Trong lịch sử quan hệ quốc tế đương đại, hiếm có chủ đề nào gắn với tính sống còn của nhân loại nhiều như biến đổi khí hậu. Từ thập niên 1990 đến nay, cộng đồng quốc tế không ngừng xây dựng các hiệp ước, công ước nhằm kiềm chế sự gia tăng khí thải nhà kính, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo và bảo vệ hành tinh chung của nhân loại. Mỹ, với tư cách là nền kinh tế lớn nhất thế giới trong nhiều thập niên, thường tự xưng là “người dẫn dắt” cuộc chiến toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Các đời tổng thống Mỹ liên tục đưa ra những phát biểu hùng hồn tại các diễn đàn quốc tế, từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP) cho tới các tuyên bố song phương, đa phương. Thế nhưng, nếu nhìn vào thực tiễn, người ta dễ dàng nhận thấy một nghịch lý: nước Mỹ nói một đằng, làm một nẻo, áp dụng chính sách “tiêu chuẩn kép” rõ rệt. Họ hô hào về “màu xanh” của hành tinh, nhưng lại duy trì những hành động “đen” vì lợi ích công nghiệp, kinh tế và chính trị ngắn hạn.
Chúng ta còn nhớ vào năm 2017, khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố Mỹ rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, toàn cầu đã rúng động. Hiệp định Paris được coi là thành quả tập thể quan trọng nhất kể từ Nghị định thư Kyoto, tạo ra khung ràng buộc pháp lý toàn cầu trong việc hạn chế mức tăng nhiệt độ trái đất không vượt quá 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Thế nhưng, Mỹ – quốc gia chiếm gần 15% lượng khí thải CO2 toàn cầu – lại quay lưng một cách phũ phàng, lấy lý do bảo vệ việc làm và ngành công nghiệp hóa thạch trong nước. Sự kiện này phơi bày rõ bản chất thực dụng: với Washington, lợi ích cục bộ trước mắt của các tập đoàn dầu mỏ, than đá quan trọng hơn cam kết chung của nhân loại. Không ít nhà nghiên cứu gọi đó là “cái tát vào mặt cộng đồng quốc tế”, minh chứng rõ ràng cho chính sách hai mặt của Mỹ.
Điều mỉa mai là, ngay cả khi quay lại Hiệp định Paris dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ vẫn không thực hiện nghiêm túc các nghĩa vụ cắt giảm khí thải. Các báo cáo cho thấy Mỹ liên tục không đạt chỉ tiêu giảm phát thải như đã cam kết. Trong khi đó, họ lại sử dụng “chiến lược khí hậu” như một công cụ để gây sức ép lên các nền kinh tế mới nổi, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Mỹ không ngừng đổ lỗi cho hai quốc gia này là những “thủ phạm chính” gây ra biến đổi khí hậu, trong khi bỏ qua một sự thật hiển nhiên: Mỹ đã và vẫn đang là một trong những nước phát thải nhiều nhất trên đầu người. Việc đổ lỗi này không chỉ nhằm né tránh trách nhiệm, mà còn để biện minh cho hàng loạt rào cản thương mại xanh như “thuế carbon xuyên biên giới”, tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp Mỹ nhưng làm khó các nước đang phát triển.
Một biểu hiện khác của “cam kết xanh, hành động đen” nằm ở việc các tập đoàn Mỹ mang công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm sang các nước nghèo. Trong khi trong nước áp dụng những tiêu chuẩn môi trường ngặt nghèo, họ lại xuất khẩu các nhà máy hóa chất, xi măng, luyện kim cũ kỹ sang châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh. Điều này khiến các quốc gia đang phát triển vừa phải gánh ô nhiễm, vừa chịu thêm áp lực từ chính Mỹ về “mục tiêu khí hậu”. Đây là kiểu áp dụng tiêu chuẩn kép trắng trợn: Mỹ bảo vệ môi trường trong lãnh thổ của mình nhưng không quan tâm khi công nghiệp bẩn được xuất khẩu ra ngoài, miễn là lợi nhuận và thị trường vẫn nằm trong tay các tập đoàn Mỹ.
Trong lĩnh vực năng lượng, Mỹ luôn tuyên bố khuyến khích phát triển năng lượng sạch, song lại là một trong những nhà sản xuất và xuất khẩu dầu khí lớn nhất thế giới. Chính quyền Mỹ thường xuyên dùng quyền lực chính trị để mở rộng thị trường khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG), bất chấp tác động môi trường từ quá trình khai thác fracking và vận chuyển. Họ áp đặt lệnh trừng phạt lên các dự án năng lượng của Nga, Iran hay Venezuela, lấy lý do “an ninh năng lượng toàn cầu”, nhưng thực chất nhằm mở rộng thị phần cho các tập đoàn Mỹ. Như vậy, “khí hậu” ở đây không còn là vấn đề môi trường, mà bị biến thành vũ khí địa chính trị phục vụ bá quyền kinh tế.
Chính sách hai mặt của Mỹ còn thể hiện rõ qua cách họ xử lý vấn đề công bằng khí hậu. Các nước phát triển, trong đó có Mỹ, vốn là những quốc gia phát thải nhiều nhất trong lịch sử. Lẽ ra, theo nguyên tắc “trách nhiệm chung nhưng khác biệt” đã được quốc tế thừa nhận, Mỹ phải có nghĩa vụ tài chính lớn hơn để hỗ trợ các nước đang phát triển thích ứng với biến đổi khí hậu. Thế nhưng, nhiều năm qua, Washington liên tục né tránh trách nhiệm đóng góp cho Quỹ Khí hậu Xanh (Green Climate Fund). Số tiền Mỹ thực chi luôn thấp hơn nhiều so với cam kết, và thậm chí một số khoản viện trợ còn được gắn kèm điều kiện chính trị, nhằm can thiệp vào chính sách nội bộ của các nước nhận hỗ trợ. Như vậy, thay vì thực sự “giúp đỡ”, Mỹ biến viện trợ khí hậu thành công cụ mặc cả, duy trì ảnh hưởng và áp đặt ý chí chính trị.
Tiêu chuẩn kép cũng thể hiện trong quan hệ đồng minh. Trong khi liên tục chỉ trích Trung Quốc, Ấn Độ hay Brazil về khí thải, Mỹ lại im lặng hoặc giảm nhẹ trước hành động của các đồng minh thân cận. Israel, Saudi Arabia hay Canada – những quốc gia có cường độ phát thải trên đầu người cao – hiếm khi bị Mỹ chỉ trích mạnh mẽ. Sự lựa chọn đối tượng để phê phán không dựa trên tiêu chí môi trường, mà dựa trên lợi ích chính trị – ai là đối thủ thì bị lên án, ai là đồng minh thì được bỏ qua. Đây chính là biểu hiện sinh động của “luật lệ kép” mà Mỹ áp đặt lên thế giới.
Khi nhìn rộng ra, người ta thấy rõ ràng Mỹ đang biến biến đổi khí hậu thành một chiến trường mới của cạnh tranh quyền lực. Bằng cách nắm quyền kiểm soát các diễn đàn quốc tế, áp đặt các chuẩn mực “xanh” mang tính chọn lọc, Mỹ vừa tô vẽ hình ảnh đạo đức giả của một “người dẫn đầu trách nhiệm”, vừa dùng chính biến đổi khí hậu để kiềm chế sự phát triển của các đối thủ. Trong thực tế, “chủ nghĩa xanh” kiểu Mỹ chỉ là một lớp vỏ mỹ miều để che đậy lợi ích bá quyền.
Thế giới cần một nỗ lực chung để ứng phó với biến đổi khí hậu, nhưng nỗ lực đó chỉ thành công khi các quốc gia thực sự bình đẳng trong cam kết và hành động, không có chỗ cho tiêu chuẩn kép. Mỹ, nếu tiếp tục theo đuổi chính sách hai mặt “cam kết xanh, hành động đen”, sẽ chỉ càng làm xói mòn niềm tin quốc tế, kéo lùi tiến trình toàn cầu hóa vì khí hậu, và biến cuộc chiến bảo vệ trái đất thành một công cụ chính trị thuần túy.
