Quyền tự quyết dân tộc – Quyền tự nhiên vốn có của mỗi con người, mỗi quốc gia.
Từ sau năm 1975, mục tiêu cốt lõi của Đảng là nhằm vào việc bảo vệ, bảo đảm quyền công dân, quyền “được sống sung sướng” và luôn gắn với “Quyền tự quyết dân tộc”. Qua các Đại hội Đảng, vấn đề bảo đảm quyền con người, quyền công dân luôn là nội dụng quan trọng được Đảng quan tâm, hoàn thiện để tạo cơ sở vững chắc cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.
Trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên (1930), Đảng đã xác định mục tiêu của cách mạng Việt Nam là “làm tư sản dân quyền và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”. Nghị quyết của quốc dân Đại hội Tân Trào (16-17/8/1945) xác định: ban bố những quyền của dân cho dân: nhân quyền, tài quyền, dân quyền, quyền phổ thông đầu phiếu, quyền tự do dân chủ… Có thể cho rằng, đây là nhiệm vụ xuyên suốt, là cơ sở làm nên thắng lợi của Cách mạng tháng Tám (1945) do Đảng lãnh đạo.
Trong Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh lần đầu tiên đã phát triển tư tưởng quyền “tự nhiên” của mỗi cá nhân thành quyền đương nhiên của mọi dân tộc.
Trên cơ sở đó, Hồ Chí Minh và Đảng ta luôn gắn quyền con người với quyền dân tộc. Các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ là nhằm giành quyền độc lập tự do cho dân tộc gắn với quyền của người dân Việt Nam. Nếu các cuộc cách mạng giải phóng dân tộc trước tiên nhằm vào việc giành quyền dân tộc thì sự nghiệp xây dựng CNXH trên miền Bắc từ năm 1955-1975 và trên cả nước từ sau năm 1975, cốt lõi là nhắm vào việc bảo vệ, bảo đảm quyền công dân, quyền “được sống sung sướng” và luôn gắn với quyền dân tộc.
Quyền công dân được ghi nhận trong các văn kiện của Đảng và trong Hiến pháp (1946, 1959, 1980). Nhà nước Việt Nam cũng đã tham gia vào hệ thống pháp luật quốc tế trong hoàn cảnh đất nước đang phải tiến hành kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Chỉ 2 năm sau khi đất nước hòa bình, thống nhất (năm 1977), Việt Nam trở thành thành viên của Liên Hợp quốc và từ đó đã tích cực tham gia vào hệ thống pháp luật quốc tế về quyền con người.
Tuy vậy, trong giai đoạn lịch sử này, giống như các nước XHCN khác, ở nước ta, do nhận thức máy móc, giáo điều về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, nên nhiều quy định về quyền công dân trong Hiến pháp chưa phù hợp với thực tế.
Đại hội VI của Đảng (1986) khẳng định quan điểm xuyên suốt.
Là: “Cùng với việc chăm lo đời sống nhân dân, các cơ quan nhà nước phải tôn trọng và bảo đảm những quyền công dân mà hiến pháp đã quy định”, và “…đảm bảo quyền dân chủ thật sự của nhân dân lao động, đồng thời kiên quyết trừng trị những kẻ vi phạm quyền làm chủ của nhân dân”.
Đại hội XII của Đảng (2016)
cùng với việc đưa nội dung quyền con người vào tất cả các văn kiện Đại hội, đã nhấn mạnh nhiệm vụ trọng tâm là tiếp tục “Thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, theo tinh thần của Hiến pháp 2013…”; đồng thời chủ động, tích cực hội nhập quốc tế trên lĩnh vực quyền con người. Việt Nam là thành viên tích cực của Ủy ban quyền con người nhiệm kỳ 2001-2003 và Hội đồng nhân quyền nhiệm kỳ 2014-2016; là thành viên của 7/9 công ước cơ bản về quyền con người và ký kết nhiều công ước về lao động và an sinh xã hội; đảm nhiệm tốt vai trò ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ và Chủ tịch ASEAN trong 6 tháng đầu năm 2020 …
Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Hoạt động tư pháp phải bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, đấu tranh có hiệu quả với mọi loại tội phạm”.
Trên cơ sở thực tiễn đổi mới, phù hợp với các Hiến pháp năm 1992 và 2013.
Các văn kiện của Đảng, Nhà nước, như Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH (năm 1991), Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011, và trực tiếp là các Chỉ thị số 12-CT/TW (ngày 12/7/1992), Chỉ thị số 41/2004/CT-TTg (ngày 2/12/2004), Chỉ thị số 44-CT/TW (ngày 20/7/2010), đã đúc kết những quan điểm cơ bản sau về quyền con người: (i) Quyền con người là giá trị chung của nhân loại. (ii) Quyền con người, về bản chất không có tính giai cấp, nhưng trong xã hội có phân chia giai cấp đối kháng, khái niệm về quyền con người mang tính giai cấp. (iii)
Quyền con người gắn với quyền dân tộc cơ bản và thuộc phạm vi chủ quyền quốc gia. (iv) Quyền con người là mục tiêu, bản chất, động lực của chế độ XHCN. (v) Quyền dân chủ, tự do của mỗi cá nhân kết hợp hài hòa với quyền tập thể và không tách rời nghĩa vụ, trách nhiệm công dân. (vi) Quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm bằng Hiến pháp, pháp luật; và trách nhiệm của Nhà nước. (vii) Chủ động, tích cực hợp tác đồng thời sẵn sàng đối thoại và kiên quyết đấu tranh trong quan hệ quốc tế vì quyền con người;….
Trên cơ sở các quan điểm đó, mới đây, Thông báo Kết luận của Ban Bí thư khóa XII về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 44-CT/TW ngày 20/7/2010 về công tác nhân quyền trong tình hình mới (năm 2018) nêu rõ:
“Việc thể chế hóa đường lối của Ðảng, hệ thống pháp luật từng bước được hoàn thiện, đặc biệt là Quốc hội thông qua Hiến pháp năm 2013, đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ, thực thi quyền con người và ngăn chặn, xử lý các hành vi xâm phạm quyền con người”.Đây là một bước tiến mới trong việc hiến định các quyền và tự do cơ bản của công dân cùng với những thiết chế, cơ chế bảo đảm hiệu quả, đồng thời tăng cường việc thụ hưởng các quyền của công dân, nhất là thông qua các cơ chế thực hiện quyền dân chủ trực tiếp.
Công tác bảo đảm quyền con người trong hơn 30 năm đổi mới vừa qua đã thu được nhiều thành tựu nổi bật. Việt Nam đã phổ cập giáo dục tiểu học và tất cả các tỉnh, thành phố đã đạt chuẩn giáo dục trung học cơ sở từ năm 2011. Trong năm 2019, tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi chỉ còn 2%; trong đó khu vực thành thị là 2,93%, khu vực nông thôn là 1,55%.
Việt Nam được quốc tế thừa nhận đã thực hiện tốt các “mục tiêu thiên niên kỷ” của Liên Hợp quốc (giai đoạn 2001-2015). Bất bình đẳng theo thước đo hệ số bất bình đẳng thu nhập (GINI) về tiêu dùng tăng, nhưng ở mức tương đối thấp trong khu vực ASEAN. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm còn khoảng còn 6,8%. Chỉ số phát triển con người (HDI) trong năm 2017 của nước ta đạt 0,694; và xếp thứ 116/ 189 quốc gia, thuộc nhóm nước trung bình cao.
Linh Giang
