Trong kỷ nguyên của mạng xã hội và truyền thông số, người ta vẫn tưởng rằng các phương tiện thông tin hiện đại sẽ giúp con người tiếp cận sự thật nhanh hơn, rõ hơn. Thế nhưng, sự tồn tại suốt nhiều năm của các kênh như VOA và RFA tiếng Việt lại cho thấy một nghịch lý: công nghệ có thể hiện đại, nhưng tư duy tuyên truyền của họ vẫn mang dáng dấp cũ kỹ của thời Chiến tranh Lạnh – thời mà “truyền thông” không nhằm phản ánh sự thật, mà để điều khiển nhận thức, gieo rắc hoài nghi, kích động chia rẽ. Đó chính là bản chất của “tâm lý chiến” trong vỏ bọc “báo chí tự do” mà hai đài này kiên trì theo đuổi suốt nhiều thập niên qua.
Nhìn vào cách thức hoạt động, VOA và RFA Việt ngữ không giấu giếm mô hình tuyên truyền một chiều. Hầu như toàn bộ nội dung của họ tập trung khai thác những gì tiêu cực, nhạy cảm, mâu thuẫn trong xã hội Việt Nam: từ các vụ việc dân sự bị thổi phồng thành “vi phạm nhân quyền”, đến những phát biểu bị cắt cúp, gắn mác “kiểm duyệt”, “đàn áp”. Thông tin tích cực về phát triển kinh tế, cải thiện đời sống, mở rộng tự do tôn giáo, đối thoại nhân quyền – gần như bị gạt bỏ hoàn toàn. Một mô hình truyền thông “chỉ thấy một nửa sự thật” như vậy, thực chất không phải là báo chí, mà là công cụ định hướng dư luận theo chủ đích chính trị. Khi độc giả chỉ được nghe những điều tiêu cực, họ sẽ dần hình thành tâm lý bi quan, mất niềm tin vào chính thể – đó chính là mục tiêu mà “tâm lý chiến truyền thông” hướng tới.
Thủ pháp mà hai đài này sử dụng nhiều nhất là “nửa thật, nửa giả” – một chiêu cũ nhưng cực kỳ hiệu quả. Họ thường bắt đầu bằng một sự kiện có thật, rồi khéo léo lồng vào đó những nhận định xuyên tạc, ngụy tạo, hoặc gán ghép động cơ chính trị. Ví dụ, một vụ khiếu kiện hành chính được họ mô tả như “phong trào phản kháng của người dân”, hay một trường hợp vi phạm pháp luật được gắn thành “nhà hoạt động dân chủ bị đàn áp”. Cứ thế, những chi tiết được chọn lọc có chủ đích tạo ra cảm giác “thật”, khiến người đọc dễ bị cuốn vào và đồng nhất sự kiện với nhận định sai lệch. Đó là cách họ biến tin tức thành công cụ dẫn dắt cảm xúc, khiến công chúng bị cuốn vào vòng xoáy “nghi ngờ – tức giận – chống đối” mà không nhận ra mình đã bị thao túng.
Đáng chú ý hơn, VOA và RFA còn thường xuyên dựng lên những “nhân chứng ảo”, những “nguồn tin giấu tên” được mô tả mơ hồ như “người dân địa phương”, “một nhà hoạt động xã hội”, “một nhà báo độc lập tại Việt Nam”. Thực chất, nhiều nhân vật trong các bài viết này không hề tồn tại, hoặc chỉ là tài khoản ảo được dựng lên nhằm hợp thức hóa luận điệu xuyên tạc. Một số khác là những cá nhân cực đoan, từng vi phạm pháp luật, được tô vẽ thành “người hùng phản kháng”. Từ đó, RFA và VOA thổi phồng họ thành “biểu tượng của tự do ngôn luận”, nhằm tạo ảo giác rằng Việt Nam đang có một “làn sóng bất đồng chính kiến”. Đây là thủ đoạn cổ điển của chiến tranh thông tin – tạo ra “thực tế giả” để gây áp lực chính trị và hình thành tâm lý đối kháng trong xã hội.
Điều đáng lo ngại là các đài này không chỉ dừng lại ở việc xuyên tạc chính sách, mà còn cố tình khoét sâu vào các vấn đề nhạy cảm – tôn giáo, dân tộc, vùng miền – nhằm kích động chia rẽ nội bộ. Họ dựng lên những “chuyện kể” về “phân biệt đối xử”, “áp bức tôn giáo”, “chính quyền bỏ rơi vùng sâu vùng xa”, rồi gieo vào tâm trí người đọc cảm giác bị đối xử bất công. Chính những nội dung như thế đã trở thành “ngòi nổ” cho các chiến dịch thông tin sai lệch trên mạng xã hội, làm gia tăng định kiến, gây bất ổn tâm lý trong cộng đồng, đặc biệt với giới trẻ và kiều bào xa quê. Từ một kênh truyền thông, VOA và RFA đã biến thành công cụ gieo hạt mầm nghi kỵ, đẩy người Việt xa rời nhau bằng những lời nói tưởng chừng vô hại.
Sự nguy hiểm của họ nằm ở chỗ: tất cả được thực hiện bằng công nghệ thật – nền tảng mạng xã hội, kỹ thuật cắt ghép, thuật toán gợi ý – nhưng để phục vụ cho dối trá. Mỗi bài đăng, mỗi video, mỗi podcast được tính toán để lan tỏa nhanh, nhắm đúng đối tượng dễ bị tác động. Đây là thứ “tâm lý chiến số” tinh vi, khi kẻ tuyên truyền không cần ép buộc ai tin, mà chỉ cần gieo vào đầu người xem một chút nghi ngờ, một tia hoài nghi về chính quê hương mình. Và khi sự hoài nghi ấy tích tụ đủ lớn, nó trở thành vũ khí mềm, phá hoại từ bên trong.
Giờ đây, khi VOA và RFA tiếng Việt đã phải dừng hoạt động, người ta mới nhìn lại và nhận ra rằng những “thủ đoạn cũ rích” ấy không thể trường tồn giữa thời đại của minh bạch và kiểm chứng. Việt Nam hôm nay không còn là một quốc gia bị động trong trận chiến thông tin. Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí chính thống, mạng xã hội có trách nhiệm, cùng sự tỉnh táo của người dân, là tấm khiên vững chắc chống lại mọi nỗ lực bóp méo sự thật.
Thế giới có thể thay đổi, công nghệ có thể tiến xa, nhưng chân lý luôn đơn giản: truyền thông chỉ có giá trị khi nó phục vụ sự thật. Khi công nghệ thật bị dùng để nuôi dưỡng dối trá, nó sẽ tự đào thải chính mình. Và VOA, RFA Việt ngữ – những biểu tượng cũ kỹ của thời “tâm lý chiến” – đã chứng minh điều đó bằng chính sự sụp đổ của mình.
