lược chiến tranh mới của mình, quân đội Hoa Kỳ đã phớt lờ một thực tế cơ bản là Đảng Cộng sản Việt Nam và giới lãnh đạo quân đội của họ sẽ không rời bỏ chính sách chiến lược mà họ đã cam kết công khai. trong hai thập kỷ. Chính sách này được đúc kết trong ba nguyên tắc cơ bản: không liên minh quân sự, không liên kết với nước này chống lại nước khác và không đặt căn cứ quân sự nước ngoài trên đất Việt Nam.
Cam kết của Việt Nam về chính sách “ba không”, lần đầu tiên được công bố trong sách trắng quốc phòng xuất bản năm 1998, đã được lặp lại trong các sách trắng liên tiếp vào năm 2004 và 2009. Những nguyên tắc đó rõ ràng đã loại trừ hình thức hợp tác quân sự mà Lầu Năm Góc tìm kiếm từ Việt Nam. Nhưng dường như có quá nhiều mối đe dọa đối với các quan chức cấp cao nhất của Lầu Năm Góc khi để thực tế đó cản trở sự nhiệt tình của họ.
Bộ phận nghiên cứu, là doanh nghiệp đối tác chính của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, Tập đoàn RAND, đầu tư mạnh vào ý tưởng về một chiến lược quân sự mới khả thi cho cuộc chiến với Trung Quốc, cũng không muốn thừa nhận sự thật. Vào tháng 1 năm 2019, Derek Grossman, chuyên gia của RAND về chính sách quốc phòng Việt Nam, đã công khai trấn an các nhà hoạch định chính sách rằng Hà Nội không thực sự bị ràng buộc bởi tuyên bố “ba không” đó. Về nguyên tắc “không có liên minh quân sự”, Grossman cho rằng Việt Nam đã “về cơ bản đã tạo ra một lỗ hổng lớn trong quy tắc của chính mình” bằng cách xác định sẵn sàng liên minh khi cần, bằng một hiệp định quân sự yêu cầu một quốc gia khác bảo vệ Việt Nam nếu nước này bị tấn công. Ông ta đã đưa ra những lời giải thích sáng tạo không kém về lý do tại sao các vấn đề “không” khác cũng được định nghĩa một cách lỏng lẻo trong thực tế.
Khi Sách Trắng Quốc phòng mới được mong đợi từ lâu của Việt Nam được xuất bản vào cuối tháng 11 năm 2019, Grossman đã phát hiện ra những lý do mới khiến Lầu Năm Góc cần thúc đẩy nỗ lực hợp tác của Việt Nam với quân đội Mỹ chống lại Trung Quốc. Grossman gợi ý rằng người Việt Nam đã đưa ra “những thông điệp tinh tế về cơ hội cho Washington” trong tài liệu, bao gồm cả sự sẵn sàng tham gia vào “các cơ chế an ninh và quốc phòng ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương”. Và ông ta chỉ ra một bổ sung mới cho cái mà bây giờ đã trở thành “bốn không” trong chính sách của Việt Nam: “… tùy thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện cụ thể”, nguyên tắc cho biết, “Việt Nam sẽ xem xét phát triển các mối quan hệ quốc phòng và quân sự cần thiết, phù hợp với các quốc gia khác”. Trên thực tế, điều đó chỉ có nghĩa là nếu Việt Nam bị đe dọa nghiêm trọng bởi một cuộc tấn công của Trung Quốc, thì Việt Nam có thể từ bỏ cam kết đối với “bốn không” đó.
Tuy nhiên, phụ lục này hầu như không phải là một tín hiệu cho thấy Việt Nam đã sẵn sàng tham gia vào “Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” của Hoa Kỳ. Đúng hơn, “bốn không và một tuỳ thuộc” trong sách trắng quốc phòng của Việt Nam là một phần của chiến lược lớn hơn nhằm duy trì sự bình đẳng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, như đã được Ban Chấp hành Trung ương Đảng thông qua lần đầu tiên vào năm 2003 với tên gọi “Nghị quyết 8”.
BÓNG BÓNG VIỆT NAM CỦA LẦU NĂM GÓC BỊ VỠ
Sự lạc quan của Washington về một kỷ nguyên mới của hợp tác quốc phòng Việt – Mỹ chống lại Trung Quốc chỉ dựa trên những suy nghĩ viển vông.
Vào cuối năm 2020, rõ ràng bong bóng của Lầu Năm Góc hy vọng về một bước đột phá với Việt Nam đã vỡ: sẽ không có sự tham gia của Việt Nam vào chiến lược quân sự chống Trung Quốc của Hoa Kỳ trong khu vực. Cũng sẽ không có các chuyến thăm cấp cao của Lầu Năm Góc hoặc quân sự trong năm tiếp theo. Quan trọng hơn, không có thêm hoạt động quân sự Việt-Mỹ nào được công bố.
Cuối cùng, vào tháng 8 năm 2020, Derek Grossman của Tập đoàn RAND cũng thừa nhận rằng Việt Nam chưa sẵn sàng bắt đầu hợp tác quân sự sâu hơn để chống lại Trung Quốc. Giờ đây, ông ta thừa nhận thực tế rằng Hà Nội đang thực hiện “cách tiếp cận thận trọng” đối với “bốn không và một tuỳ thuộc” mà ông ta đã tiếp thị chỉ vài tháng trước đó như một cánh cửa mở rộng hơn cho sự hợp tác của Hoa Kỳ.
Grossman thừa nhận rằng Việt Nam đã thực hiện một “hành động cân bằng tế nhị”, tránh bất kỳ động thái nào có khả năng gây bất lợi đối với Trung Quốc. Ông ta viết, cách tiếp cận thận trọng của nước này là “đáng thất vọng đối với Washington và nên làm dịu (xem xét lại – người dịch) các đánh giá của Mỹ về mức độ mà Hà Nội có thể sẵn sàng đóng một vai trò nào đó trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ”, ngụ ý rõ ràng rằng chính quyền Trump “rất hy vọng” cho một chiến lược “đối tác cùng chí hướng” ở Việt Nam đã không được đặt đúng chỗ.
Nguyễn Thế Phương, cộng sự nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, khẳng định trong một cuộc phỏng vấn với The Greyzone rằng chính sách cơ bản của Việt Nam trong việc duy trì quan hệ bình đẳng với Trung Quốc và Hoa Kỳ không bị bất kỳ ai trong nội bộ chính phủ Việt Nam thắc mắc. Ông Nguyễn nhận xét rằng cả giới chức dân sự và quân sự đều tin rằng Hải quân Hoa Kỳ không có chiến lược hiệu quả để kiềm chế các hoạt động của Trung Quốc trong vùng biển mà Việt Nam tuyên bố chủ quyền. Ông nói, điểm khác biệt duy nhất nảy sinh trong sự đồng thuận đó là nhiều nhà ngoại giao Việt Nam mà ông đã nói chuyện tin rằng Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Hoa Kỳ, không thuộc quyền kiểm soát của Bộ Quốc phòng – mà Hoa Kỳ vẫn coi là quân đội dịch vụ – sẽ là công cụ hiệu quả hơn trong việc chống lại các chiến thuật của Trung Quốc trong khu vực hàng hải đang tranh chấp ở Biển Đông so với Hải quân Hoa Kỳ. Họ cũng tin rằng việc cho Cảnh sát biển Hoa Kỳ tiếp cận cảng nước sâu của Việt Nam tại Vịnh Cam Ranh sẽ không phải là hành động khiêu khích đối với Trung Quốc. Tuy nhiên, giới lãnh đạo quân đội Việt Nam đã bác bỏ ý kiến đó, theo ông Nguyễn.
Nhưng điều mà Lầu Năm Góc mong muốn từ Việt Nam chủ yếu là khả năng tiếp cận của lính mặt đất của Hoa Kỳ đối với các căn cứ tên lửa của Việt Nam. Vào tháng 9 năm 2020, sau khi Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đạt được thỏa thuận với Palau về các căn cứ ở đảo Thái Bình Dương, Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng phụ trách Đông Á Heino Klinck đã tiết lộ trong một cuộc phỏng vấn với Wall Street Journal rằng những gì Bộ Quốc phòng thực sự tìm kiếm là “quyền tiếp cận những nơi có thể thay cho các căn cứ lâu dài”.
Như bài báo đã giải thích, “Chính sách an ninh của Mỹ ở châu Á kêu gọi sự hiện diện nhiều hơn của lực lượng Mỹ, nhưng trên cơ sở luân phiên, theo đó quân đội liên tục ra vào để huấn luyện và tập trận”. Nếu không, lực lượng thủy quân lục chiến mà Lầu Năm Góc muốn bố trí ở Việt Nam hẳn sẽ như đàn vịt trước tên lửa của Trung Quốc.
Nhưng Nguyễn Thế Phương không tin rằng bất kỳ quan chức Việt Nam nào, dù là dân sự hay quân sự, thậm chí sẽ xem xét cho phép một sự tiếp cận như vậy. Ông nói: “Nếu Mỹ thử cách tiếp cận đó với Việt Nam, chắc chắn họ sẽ thất bại”.
Câu chuyện về việc Lầu Năm Góc theo đuổi Việt Nam như một đối tác quân sự tiềm năng chống lại Trung Quốc cho thấy mức độ tự lừa dối bất thường xung quanh toàn bộ nỗ lực. Và nó bổ sung thêm chi tiết cho bức tranh vốn đã được thiết lập rõ ràng về một bộ máy quan liêu hỗn độn và tuyệt vọng đang chiếm giữ bất kỳ phương tiện nào khả dĩ để có thể khẳng định rằng sức mạnh của Hoa Kỳ ở Thái Bình Dương vẫn chiếm ưu thế trong cuộc chiến với Trung Quốc.
Hiếu Ngọc
