3 ngày sau khi từ chối nhu cầu đàm phán của Nga về một thỏa thuận an ninh mới, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Mỹ buộc phải thừa nhận rằng việc đóng cửa đối với lời đề nghị ngoại giao ban đầu của Moscow có thể khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn và rằng những đề xuất này là cơ hội để đối thoại bên cạnh những lời đe dọa trừng phạt nếu Moscow thực hiện các bước có thể gây nguy hiểm cho Ukraine.
Hôm 17-12, trong một đề xuất sâu rộng về việc thiết lập một thỏa thuận an ninh giống như thời Chiến tranh Lạnh, Nga đã yêu cầu Mỹ và các đồng minh phải ngừng tất cả các hoạt động quân sự ở Đông Âu và Trung Á. Đề xuất này dưới dạng hai dự thảo hiệp ước, một với NATO và một với Mỹ. Các đề xuất đại diện cho các mục tiêu rõ ràng mà Tổng thống Nga Vladimir Putin tìm kiếm từ lâu, người mà các nhà phân tích cho rằng đang ngày càng lo ngại việc Ukraine trôi dạt vào quỹ đạo phương Tây một cách khó cưỡng, gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh của Nga. Các yêu cầu cũng củng cố quan điểm rằng, ông Vladimir Putin dường như sẵn sàng chấp nhận những rủi ro ngày càng lớn hơn để buộc phương Tây phải coi trọng các mối quan ngại về an ninh của Nga và giải quyết những bất bình mà phần lớn bị bỏ qua trong nhiều thập kỷ.
Cụ thể, Nga yêu cầu NATO rút cơ sở hạ tầng quân sự đặt tại các quốc gia Đông Âu sau năm 1997, ngày ký hiệp định giữa Nga và NATO. Trước đó, Bộ Ngoại giao Nga từng yêu cầu NATO chính thức hủy bỏ lời hứa năm 2008, được gọi là Tuyên bố Bucharest, rằng Ukraine và Gruzia sẽ được chào đón gia nhập liên minh. Nhưng người đứng đầu NATO sau cuộc gặp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hôm 16-12 đã tuyên bố, lời đề nghị vẫn có hiệu lực. Nga cũng nhấn mạnh rằng các nước NATO không triển khai vũ khí tấn công ở các quốc gia láng giềng với Nga, bao gồm cả các nước không thuộc liên minh và đề xuất một lệnh cấm các cuộc tập trận quân sự với sức mạnh của hơn một lữ đoàn trong khu vực dọc theo cả hai bên biên giới phía Tây của Nga. Đây là cách để giải quyết tình trạng xây dựng quân đội hiện nay gần Ukraine. Bên cạnh đó, Moscow và NATO phải hạn chế triển khai tên lửa tầm trung và tầm ngắn, lập đường dây nóng, ngăn sự cố ở Biển Đen và Baltic…
Hãng CNN phân tích: “Những đề xuất của Nga vượt xa cuộc xung đột hiện tại giữa quân chính phủ Ukraine và lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn ở miền Đông Ukraine. Và hầu hết đều không nhắm vào Ukraine, mà nhằm vào Mỹ và các đồng minh phương Tây khác của Ukraine. Đó bao gồm một cam kết của NATO rằng sẽ không cung cấp tư cách thành viên cụ thể cho Ukraine. Nhưng giới chức NATO trả lời rằng các nước NATO sẽ không loại trừ tư cách thành viên trong tương lai cho bất kỳ nước Đông Âu nào, bao gồm cả Ukraine. Rõ ràng có quan điểm hoàn khác nhau của Mỹ và Nga về căng thẳng quân sự đối với Ukraine. Nga khẳng định phương Tây đang kích động cuộc khủng hoảng bằng cách khơi dậy tình cảm chống Nga ở Ukraine và cung cấp vũ khí. Ngược lại, Mỹ và các đồng minh châu Âu cho rằng Nga đã kích động cuộc khủng hoảng an ninh bằng cách triển khai hàng chục nghìn quân gần biên giới Ukraine. Giới chức NATO còn gợi ý rằng nếu Nga thực hiện một cuộc tấn công quân sự lớn mới vào Ukraine, NATO sẽ mạnh mẽ xem xét chuyển thêm quân vào các nước đồng minh giáp biên giới với Ukraine như Ba Lan và các nước Baltic, vì “chiều sâu chiến lược” chống lại Nga mà Ukraine hiện cung cấp sẽ bị thiệt hại hoặc mất mát.
Giới quan sát phân tích, những điều kiện mới của Nga có thể đại diện cho một quan điểm mở của nước này với việc Moscow sẵn sàng thỏa hiệp sau đó trong các cuộc đàm phán. Samuel Greene, Giáo sư chính trị Nga tại Đại học King ở London cho biết: “Có rất nhiều trận quyền anh diễn ra ở tất cả các bên và không rõ điều này kết thúc như thế nào. Toàn bộ tình huống này là mơ hồ. Ông Putin đã cố gắng rút ra những nhượng bộ tương tự từ Tổng thống Trump nhưng không thành công. Nga giờ đây có thể thấy cơ hội để đàm phán lại bối cảnh an ninh thời hậu Xô Viết trong khi Ukraine vẫn còn yếu nhưng có khả năng trở nên mạnh hơn, các quốc gia phương Tây bị phân tâm bởi đại dịch và các vấn đề khác còn Mỹ thì lo ngại hơn về mối đe dọa từ Trung Quốc đối với Đài Loan”. Nhưng Samuel Charap, một nhà phân tích an ninh Nga tại RAND Corporation thì nhận định: “Ngoại giao đòi hỏi sự thỏa hiệp và linh hoạt. Nó thường đòi hỏi phải tránh các tối hậu thư công khai. Về cơ bản, đây không phải là ngoại giao. Nó ngược lại với ngoại giao. Moscow sẵn sàng cho các thỏa hiệp hợp lý. Nhưng Điện Kremlin cũng đã đánh giá sức mạnh của Hoa Kỳ đang suy yếu và rằng một hiệp định mới là chính đáng”.
Nhiều nhà phân tích khác lại cho rằng, việc đàm phán các biện pháp an ninh mới trên phạm vi rộng như vậy rất có thể sẽ mất nhiều tháng, nếu chúng có thể hoàn thành được. Ông Vladimir Putin có thể sẽ phải quyết định sớm hơn có nên tiến hành một cuộc tấn công hay không vì quân đội hiện đang đồn trú tại các địa điểm tạm thời gần biên giới Ukraine không thể ở đó vô thời hạn. Giới chức Ukraine thì tin rằng việc Mỹ rút khỏi Afghanistan hồi tháng 8 đã giúp thúc đẩy cuộc khủng hoảng bằng cách báo hiệu sự suy giảm quyết tâm của Mỹ đối với các cam kết ở nước ngoài và điều này khích lệ Điện Kremlin hành động. Tờ The New York Times viết, ông Vladimir Putin đã gần như công khai thừa nhận rằng đang sử dụng vũ lực quân sự để ép phương Tây đàm phán, mặc dù người phát ngôn của ông phủ nhận điều này. Tổng thống Nga từng nói rằng Moscow rất nghiêm túc trong việc bảo vệ “lằn ranh đỏ” liên quan đến các lực lượng NATO gần biên giới của mình. “Những cảnh báo gần đây của chúng tôi thực sự đã được lắng nghe và đang có tác dụng nhất định. Căng thẳng đã gia tăng”, Tổng thống Vladimir Putin nói với một cuộc họp các nhà ngoại giao Nga hồi tháng 11.
Sông Thương
