Thất vọng trước sự bất ổn kinh niên và nạn bạo lực hoành hành khắp đất nước trong một thập kỷ qua, ngày càng nhiều người dân Lybia hoài niệm về thời đại Gaddafi, nhất là giới quan chức của chế độ cũ cũng như trong số các gia tộc trung thành với gia đình nhà độc tài này. Sự kiện Saif al-Islam – người con duy nhất còn sống của cố Tổng thống Libya Muammar Gaddafi đã tuyên bố trở lại chính trường báo hiệu sự trở lại của đế chế này sẽ cứu vãn cục diện chính trị rối ren và hoang tàn ở Lybia
Lời tuyên bố tranh cử
Hôm 13/11, con trai thứ hai và là người con duy nhất còn sống của cố Tổng thống Libya Muammar Gaddafi, Saif al-Islam đã tuyên bố trở lại chính trường, tham gia tranh cử Tổng thống dự kiến diễn ra vào ngày 24/12. Ủy ban Bầu cử quốc gia cấp cao Libya, cũng xác nhận thông tin này. Một đoạn video đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng cho thấy Saif al-Islam đến địa điểm bầu cử ở thành phố Sebha phía Nam Libya và đăng ký nguyện vọng tranh cử Tổng thống. Cố Tổng thống Gaddafi là người nắm quyền lãnh đạo ở Libya hơn 42 năm và bị quân nổi dậy bắt vào ngày 20/10/2011 và sau đó được tuyên bố là đã chết tại quê nhà. Ba người con trai của ông gồm Mutassim, Khamis và Saif al-Arab cũng bị giết trong cuộc xung đột năm 2011. Riêng người con nổi tiếng nhất, Saif al-Islam – từng được ông Gaddafi ngầm xác nhận sẽ kế nhiệm một ngày nào đó và từng được phương Tây coi là nhà cải cách dân chủ thì vẫn còn sống. Bị bắt vào tháng 11/2011 bởi một nhóm vũ trang ở Zintan, phía Tây Nam Tripoli, Saif al-Islam đã bị kết án tử hình vắng mặt ở Tripoli vào năm 2015 sau một phiên tòa khẩn trương. Bị Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) truy nã về tội ác chống lại loài người, ông cũng bị tuyên một bản án và đã ra tù ở Zintan vào năm 2017. Cùng tháng đó, chính phủ có trụ sở tại Tobruk do Khalifa Haftar lãnh đạo tuyên bố lệnh ân xá toàn bộ cho Saif al-Islam. Từ đó ông rút lui khỏi sự chú ý của công chúng.
Hôm 11/11, Saif al-Islam đã đăng ký tham gia tranh cử Tổng thống ở thành phố Sebha phía Nam Libya. ảnh: Reuters
Đáng chú ý, đây không phải là lần đầu tiên, sự trở lại của Saif al-Islam được báo trước. Tháng 3/2018, Mặt trận Bình dân Libya, một đảng ủng hộ Gaddafi, đã thông báo từ Tunisia rằng con trai của cố Tổng thống sẽ tranh cử Tổng thống. Trong cuộc phỏng vấn với tờ The New York Times sau đó, Saif al-Islam nói rằng phong trào của ông có thể khôi phục “sự thống nhất đã mất của đất nước”. Kể từ cuộc trả lời phỏng vấn hôm đó, tham vọng chính trị của ông dần được thực hiện một cách nghiêm túc. Emadeddin Badi, một chuyên gia về Libya và là nhà nghiên cứu tại Thinktank nói với hãng France 24: “Gia tộc Gaddafi, đặc biệt là Saif al-Islam vẫn còn phổ biến trong hoài niệm và giới chức của chế độ cũ cũng như trong số các gia tộc trung thành với gia đình nhà độc tài này. Tình cảm ủng hộ Gaddafi cũng kéo dài trong một bộ phận dân chúng Libya bởi họ quá thất vọng trước sự bất ổn kinh niên và nạn bạo lực hoành hành khắp đất nước trong một thập kỷ qua. Saif al-Islam dự định sẽ sử dụng làn sóng thất vọng đó để tham gia tranh cử”.
Cũng theo nhà nghiên cứu này, trong những năm năm gần đây, vị thế của Saif al-Islam chỉ tăng lên trong một số cộng đồng nhất định. Nhưng các vấn đề về kinh tế, an ninh hoặc chính trị đã khơi dậy nhiều hoài niệm về “triều đại Gaddafi”. “Họ bắt đầu so sánh và nói về sự trở lại của gia tộc này. Nhưng hiện tượng này có thể cảm nhận được ở cấp độ của các thế hệ trẻ, những người chưa trưởng thành trong suốt “triều đại Gaddafi”, và những người chưa thực sự trải nghiệm bản chất thực sự dưới chế độ của ông ta”, Emadeddin Badi nhấn mạnh. Vì vậy, vẫn còn phải xem Saif al-Islam có được bao nhiêu sự ủng hộ của dân chúng trong nước, hay liệu mối quan tâm đến việc ứng cử của ông ta có phần lớn dựa trên các phương tiện truyền thông phương Tây hay không. Hiện sự tham gia của ông trong cuộc bầu cử ở Libya đang bị phản đối bởi Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia có một số lượng lớn quân đội đóng quân ở Libya và từ chối rút quân bất chấp áp lực từ châu Âu. Nhưng các quốc gia vùng Vịnh khác được cho là sẽ ủng hộ Saif al-Islam với một số tuyên bố rằng Arab Saudi đang gây áp lực lên Pháp để ông giành được sự ủng hộ của châu Âu. Đến nay, hơn 4 triệu cử tri Libya đã đăng ký tham gia cuộc bầu cử Tổng thống.
10 năm sau khi chế độ Gaddafi sụp đổ, Libya vẫn chìm trong đói nghèo, bất ổn và chia rẽ. ảnh: Getty
4 ứng viên, 2 đối thủ
Tin từ hãng CNN cho hay, sau khi tuyên bố tham gia tranh cử Tổng thống, Saif al-Islam đã thuê một công ty truyền thông của Israel để điều hành chiến dịch vận động tranh cử. Đáng chú ý, một ứng cử viên Tổng thống khác là Tướng Khalifa Haftar cũng thuê công ty này đại diện cho mình. Tờ Israel Hayom đưa tin, cả hai ứng cử viên đều liên hệ riêng với công ty tư vấn của Israel khiến công ty này buộc phải đăng ký một chi nhánh mới ở Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) để có thể có hai đơn vị riêng biệt thực hiện các chiến dịch tranh cử. Các trợ lý của Saif al-Islam ở London đang gợi ý ông sớm đưa ra quan điểm mới của mình để ai cũng biết ông có chính trị khác với cha mình.
Phải nói một cách công bằng rằng, trước đây, Saif al-Islam cũng là một nhân vật chính trị nổi tiếng Libya và là con trai thứ hai của cố Tổng thống Gaddafi với người vợ thứ hai Safia Farkash. Ông từng thay mặt cha mình thực hiện các vai trò quan hệ công chúng, ngoại giao và đã công khai từ chối lời đề nghị của cha mình cho vị trí cao thứ hai của đất nước cũng như không giữ chức vụ chính thức nào trong chính phủ. Theo các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ tại Tripoli, trong thời trị vì của cha, Saif al-Islam vẫn là người có tiếng nói và được coi là có quyền lực thứ hai ở Libya.
Trước khi chế độ Gaddafi sụp đổ, Saif al-Islam từng tham gia nhiều cuộc đàm phán quốc tế. ảnh: Getty
Saif al-Islam tốt nghiệp cử nhân khoa học kỹ thuật tại Đại học Al Fateh của Tripoli năm 1994 và lấy bằng MBA tại trường kinh doanh Imadec của Vienna (Áo) vào năm 2000. Năm 2005, Saif al-Islam được Diễn đàn Kinh tế thế giới trao tặng danh hiệu “Nhà lãnh đạo trẻ toàn cầu”. 3 năm sau, ông lấy bằng Tiến sĩ tại trường Đại học Kinh tế London với luận án về “Vai trò của xã hội dân sự trong việc dân chủ hóa các thể chế quản trị toàn cầu: từ ‘quyền lực mềm’ đến việc ra quyết định tập thể?”. Saif al-Islam cũng từng là Chủ tịch của Hiệp hội quốc gia về kiểm soát ma túy và chất gây nghiện Libya (DNAG). Năm 1998, ông thành lập tổ chức từ thiện mang tên “Quỹ từ thiện quốc tế Gaddafi”, tổ chức chuyên can thiệp vào nhiều tình huống bắt giữ con tin liên quan đến các chiến binh Hồi giáo và cuộc khủng hoảng xét xử HIV ở Libya.
Trong nỗ lực ngoại giao quốc tế, Saif al-Islam là người tham gia các cuộc đàm phán dẫn đến việc Libya từ bỏ chương trình vũ khí hủy diệt hàng loạt vào năm 2002–2003. Ông được xem như một nhà cải cách, và công khai chỉ trích chế độ chuyên quyền. Chưa hết, Saif al-Islam đã đưa ra đề xuất của Isratine nhằm giải quyết vĩnh viễn xung đột giữa Israel và Palestine thông qua một giải pháp một nhà nước thế tục, liên bang, cộng hòa, song quốc gia. Ông cũng đã chủ trì các cuộc đàm phán hòa bình giữa Chính phủ Philippines và Mặt trận Giải phóng Hồi giáo Moro tại Tripoli; tham gia đàm phán bồi thường giữa Italy và Lybia; đàm phán với Mỹ để ký kết một thỏa thuận toàn diện thực hiện bất kỳ khoản thanh toán nào khác cho các nạn nhân Mỹ trong các cuộc tấn công khủng bố được cho là nguyên nhân tại Libya như vụ đánh bom vũ trường Berlin năm 1986, vụ đánh bom Lockerbie năm 1988 và chuyến bay UTA 772 năm 1989 ném bom…
“Saif al-Islam đã ở ngoài tầm nhìn của công chúng trong một thập kỷ kể từ khi bị các chiến binh ở vùng núi Zintan bắt giữ năm 2011. Sẽ có những nỗ lực mới để bắt giữ nếu ông ta lại xuất hiện công khai ở thủ đô Tripoli cho cuộc vận động bầu cử. Giới chức Libya cho hay, nguy cơ bị bắt giữ chủ yếu là do mối liên hệ của ông với hoạt động đánh thuê của Tập đoàn Wagner ở Nga và ông cũng bị truy nã bởi ICC”, hãng CNN bình luận. Tuy nhiên, đến nay, Saif al-Islam đã thể hiện quyết tâm từ từ chinh phục lòng dân và lấy lại niềm tin đối với công chúng quốc tế. Ayman Abu Ras, người phát ngôn của Mặt trận Bình dân Giải phóng Libya (PFLL) nói rằng Saif al-Islam muốn tập trung vào một chương trình “cải cách”, cụ thể là các dự án tái thiết.
Chuyên gia Emadeddin Badi nhận định, việc Saif al-Islam trở lại nắm quyền được nhiều người coi là một kịch bản hợp lý nói lên rất nhiều điều, không chỉ về tình trạng hiện tại của giai cấp chính trị Libya mà còn về các chiến lược địa chính trị của các cường quốc nước ngoài. “Chúng ta không được quên rằng lần xuất hiện đầu tiên của ông ấy trên phương tiện truyền thông chỉ dành cho tờ New York Times. Tuy nhiên, công chúng Libya không quen đọc tờ báo Mỹ này. Thực tế, Saif al-Islam vẫn là một lựa chọn chính trị có thể khiến một số bên nước ngoài quan tâm đến cuộc xung đột ở Libya, bao gồm cả Nga. Nhưng, ngoài những phức tạp có thể nảy sinh từ việc ông bị tòa án Libya kết tội và lệnh bắt giữ của ICC, thì viễn cảnh một Gaddafi trở lại nắm quyền vẫn chưa thực sự thuyết phục bởi gia tộc. Gaddafi vẫn còn nhiều kẻ thù – những người sẽ làm mọi cách để ngăn cản con trai cố Tổng thống quay trở lại chính trường. Ngay cả khi Saif al-Islam lên nắm quyền, ông ấy cũng sẽ rất khó thiết lập quyền lực của mình trên khắp Libya vì đất nước bị chia cắt. Saif al-Islam chắc chắn phải biết rằng Libya phức tạp hơn nhiều so với năm 2011, vào thời điểm cha ông ấy qua đời”, Emadeddin Badi nhấn mạnh.
Saif al-Islam bị tuyên một bản án tù giam ở Zintan vào năm 2017. ảnh: AP.
Được biết, các ứng cử viên Tổng thống khác của Libya là cựu Bộ trưởng Nội vụ Fathi Bashagha – người đang thể hiện mình là một ứng cử viên thỏa hiệp với sự ủng hộ mạnh mẽ của quốc tế và Chủ tịch Quốc hội Aguila Saleh. Thủ tướng tạm quyền hiện tại, Abdul Hamid al-Dbeibeh, cũng đang chuẩn bị tranh cử mặc dù có tranh cãi về việc liệu vị trí hiện tại có ngăn cản ông làm như vậy hay không. Tuy nhiên cả ba người này đều thực sự yếu thế hơn Tướng Khalifa Haftar, người đứng đầu cái gọi là Quân đội Quốc gia Libya – người được đánh giá sẽ là đối thủ chính của Saif al-Islam. Tướng Khalifa Haftar là một nhân vật hàng đầu ở miền Đông Libya nhưng cũng đã bị buộc vô số tội ác chiến tranh và đã thực hiện một cuộc tấn công kéo dài hàng năm trời nhằm vào Tripoli khiến nhiều người ở phía Tây đất nước không thể chấp nhận được. Một số nhà quan sát thì cho rằng, nhiều khả năng, cuộc tranh cử Tổng thống ở Libya sẽ là cuộc đua thực sự giữa Tướng Khalifa Haftar và Saif al-Islam.
Sông Thương
