Với chính sách nhất quán trong việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người (QCN), Việt Nam coi trọng và tham gia đầy đủ cơ chế Rà soát định kỳ phổ quát về QCN của Hội đồng Nhân quyền LHQ (UPR). Việc thực hiện các khuyến nghị đã chấp thuận, tuy không phải là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, nhưng thể hiện cam kết, nỗ lực của mỗi quốc gia trong bảo vệ và thúc đẩy QCN. Đối với Việt Nam, việc thực hiện nghiêm túc, hiệu quả các khuyến nghị UPR cũng tác động tích cực đến tiến trình hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm việc thụ hưởng các QCN. 76 khuyến nghị mà Bộ Tư pháp được Thủ tướng Chính phủ phân công, tập trung vào 3 nhóm vấn đề chính là: (i) Hoàn thiện pháp luật, thể chế về QCN; (ii) Chính sách bảo đảm các quyền dân sự, chính trị; (iii) Hợp tác quốc tế liên quan đến cải cách tư pháp.
Thứ nhất, về quyền được trợ giúp pháp lý (khuyến nghị 161): Thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017 và Đề án đổi mới công tác TGPL, các Trung tâm TGPL nhà nước đã tập trung thực hiện vụ việc TGPL, chú trọng vào vụ việc tham gia tố tụng nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu TGPL của người thuộc diện được TGPL trên toàn quốc. Từ năm 2019 đến hết năm 2020, các Trung tâm TGPL nhà nước trên toàn quốc đã hoàn thành 61.705 vụ việc (trong đó tham gia tố tụng 29.611 vụ việc) cho 61.705 lượt người (trong đó có 17.964 người DTTS, 9.929 người nghèo, 607 người thuộc hộ nghèo, 21.484 phụ nữ, 6.230 trẻ em, 4.088 người khuyết tật, 3.262 người cao tuổi và 10 nạn nhân của hành vi mua bán người).
6 tháng đầu năm 2021, cả nước đã tiếp nhận, thực hiện 25.714 vụ việc TGPL, trong đó số vụ việc tham gia tố tụng là 22.837 vụ việc (chiếm gần 88,81% tổng số vụ việc, tăng hơn 30,2% so với cùng kỳ năm 2020). 100% các vụ án hình sự mà cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu, Trung tâm TGPL nhà nước và Chi nhánh cử luật sư, trợ giúp viên pháp lý tham gia tố tụng. Nhìn chung, số lượng vụ việc tham gia tố tụng năm sau cao hơn năm trước, chất lượng vụ việc TGPL ngày càng được nâng lên.
Thứ hai, về quyền có quốc tịch (khuyến nghị số 289): từ năm 2019 đến hết tháng 4/2021, Bộ Tư pháp đã trình Chủ tịch nước xem xét, cho nhập quốc tịch Việt Nam đối với 16 trường hợp người không quốc tịch đang cư trú trên lãnh thổ Việt Nam. Triển khai thực hiện Đề án “Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc”, đến nay 63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đều đã đưa vào sử dụng Hệ thống đăng ký và quản lý hộ tịch dùng chung của Bộ Tư pháp, trong đó hơn 40 địa phương đã thực hiện kết nối phần mềm này với Hệ thống thông tin một cửa điện tử của tỉnh/thành phố để thực hiện liên thông thủ tục hành chính (đăng ký khai sinh – cấp Thẻ BHYT cho trẻ em dưới 6 tuổi).
Thứ ba, về bảo vệ một số quyền dân sự và chính trị theo qui định của Công ước ICCPR (khuyến nghị số 163, 179, 181, 192, 197, 198, 200). Các khuyến nghị tập trung vào một số quyền được đề cập tại Công ước ICCPR như quyền tiếp cận thông tin; quyền bình đẳng trước pháp luật; quyền tự do ngôn luận, tự do lập hội và hội họp hòa bình,… Việc thực hiện các khuyến nghị này có sự gắn kết chặt chẽ với việc triển khai Kế hoạch ICCPR và đã đạt được một số kết quả bước đầu.
Để bảo đảm tốt hơn hoạt động nghề nghiệp của nhà báo, đảm bảo môi trường thông tin mạng lành mạnh, an toàn và đấu tranh chống tin giả, tin xấu độc trên Internet, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 119/2020/NĐ-CP qui định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, hoạt động xuất bản; Nghị định số 15/2020/NĐ-CP ngày 03/02/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử…
Việt Nam được đưa vào nhóm phát triển con người cao với Chỉ số phát triển con người (HDI) năm 2019 là 0,704. Từ năm 1990 – 2019, giá trị HDI của Việt Nam đã tăng gần 46%, nằm trong số các nước có tốc độ tăng HDI cao nhất trên thế giới. Bên cạnh đó, môi trường báo chí, thông tin tại Việt Nam đang phát triển tích cực.
Đến tháng 12/2020, số người sử dụng Internet là khoảng 68 triệu người; số người sử dụng Internet trong số 100 dân là 68,70. Quỹ dịch vụ viễn thông công ích Việt Nam đã thực hiện hỗ trợ người DTTS truy cập Internet ở vùng sâu, vùng xa thông qua hỗ trợ gián tiếp tại các trường học, bệnh viện với thống kê sơ bộ đến thời điểm hiện tại là 5.435 điểm. Việt Nam là nước có tỷ lệ người dùng Internet mới cao nhất trong khu vực Đông Nam Á, đạt 41%. Đài THVN đã phát sóng các phóng sự bằng tiếng DTTS để tuyên truyền, phổ biến pháp luật về các quyền dân sự, chính trị. Điều này đã giúp người dân Việt Nam được tiếp cận thông tin một cách rộng rãi, nhanh chóng, thuận lợi cho việc thực hiện quyền tự do biểu đạt trong nhiều vấn đề.
Thứ tư, về hợp tác quốc tế liên quan đến cải cách tư pháp (khuyến nghị 20): công tác hợp tác quốc tế về pháp luật trong thời gian qua đã được triển khai một cách sáng tạo, chủ động và thích ứng với tình hình thế giới và trong nước.
Từ năm 2019 đến nay, Bộ Tư pháp đã chủ trì tổ chức các Diễn đàn đối tác pháp luật, Phiên thảo luận về hoàn thiện và thực thi pháp luật trong từng lĩnh vực cụ thể với sự tham gia rộng rãi của đại biểu trong nước và quốc tế. Việc tổ chức các Diễn đàn đã giúp chia sẻ thông tin, thành tựu nổi bật về các hoạt động xây dựng, thực thi pháp luật và cải cách tư pháp của Việt Nam, thể hiện trách nhiệm quốc gia thành viên, sự minh bạch và nghiêm túc của Việt Nam đối với Cơ chế UPR nói riêng và trong việc thực hiện các cam kết quốc tế về bảo đảm QCN nói chung.■
ThS. NGUYỄN LINH KHA
Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, Bộ Tư pháp
Box: Thực hiện các khuyến nghị số 53, 59, 60, 62, 81, 109, 153, 154, 156, 159, 160, 162 về cải cách pháp luật và xây dựng nhà nước pháp quyền trên cơ sở Hiến pháp và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, từ năm 2019 đến tháng 6/2021, Quốc hội đã thông qua 36 luật, trong đó có nhiều luật liên quan đến QCN, quyền cơ bản của công dân.
