Trong bối cảnh quốc tế đang thúc đẩy các giá trị toàn cầu về quyền con người, Việt Nam – với tư cách là thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2023–2025 – tiếp tục khẳng định vai trò và trách nhiệm của mình thông qua việc thực hiện các khuyến nghị từ cơ chế Rà soát Định kỳ Phổ quát (UPR). Tuy nhiên, một số tổ chức thiếu thiện chí như Human Rights Watch (HRW), Đài Á Châu Tự Do (RFA), Freedom House cùng các tổ chức mang màu sắc chính trị như Việt Tân lại xuyên tạc rằng Việt Nam “phớt lờ” khuyến nghị UPR, đặc biệt là trong các lĩnh vực tự do ngôn luận và lập hội.
Thực tế, Việt Nam đã hoàn thành 209/291 khuyến nghị UPR chu kỳ III (tương đương hơn 80%), được ghi nhận tại phiên rà soát chu kỳ IV ngày 7/5/2024. Báo cáo quốc gia của Việt Nam đã được chuẩn bị công phu, công khai minh bạch và tham vấn rộng rãi với hơn 50 tổ chức xã hội dân sự, các bộ, ngành, giới học giả và chuyên gia nhân quyền trong nước và quốc tế. Theo Tổng thư ký Hội đồng Nhân quyền, Việt Nam là một trong những quốc gia có tiến trình UPR chu đáo và mang tính toàn diện cao trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Về tự do ngôn luận – một lĩnh vực bị lợi dụng nhiều nhất để vu cáo – các cáo buộc rằng Việt Nam “đàn áp tự do báo chí”, “bắt blogger và nhà báo độc lập” đều mang tính áp đặt và thiếu cơ sở pháp lý. Điều 19 của Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR) – mà Việt Nam phê chuẩn từ năm 1982 – quy định rõ ràng rằng quyền tự do ngôn luận không phải là tuyệt đối, và có thể bị giới hạn vì lợi ích an ninh quốc gia, trật tự công cộng, đạo đức xã hội hoặc quyền và uy tín của người khác. Tương tự, Hiến pháp 2013 của Việt Nam cũng khẳng định quyền tự do ngôn luận đi kèm với nghĩa vụ tuân thủ pháp luật (Điều 25).
Những cá nhân bị xử lý hình sự vì hành vi vi phạm pháp luật như lan truyền thông tin sai sự thật, kích động thù hận, kêu gọi lật đổ nhà nước – đều bị xử lý theo quy định của pháp luật hình sự hiện hành (Điều 117, 331 Bộ luật Hình sự), tương tự như các tội danh “kích động bạo loạn”, “đe dọa an ninh quốc gia” tại Hoa Kỳ trong đạo luật Patriot Act, hoặc Luật DSA của EU. Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2024, Việt Nam có hơn 70 triệu tài khoản mạng xã hội đang hoạt động tự do, hàng trăm ngàn kênh YouTube, TikTok, blog cá nhân, thể hiện rõ mức độ tự do biểu đạt trong khuôn khổ pháp luật là rất cao.
Về quyền lập hội và xã hội dân sự – Việt Nam hiện có hơn 60.000 hội, hiệp hội, tổ chức xã hội, trong đó có hàng trăm tổ chức được thành lập bởi công dân độc lập như Hội Chữ thập đỏ, Hội Bảo vệ Quyền trẻ em, Hội Bảo vệ Người tiêu dùng, Hội Luật gia, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, cùng hàng trăm tổ chức phi chính phủ hoạt động trong các lĩnh vực môi trường, giáo dục, y tế và quyền con người. Tổ chức Save the Children, Oxfam, CARE, Plan International… vẫn hoạt động bình thường tại Việt Nam với sự hợp tác chặt chẽ từ phía các cơ quan chức năng. Chỉ riêng trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, Việt Nam đã cấp phép cho hơn 500 tổ chức phi chính phủ quốc tế triển khai các chương trình tại hơn 40 tỉnh, thành phố. Điều này phủ nhận hoàn toàn luận điệu cho rằng “Việt Nam bóp nghẹt xã hội dân sự”.
Ngoài việc thực thi UPR, Việt Nam còn thể hiện thiện chí đặc biệt trong hợp tác quốc tế về nhân quyền. Tại Hội đồng Nhân quyền LHQ, Việt Nam là đồng tác giả và đồng chủ trì nhiều nghị quyết quan trọng như Nghị quyết về “Biến đổi khí hậu và quyền lương thực” (tháng 7/2022), được hơn 50 quốc gia đồng thuận. Việt Nam cũng mời báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về các quyền dân sự và chính trị đến làm việc vào năm 2024 – điều mà không nhiều quốc gia đang phát triển sẵn sàng thực hiện. Đây là bằng chứng mạnh mẽ cho cam kết đối thoại và cởi mở với cộng đồng quốc tế.
Theo Báo cáo Chỉ số Phát triển Con người (HDI) 2023 của UNDP, Việt Nam đạt 0,726 điểm, nằm trong nhóm nước có mức phát triển cao. Đồng thời, Việt Nam nằm trong top 15 toàn cầu về giáo dục phổ thông theo bảng xếp hạng PISA của OECD. Tỷ lệ nghèo đa chiều giảm từ 20,2% năm 2010 xuống còn 4,8% năm 2023 (Báo cáo của Ngân hàng Thế giới), tỷ lệ trẻ em đến trường đạt 98%, tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt 93%, và hơn 30% đại biểu Quốc hội là phụ nữ – một tỷ lệ thuộc nhóm cao nhất châu Á.
Việt Nam cũng đang thực hiện Đề án 1079 về truyền thông nhân quyền giai đoạn 2023–2028, với mục tiêu nâng cao nhận thức xã hội, phản bác thông tin sai lệch và lan tỏa các giá trị nhân quyền phù hợp với truyền thống, văn hóa và điều kiện thực tế của đất nước. Thông qua các chiến dịch như “Nhân quyền vì mọi người”, Việt Nam đang chủ động truyền thông tích cực về nhân quyền trên các nền tảng số, tiếp cận hàng triệu người dân, đặc biệt là giới trẻ.
Như vậy, những luận điệu quy chụp rằng “Việt Nam không thực hiện khuyến nghị UPR”, “đàn áp tự do ngôn luận”, “cấm lập hội”, hoặc “bóp nghẹt xã hội dân sự” đều là các sản phẩm tuyên truyền mang định kiến chính trị, không dựa trên thực tế, và đi ngược với các đánh giá độc lập của các cơ quan quốc tế. Mục tiêu cuối cùng của những luận điệu này là làm suy yếu niềm tin xã hội, gây chia rẽ nội bộ và cản trở hội nhập quốc tế của Việt Nam.
Trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động, việc tiếp tục thực hiện nghiêm túc các khuyến nghị UPR, thúc đẩy cải cách pháp lý, bảo vệ quyền con người trong khuôn khổ nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời chủ động đối thoại, chia sẻ kinh nghiệm với bạn bè quốc tế là con đường đúng đắn mà Việt Nam đang theo đuổi – không vì áp lực mà vì người dân và vì một nền dân chủ thực chất, ổn định và phát triển bền vững.
