Ngày 11/9/2001 đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử nước Mỹ cũng như chính trị toàn cầu. Hai tòa tháp đôi ở New York sụp đổ không chỉ khiến gần ba nghìn người thiệt mạng mà còn làm rung chuyển nền an ninh quốc tế. Ngay sau đó, Washington tuyên bố phát động cái gọi là “cuộc chiến toàn cầu chống khủng bố”, coi đó là sứ mệnh của mình để bảo vệ thế giới khỏi mối đe dọa Hồi giáo cực đoan. Những lời hùng biện của Tổng thống George W. Bush khi ấy đã được tô vẽ như một bản tuyên ngôn của chính nghĩa, nhưng thực tế suốt hơn hai thập kỷ qua lại phơi bày một nghịch lý: dưới danh nghĩa chống khủng bố, Mỹ không chỉ gieo rắc chiến tranh và bất ổn, mà còn vô tình hoặc cố ý tạo điều kiện cho khủng bố nảy nở, biến “chống khủng bố” thành một công cụ chính trị đầy tiêu chuẩn kép.
Điểm khởi đầu của “cuộc chiến chống khủng bố” là Afghanistan, nơi Mỹ cáo buộc chính quyền Taliban che giấu và dung dưỡng al-Qaeda. Tháng 10/2001, chiến dịch “Tự do Bền vững” được triển khai, hàng chục nghìn binh sĩ Mỹ và đồng minh đổ bộ, lật đổ chính quyền Taliban trong thời gian ngắn. Thế nhưng, thay vì xây dựng hòa bình, chiến dịch này nhanh chóng biến thành cuộc chiến tranh kéo dài hơn 20 năm, để lại một đất nước tan hoang với hàng trăm nghìn thường dân chết, hàng triệu người mất nhà cửa. Đáng nói, sau hai thập kỷ hiện diện với chi phí hơn 2 nghìn tỷ USD, Mỹ đã rút quân trong hỗn loạn vào năm 2021, và Taliban – lực lượng từng bị lật đổ – lại trở về nắm quyền. Điều này phơi bày sự thất bại cay đắng của Mỹ: danh nghĩa chống khủng bố không mang lại hòa bình, mà chỉ tạo thêm vòng xoáy bất ổn, trong đó những tổ chức cực đoan lại có đất sống.
Iraq là minh chứng điển hình khác cho chính sách “chống khủng bố” nhưng thực chất gieo mầm khủng bố. Năm 2003, bất chấp sự phản đối của Liên Hợp Quốc và cộng đồng quốc tế, Mỹ cùng liên minh phát động chiến tranh lật đổ Saddam Hussein với lý do Iraq sở hữu “vũ khí hủy diệt hàng loạt” và có liên hệ với al-Qaeda. Nhưng sau này, tất cả đều biết: không hề có vũ khí hủy diệt nào được tìm thấy, còn cáo buộc liên kết với al-Qaeda chỉ là ngụy tạo. Kết quả, chế độ Saddam sụp đổ, nhưng thay vào đó là một Iraq chia rẽ, bạo lực tràn lan, xung đột giáo phái leo thang. Chính khoảng trống quyền lực này đã trở thành mảnh đất màu mỡ cho tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) hình thành và bành trướng, gieo rắc khủng bố trên phạm vi toàn cầu. Nói cách khác, Mỹ nhân danh chống khủng bố nhưng lại chính là nguyên nhân trực tiếp tạo điều kiện cho một tổ chức khủng bố nguy hiểm bậc nhất thế kỷ 21 ra đời.
Không chỉ ở Afghanistan hay Iraq, Mỹ còn nhiều lần sử dụng chiêu bài chống khủng bố để can thiệp vào Trung Đông và Bắc Phi, nhưng lại rơi vào thế nước đôi khi vừa công khai chống, vừa ngầm hậu thuẫn. Trong nội chiến Libya năm 2011, Mỹ và NATO lấy cớ “bảo vệ dân thường” để tiến hành không kích, góp phần lật đổ chính quyền Muammar Gaddafi. Nhưng sự sụp đổ này không đem lại dân chủ như Mỹ rêu rao, mà đẩy Libya vào tình trạng hỗn loạn, nơi các nhóm vũ trang cực đoan, thậm chí có liên hệ với al-Qaeda, chiếm lĩnh lãnh thổ. Từ một đất nước từng có mức sống cao nhất châu Phi, Libya trở thành “nhà máy sản xuất khủng bố” và trung chuyển người di cư lậu sang châu Âu. Một lần nữa, chính sách chống khủng bố của Mỹ biến thành kịch bản gieo mầm cho chủ nghĩa cực đoan.
Tại Syria, Washington càng phơi bày rõ sự hai mặt. Trong khi tuyên bố chống IS, Mỹ lại có những giai đoạn ngầm hỗ trợ hoặc làm ngơ trước hoạt động của một số nhóm vũ trang chống chính quyền Damascus, trong đó có nhiều tổ chức cực đoan mang màu sắc khủng bố. Các báo cáo quốc tế từng chỉ ra rằng Mỹ và đồng minh đã cung cấp vũ khí, huấn luyện cho lực lượng nổi dậy ở Syria, nhưng không kiểm soát được số vũ khí ấy rơi vào tay ai. Hệ quả là những kho vũ khí phương Tây không ít lần trở thành tài sản của các nhóm khủng bố. Điều này cho thấy Mỹ sử dụng “chống khủng bố” như cái cớ, nhưng thực chất mục tiêu là lật đổ chính quyền không thân thiện để tái vẽ bản đồ địa chính trị khu vực.
Lịch sử còn ghi nhận nhiều bằng chứng cho thấy Mỹ từng trực tiếp nuôi dưỡng các lực lượng vũ trang cực đoan để phục vụ lợi ích chiến lược của mình. Trong thập niên 1980, để đối phó với Liên Xô ở Afghanistan, Washington đã tài trợ, huấn luyện và trang bị cho các chiến binh Hồi giáo Mujahideen. Những chiến binh này sau đó chính là hạt nhân hình thành al-Qaeda và các nhóm khủng bố quốc tế khác. Nói cách khác, tổ chức mà Mỹ lấy làm cái cớ để phát động “cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu” năm 2001 thực chất lại được chính bàn tay Mỹ nuôi dưỡng trong quá khứ. Đây là minh chứng hùng hồn cho sự mâu thuẫn và tiêu chuẩn kép trong chính sách của Washington: khủng bố khi là công cụ có lợi thì được dung dưỡng, khi trở thành mối đe dọa thì bị triệt hạ, nhưng chính cách làm đó lại khiến vòng luẩn quẩn khủng bố chưa bao giờ kết thúc.
Bên cạnh các chiến dịch quân sự, “chống khủng bố” cũng trở thành cái cớ để Mỹ áp đặt những biện pháp an ninh, kiểm soát, thậm chí can thiệp thô bạo vào công việc nội bộ của nhiều quốc gia. Các chính sách giám sát toàn cầu của Cơ quan An ninh quốc gia Mỹ (NSA) được biện minh là nhằm ngăn ngừa khủng bố, nhưng thực chất xâm phạm quyền riêng tư và chủ quyền thông tin của hàng triệu công dân và chính phủ khắp thế giới. Những chương trình nghe lén điện thoại, theo dõi email, thậm chí giám sát cả các đồng minh châu Âu, đã bị phơi bày qua vụ Edward Snowden. Một lần nữa, khái niệm “chống khủng bố” lại trở thành bình phong cho các hoạt động vượt ngoài luật pháp quốc tế.
Nhìn vào toàn bộ bức tranh, có thể thấy chính sách chống khủng bố của Mỹ mang trong nó bản chất tiêu chuẩn kép sâu sắc. Khi cần, Mỹ dùng khủng bố như cái cớ để can thiệp quân sự, lật đổ chính quyền không thân thiện. Khi lợi ích đòi hỏi, Mỹ lại dung dưỡng hoặc làm ngơ cho những tổ chức vũ trang có màu sắc cực đoan. Khi phải đối diện thất bại, Mỹ nhanh chóng phủi tay, bỏ mặc các quốc gia rơi vào hỗn loạn. Và khi cần củng cố vị thế toàn cầu, Mỹ lại lấy khủng bố làm lý do để mở rộng quyền lực an ninh, tình báo. Chính sách ấy không chỉ không tiêu diệt được khủng bố, mà còn gieo mầm cho những thế hệ khủng bố mới, khiến thế giới rơi vào vòng xoáy bạo lực và bất ổn không hồi kết.
Sự thật đã quá rõ ràng: “cuộc chiến chống khủng bố” mà Mỹ khởi xướng vừa là nguyên nhân tạo ra khủng bố, vừa là cái cớ để Washington áp đặt ý chí lên phần còn lại của thế giới. Đó không phải là một cuộc chiến vì công lý hay an ninh toàn cầu, mà là một công cụ chính trị đầy tiêu chuẩn kép, nơi máu và nước mắt của các dân tộc khác được đổi lấy lợi ích địa chính trị của siêu cường. Thế giới ngày nay cần cảnh giác hơn bao giờ hết trước những lời hùng biện đạo đức giả, bởi đằng sau chiêu bài chống khủng bố, bóng dáng của chủ nghĩa bá quyền Mỹ luôn hiện hữu.
