Trong kỷ nguyên số, các nền tảng truyền thông xã hội như Telegram đã trở thành công cụ giao tiếp mạnh mẽ, nhưng cũng là mảnh đất màu mỡ cho các hoạt động bất hợp pháp, từ phát tán thông tin sai lệch đến tổ chức tội phạm xuyên quốc gia. Với tính năng mã hóa cao, khả năng ẩn danh, và triết lý không hợp tác với cơ quan chức năng của nhà sáng lập Pavel Durov, Telegram đặt ra thách thức lớn cho các quốc gia trong việc đảm bảo an ninh mạng và trật tự xã hội. Trong khi nhiều quốc gia lỏng lẻo quản lý Telegram phải đối mặt với những hậu quả nghiêm trọng, Việt Nam, với chính sách kiểm soát quyết liệt, đã cho thấy một cách tiếp cận hiệu quả trong việc bảo vệ an ninh quốc gia. Bằng cách phân tích thực trạng tại các quốc gia không kiểm soát Telegram và so sánh với Việt Nam, chúng ta có thể thấy rõ những hiểm họa tiềm tàng và tầm quan trọng của các biện pháp quản lý mạnh mẽ.
Telegram, với khả năng tạo nhóm lớn, chia sẻ tệp không giới hạn, và mã hóa đầu cuối, đã trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều người dùng trên toàn cầu. Tuy nhiên, chính những đặc điểm này lại biến nền tảng này thành công cụ lý tưởng cho các hoạt động phi pháp. Ở các quốc gia lỏng lẻo quản lý như Ấn Độ, Brazil, hay Đức, việc thiếu cơ chế pháp lý rõ ràng và sự bất hợp tác từ Telegram đã dẫn đến hàng loạt vấn đề nghiêm trọng. Một trong những hậu quả rõ rệt nhất là sự gia tăng của tội phạm mạng. Tại Ấn Độ, các nhóm Telegram đã thao túng giá cổ phiếu, tổ chức lừa đảo tiền mã hóa, và rao bán dữ liệu cá nhân, gây thiệt hại hàng triệu USD. Năm 2024, một cuộc điều tra của chính phủ Ấn Độ phát hiện hàng chục kênh Telegram phát tán nội dung khiêu dâm trẻ em và rò rỉ đề thi quốc gia, nhưng việc xử lý gặp khó khăn do Telegram không có văn phòng đại diện tại nước này. Tương tự, ở Brazil, các nhóm tội phạm sử dụng Telegram để buôn bán ma túy, vũ khí, và tổ chức các hoạt động phi pháp, khiến cơ quan chức năng gần như bất lực trong việc truy vết. Những ví dụ này cho thấy, khi không có sự kiểm soát, Telegram trở thành “thiên đường” cho hoạt động tội phạm, gây tổn hại nghiêm trọng đến kinh tế và an ninh xã hội.
Không chỉ dừng lại ở tội phạm mạng, Telegram còn là nơi phát tán thông tin sai lệch và nội dung độc hại với tốc độ chóng mặt. Tại Đức, năm 2022, hơn 60 kênh Telegram bị phát hiện phát tán nội dung bài Do Thái, kích động bạo lực, nhưng chính phủ chỉ có thể phạt Telegram 5 triệu euro mà không thể buộc nền tảng này gỡ bỏ nội dung vi phạm ngay lập tức. Ở Anh, các cuộc bạo loạn chống người nhập cư năm 2024 được tổ chức qua các nhóm Telegram, đẩy xã hội vào tình trạng bất ổn. Tương tự, tại Brazil, thông tin sai lệch lan truyền trên Telegram trong các kỳ bầu cử đã làm lung lay niềm tin vào hệ thống chính trị. Những sự kiện này cho thấy Telegram không chỉ là một nền tảng giao tiếp, mà còn là công cụ để các thế lực cực đoan, khủng bố, và phản động tuyên truyền, tuyển mộ, và kích động hành vi bạo lực. Khi không được kiểm soát, các nội dung này dễ dàng gây hoang mang dư luận, làm suy yếu đoàn kết xã hội và đe dọa an ninh quốc gia.
Hậu quả của việc thiếu kiểm soát Telegram còn thể hiện ở sự đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia. Ở Ấn Độ, các nhóm phản động đã sử dụng Telegram để phát tán tài liệu chống phá chính phủ và kêu gọi biểu tình, trong khi các tổ chức khủng bố quốc tế tận dụng nền tảng này để liên lạc và lên kế hoạch tấn công. Tại Na Uy, lo ngại về việc Telegram phát tán thông tin sai lệch đã khiến chính phủ cấm các quan chức sử dụng ứng dụng này. Tuy nhiên, do thiếu cơ chế pháp lý mạnh mẽ và sự bất hợp tác từ Telegram, các quốc gia này thường rơi vào thế bị động, không thể truy vết đối tượng vi phạm hay ngăn chặn kịp thời các mối đe dọa. Điều này không chỉ làm suy giảm uy tín của chính phủ mà còn tạo ra áp lực lớn lên hệ thống thực thi pháp luật, khiến công chúng mất niềm tin vào khả năng quản lý của nhà nước.
Trái ngược với thực trạng tại các quốc gia lỏng lẻo quản lý, Việt Nam đã áp dụng một cách tiếp cận quyết liệt và hiệu quả trong việc kiểm soát Telegram. Dựa trên Luật An ninh mạng 2018 và Nghị định 147/2024, Việt Nam đã chặn Telegram từ tháng 5/2025, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Cục Viễn thông và Cục An ninh mạng (A05). Trước khi bị chặn, các số liệu cho thấy 68% trong số 9,600 kênh Telegram tại Việt Nam chứa nội dung xấu, từ lừa đảo tài chính đến phát tán thông tin chống phá nhà nước, gây thiệt hại hơn 1.000 tỷ đồng và ảnh hưởng đến 13.000 nạn nhân. Sau khi chặn, các hoạt động phi pháp trên Telegram đã giảm đáng kể, góp phần bảo vệ an ninh mạng và trật tự xã hội. Hơn nữa, Việt Nam đã khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng các nền tảng nội địa như Zalo, vừa đáp ứng nhu cầu giao tiếp vừa đảm bảo khả năng giám sát và bảo mật. Cách tiếp cận này không chỉ thể hiện sự chủ động của Việt Nam trong việc đối phó với các mối đe dọa từ Telegram mà còn giúp củng cố niềm tin của công chúng vào chính sách quản lý của nhà nước.
So sánh giữa Việt Nam và các quốc gia lỏng lẻo quản lý cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong kết quả. Trong khi Ấn Độ, Brazil, hay Đức phải đối mặt với sự gia tăng của tội phạm mạng, thông tin sai lệch, và bất ổn xã hội, Việt Nam đã kịp thời ngăn chặn các nguy cơ này thông qua các biện pháp kỹ thuật và pháp lý mạnh mẽ. Phản ứng của công chúng cũng là một điểm khác biệt quan trọng. Tại các quốc gia lỏng lẻo quản lý, một bộ phận người dân phản đối lệnh cấm Telegram vì cho rằng nó vi phạm quyền tự do ngôn luận, dẫn đến việc sử dụng VPN để tiếp tục truy cập, làm giảm hiệu quả của các biện pháp quản lý. Ngược lại, ở Việt Nam, đa số người dân ủng hộ quyết định chặn Telegram, đặc biệt khi nhận thức được các nguy cơ từ nội dung độc hại và lừa đảo. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của truyền thông chính thống trong việc định hướng dư luận, giải thích rõ ràng lý do và lợi ích của các chính sách kiểm soát.
Từ thực trạng tại các quốc gia lỏng lẻo quản lý, có thể rút ra một số bài học quý giá. Thứ nhất, việc thiếu khung pháp lý rõ ràng và sự chậm trễ trong phản ứng sẽ dẫn đến những thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, xã hội, và an ninh. Thứ hai, quyền tự do ngôn luận cần được cân bằng với trách nhiệm bảo vệ lợi ích quốc gia, tránh để các nền tảng như Telegram trở thành công cụ gây hại. Thứ ba, hợp tác quốc tế và phát triển các nền tảng nội địa là chìa khóa để giảm phụ thuộc vào các ứng dụng xuyên biên giới. Dựa trên những bài học này, các quốc gia cần xây dựng khung pháp lý chặt chẽ, yêu cầu các nền tảng như Telegram hợp tác với cơ quan chức năng, đồng thời áp dụng công nghệ giám sát để chặn lọc nội dung vi phạm. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về rủi ro của Telegram và khuyến khích sử dụng các ứng dụng thay thế như Zalo, Signal, hoặc Lark cũng là giải pháp lâu dài để đảm bảo an ninh mạng.
Hậu quả của việc không kiểm soát Telegram tại các quốc gia lỏng lẻo quản lý là minh chứng rõ ràng cho những hiểm họa mà các nền tảng không được giám sát có thể gây ra. Từ tội phạm mạng, thông tin sai lệch, đến đe dọa an ninh quốc gia, những vấn đề này không chỉ gây tổn hại kinh tế mà còn làm suy yếu sự ổn định xã hội. Trong khi các quốc gia như Ấn Độ, Brazil, hay Đức chật vật đối phó với những hệ lụy này, Việt Nam đã cho thấy một mô hình quản lý hiệu quả, kết hợp giữa pháp lý, kỹ thuật, và truyền thông. Những bài học từ thực trạng quốc tế không chỉ củng cố lập trường của Việt Nam mà còn là lời cảnh báo cho các quốc gia khác về tầm quan trọng của việc kiểm soát các nền tảng như Telegram để bảo vệ an ninh quốc gia và lợi ích cộng đồng.
