Doanh số mở rộng của Moscow mang lại tiền bạc và ảnh hưởng địa chính trị, với các khách hàng như Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ và Algeria.
5 năm qua, kể từ khi đặt lại căn cứ quân sự ở Syria, Nga đã tiến vào các thị trường vũ khí do Mỹ bỏ trống và tăng cường bán cho các khách hàng truyền thống. Bất chấp những khó khăn do dịch bệnh COVID-19 gây ra, Moscow vẫn đạt được nhiều bước tiến theo mục tiêu, kế hoạch của mình. Cụ thể, ngày 25- 2, Nga chính thức thông báo rằng Ai Cập nhận được 5 máy bay chiến đấu đa năng tiên tiến Sukhoi Su-35, những chiếc đầu tiên trong đơn đặt hàng 24 chiếc. Ai Cập đã đặt mua các máy bay này bất chấp những lời đe dọa trừng phạt của Mỹ sau khi Washington từ chối bán cho Cairo máy bay ném bom thế hệ thứ năm F-35. Thổ Nhĩ Kỳ, một đồng minh của NATO, đang đàm phán với Nga để mua Su-35 và cuối cùng là máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm Su-57 tối tân, sau khi ngừng chương trình F-35 của Mỹ. Ngày 12-3, Nga tuyên bố sẵn sàng mở các cuộc đàm phán chính thức với Ankara và giúp Thổ Nhĩ Kỳ phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5 của riêng mình, TF-X. Algeria, khách hàng lớn nhất của Nga (theo thống kê của Mena Defence) cũng sẽ nhận được 14 máy bay ném bom hạng nhẹ Sukhoi-34 nâng cấp trong năm nay và được cho là đang quan tâm đến Su-57. Iran, một khách hàng lịch sử của vũ khí Nga kể từ thời Shah, được tự do xem xét lại hàng hóa của Nga, kể từ khi lệnh cấm vận vũ khí kéo dài một thập kỷ của Liên Hợp Quốc đối với nước cộng hòa Hồi giáo hết hiệu lực vào tháng 10-2020. Các chuyên gia cho biết, Nga đang tiếp thị vũ khí vì chúng là nguồn cung cấp ngoại tệ lớn. Kostas Grivas, giáo sư về hệ thống vũ khí tại Học viện Quân sự Hellenic, cho biết: “Xuất khẩu vũ khí rất quan trọng đối với nền kinh tế Nga, không giống như Mỹ, một thị trường khổng lồ đến nỗi họ không thực sự quan tâm đến xuất khẩu”. Theo số liệu từ Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), tỷ trọng xuất khẩu vũ khí toàn cầu của Nga là 21% trong giai đoạn 2015-2019, khiến nước này trở thành nhà xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai thế giới sau Mỹ.
Thực tế, việc hàng loạt các nước Trung Đông xếp hàng quan tâm đến các loại vũ khí của Nga, trong đó có cả đồng minh và đối tác mua vũ khí truyền thống của Mỹ đang chứng minh cú xoay trục thành công của Nga, không chỉ xác lập vị thế quan trọng tại khu vực địa chính trị này, mà còn tạo cơ hội cho Nga giành giật cả những thị trường vũ khí truyền thống có tầm quan trọng sống còn đối với ngành công nghiệp Mỹ. Hãy xem câu chuyện của Ai Cập là một ví dụ điển hình. Hiệp định Trại David năm 1979, lần đầu tiên trao cho Israel sự công nhận ngoại giao từ một quốc gia Arab, đã nâng Ai Cập lên vị thế của một đồng minh quan trọng của Mỹ. Kể từ đó, Mỹ đã viện trợ quân sự và kinh tế hơn 80 tỷ USD cho Ai Cập. Nhưng điều này đã thay đổi vào năm 2011, khi Tổng thống Ai Cập lúc đó là Hosni Mubarak bị lật đổ bởi một cuộc nổi dậy của quần chúng và cuộc bầu cử năm 2012 chứng kiến Mohamed Morsi giành chiến thắng. Sau đó, Mỹ từ chối giao các hệ thống vũ khí, vì lo ngại có mối đe dọa đối với Israel. Việc Morsi bị phế truất bởi một cuộc đảo chính quân sự sau một năm tại vị không làm xoa dịu những lo ngại của Mỹ về bất ổn chính trị tiềm ẩn mà còn có thêm những lo lắng về cuộc đàn áp của Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi đối với Tổ chức Anh em Hồi giáo mà Morsi ca ngợi. Lấy lý do vi phạm nhân quyền, Mỹ đình chỉ viện trợ quân sự cho Ai Cập trong hai năm, trị giá ước tính 1,3 tỷ USD /năm. Tướng quân đội Ai Cập về hưu Gamal Mazloum nói với Al Jazeera: “Có quan điểm của Mỹ về các vấn đề nhân quyền ở Ai Cập. Họ phải loại bỏ nó. Kể từ khi Tổng thống mới Biden của Mỹ nhậm chức, ông ấy đã không gọi Tổng thống al-Fattah el-Sisi. Không có mối liên hệ nào giữa chúng tôi cả… Điều đó là không tốt”.
Sự sụp đổ trong quan hệ Mỹ- Ai Cập giờ đây trái ngược với mối quan hệ Mỹ-Israel. Tháng 3- 2011, khi các cuộc cách mạng càn quét qua Bắc Phi và Syria, Israel tuyên bố sẽ mua 19 chiếc F-35 và hiện nước này có hai phi đội sẵn sàng chiến đấu, mỗi phi đội gồm 24 chiếc. Tháng 2 vừa qua, Washington và Tel Aviv lại đã phê duyệt việc mua một phi đội thứ ba, cùng với các máy bay tiếp dầu để tăng tầm hoạt động. Ai Cập cho biết cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cam kết bán 20 máy bay F-35 cho Cairo khi hai người gặp nhau tại kỳ họp của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (LHQ) ngày 24-9-2018, nhưng sau đó Mỹ lại từ chối. Washington dường như đã thay thế Ai Cập, trở thành người bạn mẫu mực của Israel trong thế giới Arab. Và việc bình thường hóa quan hệ với Israel vào tháng 9 năm ngoái đang mở ra cánh cửa ngoại giao cho Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) với Washington. Năm ngoái, chính quyền Trump đã thông báo không chính thức cho Quốc hội về kế hoạch bán 50 máy bay chiến đấu F-35 cho UAE, với giá lên tới 10,4 tỷ USD, sau khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đồng ý bán.
Trong giai đoạn này, Nga đã nắm bắt sáng kiến ngoại giao và trở thành quốc gia đối thoại mới của Ai Cập. Năm 2014, khi việc mua sắm quân sự của Mỹ bị đình chỉ, Ai Cập và Nga đã đồng ý về một thỏa thuận trị giá 3,5 tỷ USD để cung cấp cho Ai Cập 46 máy bay trực thăng tấn công Ka-52 và 46 máy bay chiến đấu MiG-29. Năm 2014, khi việc mua sắm quân sự của Mỹ bị đình chỉ, Ai Cập và Nga đã đồng ý về một thỏa thuận trị giá 3,5 tỷ USD để cung cấp cho Ai Cập 46 máy bay trực thăng tấn công Ka-52 và 46 máy bay chiến đấu MiG-29. Năm 2019, sau khi Tổng thống Trump được cho là đã từ chối lời nói của mình tại Liên Hợp Quốc, Ai Cập đã ký một thỏa thuận trị giá 2 tỷ USD để mua máy bay chiến đấu Su-35 của Nga. Còn hiện giờ, chính quyền Biden đã đóng băng việc bán F-35 cho UAE, một dấu hiệu báo động có thể xảy ra trước viễn cảnh một cuộc chạy đua vũ trang mới ở Trung Đông tạo ra cơ hội cho Nga.
Trong khi đó, Aleria từ năm 2010 đến năm 2014 đã tăng gần gấp đôi, lên 10 tỷ USD dành ngân sách quốc phòng. Quốc gia Bắc Phi này đang có các cuộc nổi dậy nên có lẽ việc chia trả một nửa tiền ngân sách quốc phòng cho việc mua sắm vũ khí cũng là chuyện đương nhiên để tránh nguy cơ bị như Libya. Năm 1991, chính phủ Algeria từng hủy bỏ các cuộc bầu cử mà Mặt trận Cứu nguy Hồi giáo (FIS) có thể giành được, tuyên bố tình trạng khẩn cấp và thành lập một chính phủ quân sự để chống lại một cuộc nổi dậy vũ trang của FIS và các nhóm khác. Trong chuyến thăm đến Algiers năm 2006, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã huỷ bỏ khoản nợ 4,7 tỷ USD cho nước này để đổi lấy các hợp đồng vũ khí trị giá 7,5 tỷ USD. Algeria, quốc gia dành 15,5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cho quốc phòng, có tham vọng địa chính trị của riêng mình ở Địa Trung Hải, hiện hầu như chỉ trang bị vũ khí của Nga.
Còn Thổ Nhĩ Kỳ đang chuyển mình thành một người chơi mới trong khu vực thông qua xuất khẩu vũ khí, giống như Nga. Máy bay không người lái của nước này đã lật ngược tình thế của cuộc chiến ở Libya và cuộc xung đột Nagorno-Karabakh giữa Armenia và Azerbaijan vào năm ngoái. Tháng 12-2019, Quốc hội Mỹ đã trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ vì mua tên lửa đất đối không S-400 do Nga sản xuất, nói rằng chúng gây ra mối đe dọa đối với F-35 mà Thổ Nhĩ Kỳ đã ký hợp đồng sản xuất với Lockheed Martin. Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không được phép mua 100 máy bay và ngành công nghiệp quốc phòng của nước này mất khoảng 10 tỷ USD trong các hợp đồng sản xuất các bộ phận. Sau đó, các phương tiện và thiết bị quân sự, các bộ phận của hệ thống phòng không S-400, được dỡ xuống từ một máy bay vận tải của Nga, tại sân bay quân sự Murted ở Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ.
Huyền Chi
