Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất về sự cởi mở của Việt Nam đối với hợp tác nhân quyền là sự tham gia của Việt Nam vào Đánh giá Định kỳ Phổ quát (UPR). Bên cạnh đó, vai trò của Việt Nam với tư cách là thành viên của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc (2023–2025) cũng là một dấu hiệu khác cho thấy cam kết của Việt Nam đối với hợp tác quốc tế trong vấn đề này.
Đây là những nhận định được bà Sabina Stein – Trưởng bộ phận Quản trị và Tham gia thuộc UNDP Việt Nam nêu ra trong một bài viết đăng tải trên trang của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) nhân Ngày Quốc tế Nhân quyền (10/12).
Mở đầu bài viết, bà Sabina Stein nhấn mạnh, vào Ngày Quốc tế Nhân quyền, khi các cuộc khủng hoảng toàn cầu và sự coi thường ngày càng tăng đối với luật pháp quốc tế thúc đẩy các vi phạm nhân quyền hàng loạt, điều quan trọng là chúng ta phải tái khẳng định giá trị của các văn kiện nhân quyền và hợp tác quốc tế. Các cơ chế này, bắt nguồn từ Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (UDHR) – được thông qua cách đây 76 năm – tiếp tục cung cấp một khuôn khổ quan trọng để bảo vệ nhân quyền và thúc đẩy đối thoại đa phương. “Sự tham gia của Việt Nam vào các cơ chế này là minh chứng cho sự liên quan lâu dài của hợp tác nhân quyền quốc tế”, bà Sabina Stein viết.
Liệt kê việc Việt Nam đã phê chuẩn bảy trong số chín văn kiện nhân quyền quốc tế cốt lõi, bao gồm Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ nhục khác (UNCAT), chuyên gia của UNDP nhận định: “Bằng cách phê chuẩn các hiệp ước này, Việt Nam đã cam kết điều chỉnh các khuôn khổ quốc gia của mình theo các chuẩn mực quốc tế và tham gia vào các quy trình rà soát thường xuyên”.
Năm 2025 sẽ mang đến nhiều cơ hội để tham gia, vì Việt Nam dự kiến sẽ trình bày trước một số cơ quan điều ước quan trọng hỗ trợ việc thực hiện các công ước. Vào tháng 3, Việt Nam sẽ tham gia Ủy ban về Quyền của Người khuyết tật (CRPD), sau đó là phiên đánh giá trước Ủy ban Nhân quyền theo Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR) vào tháng 7. Vào cuối năm, Việt Nam sẽ trình bày trước Ủy ban về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với Phụ nữ (CEDAW) vào tháng 10.
Các phiên đánh giá này là những thời điểm cần thiết để suy ngẫm, cho phép đánh giá trung thực về tiến độ và những khoảng cách. “UNDP hoan nghênh sự tham gia tích cực của Việt Nam vào các quá trình này, vốn là các hoạt động đòi hỏi nhiều nguồn lực. Sự hợp tác như vậy thậm chí còn có ý nghĩa hơn trong bối cảnh hiện nay, khi rất nhiều người đang đặt câu hỏi về trật tự dựa trên luật lệ và hợp tác đa phương để thúc đẩy các giá trị chung”, bà Sabina Stein khẳng định.
Cũng theo chuyên gia của UNDP, một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất về sự cởi mở của Việt Nam đối với hợp tác nhân quyền là sự tham gia của Việt Nam vào Đánh giá Định kỳ Phổ quát (UPR). Trong chu kỳ UPR lần thứ 4, hoàn thành vào tháng 10 năm nay, Việt Nam đã chấp nhận 271 trong số 320 khuyến nghị—tỷ lệ chấp nhận là 85%—với 253 khuyến nghị được chấp nhận hoàn toàn. Điều này chứng tỏ Việt Nam đã sẵn sàng tham gia một cách xây dựng vào cuộc đối thoại về nhân quyền với cộng đồng quốc tế.
Việc chấp nhận các khuyến nghị chỉ là bước đầu tiên. Nhiệm vụ quan trọng nhất là biến chúng thành những hành động cụ thể để cải thiện cuộc sống. Vì mục đích này, Việt Nam hiện đang xây dựng Kế hoạch tổng thể quốc gia cho UPR lần thứ 4, kế hoạch này sẽ hướng dẫn việc thực hiện trong năm năm tới. Dựa trên Kế hoạch tổng thể trước đó từ UPR lần thứ 3, kế hoạch mới phải đầy tham vọng, có thể hành động và có thể đo lường được. Kế hoạch này phải xác định rõ trách nhiệm phù hợp với các cơ cấu chính phủ mới, cũng như ngân sách, mốc thời gian và các chỉ số giám sát và đánh giá.
“Quá trình này sẽ chỉ thành công nếu nó bao trùm và mang tính tham vấn. Việc thu hút nhiều bên liên quan khác nhau, bao gồm các tổ chức chính trị xã hội, cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ, sẽ đảm bảo rằng kế hoạch đáp ứng được nhu cầu của tất cả các cộng đồng. UNDP sẵn sàng hỗ trợ nỗ lực này. UNDP gần đây cũng đã hỗ trợ Việt Nam tham gia Ủy ban chống tra tấn của Liên hợp quốc (CAT). Sau khi Chính phủ nộp báo cáo định kỳ thứ hai vào đầu năm 2024, UNDP đã tạo điều kiện cho Bộ Công an Việt Nam đến thăm Geneva, họp với các thành viên CAT, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền, Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế và Chính phủ Thụy Sĩ để tập trung vào các hoạt động thực hành tốt nhất để thúc đẩy việc thực hiện UNCAT”, bà Sabina Stein cho hay.
Chưa hết, vai trò của Việt Nam với tư cách là thành viên của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (2023–2025) là một dấu hiệu khác cho thấy cam kết của Việt Nam đối với hợp tác quốc tế. Trong nhiệm kỳ của mình, Việt Nam đã tài trợ cho các nghị quyết kỷ niệm 70 năm ngày ban hành Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và kêu gọi áp dụng cách tiếp cận dựa trên quyền con người đối với hành động ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhìn về tương lai, Việt Nam đã tuyên bố ứng cử nhiệm kỳ thứ hai vào Hội đồng Nhân quyền (2026–2028), thể hiện ý định tiếp tục là thành viên tích cực của hệ thống nhân quyền quốc tế.
UNDP cũng nhấn mạnh giá trị của chuyến thăm năm 2024 của Báo cáo viên đặc biệt về quyền phát triển tới Việt Nam và khuyến khích các chuyến thăm trong tương lai của những người có thẩm quyền liên quan tới quốc gia này để tăng cường đối thoại và hợp tác giữa Chính phủ và các cơ chế nhân quyền của Liên Hợp Quốc.
“Bất chấp những thách thức, vào Ngày Nhân quyền này, chúng tôi hoan nghênh sự tham gia của Việt Nam vào các cơ chế nhân quyền quốc tế, như một tín hiệu cho thấy việc duy trì và tham gia vào một trật tự dựa trên quyền là điều đáng làm. Biến các cam kết thành hành động đòi hỏi ý chí chính trị, lộ trình rõ ràng và các nguồn lực để hỗ trợ chúng. UNDP sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong những nỗ lực này, từ cải cách lập pháp và thể chế đến việc xây dựng và thực hiện Kế hoạch tổng thể UPR đầy tham vọng. Quan hệ đối tác của chúng tôi được xây dựng trên nền tảng lòng tin và cam kết phát triển toàn diện, lấy con người làm trung tâm”, chuyên gia của UNDP nhấn mạnh.
