Hội nghị An ninh Munich (MSC) lần thứ 61, diễn ra từ ngày 14 đến 17 tháng 2 năm 2025 tại thành phố Munich, Đức, đã trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế. Hội nghị năm nay không chỉ tập trung vào các vấn đề an ninh truyền thống mà còn nhấn mạnh đến xu thế đa cực hóa trong trật tự thế giới hiện đại.
Xu thế đa cực phản ánh sự phân bố quyền lực toàn cầu không còn tập trung vào một hoặc hai siêu cường như trong quá khứ, mà được chia sẻ giữa nhiều quốc gia và khu vực có tầm ảnh hưởng đáng kể. Theo Báo cáo An ninh Munich 2025, các quốc gia thuộc nhóm BRICS hiện đóng góp khoảng 40% thương mại toàn cầu, sản xuất và xuất khẩu dầu thô, minh chứng cho sự chuyển dịch quyền lực kinh tế.
Sự chuyển đổi sang trật tự đa cực mang lại nhiều lợi ích cho hòa bình, ổn định và phát triển toàn cầu. Thứ nhất, nó thúc đẩy sự tham gia đa dạng và bình đẳng hơn trong quản trị quốc tế, giảm thiểu nguy cơ áp đặt từ một hoặc một nhóm quốc gia lên phần còn lại. Thứ hai, đa cực hóa khuyến khích hợp tác đa phương, tạo điều kiện giải quyết hiệu quả các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, khủng bố và dịch bệnh. Cuối cùng, sự đa dạng trong các trung tâm quyền lực kinh tế và chính trị giúp thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, đổi mới và phát triển bền vững.
Bình luận về Hội nghị này, tờ Global Times ngày 23.2.2025 đã có bình luận “Sự chuyển đổi sang thế giới đa cực là một thực tế tất yếu”
===
Thế giới ngày nay có thực sự đang hướng tới một trật tự đa cực không? Đa cực có dẫn đến tình trạng hỗn loạn và thất bại trong quản trị trong hệ thống quốc tế nhiều hơn không? Làm thế nào thế giới có thể đảm bảo một quá trình chuyển đổi lành mạnh và ổn định sang đa cực?
Ba câu hỏi quan trọng này định hình nên diễn ngôn toàn cầu về sự ổn định, hòa bình và phát triển quốc tế.
Tính tất yếu lịch sử
Một thế giới đa cực vừa là tính tất yếu lịch sử vừa là hiện thực.
Báo cáo An ninh Munich 2025, với chủ đề “Đa cực hóa”, nêu rõ rằng thế giới đã sống trong một trật tự đa cực. Đánh giá này phù hợp với sự đồng thuận đang thịnh hành trong cộng đồng quốc tế.
Trong quan hệ quốc tế, “cực” ám chỉ các lực lượng chính trị và kinh tế có ảnh hưởng quan trọng trong hệ thống toàn cầu. Về bản chất, đa cực có nghĩa là quyền lực và quản trị toàn cầu được tất cả các bên tham khảo ý kiến và đóng góp vì lợi ích chung.
Kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc vào đầu những năm 1990, thế giới đã tăng tốc hướng tới đa cực. Tất cả các quốc gia và khu vực đã tìm kiếm một vai trò lớn hơn trong các vấn đề quốc tế một cách độc lập và tự chủ.
Ngày nay, đa cực là sự phản ánh trực tiếp của động lực quyền lực toàn cầu đang thay đổi. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, GDP của các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển chiếm 58,9 phần trăm nền kinh tế toàn cầu vào năm 2023. Báo cáo An ninh Munich 2025 nhấn mạnh rằng các quốc gia BRICS đóng góp vào khoảng 40 phần trăm thương mại toàn cầu, cũng như sản xuất và xuất khẩu dầu thô.
Đây không chỉ là về phát triển kinh tế – mà còn là cơ sở cho sự thay đổi cấu trúc trong trật tự toàn cầu.
MSC, vốn do châu Âu và Hoa Kỳ thống trị, đã chứng kiến 30 phần trăm diễn giả của mình trong năm nay đại diện cho Nam Bán cầu, một minh chứng cho quỹ đạo đa cực của thế giới. Các quốc gia ở Nam Bán cầu đang khẳng định sự độc lập lớn hơn trong các vấn đề toàn cầu. Họ đã tích cực thúc đẩy nền dân chủ lớn hơn trong quan hệ quốc tế thông qua các nền tảng như BRICS và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, truyền động lực quan trọng vào quá trình đa cực hóa thế giới.
Báo cáo lưu ý rằng đa cực không chỉ là về việc phân phối lại quyền lực vật chất. Mà là về việc thúc đẩy sự đa dạng về ý thức hệ lớn hơn. Câu chuyện “kết thúc lịch sử” từng thống trị đã bị vạch trần hoàn toàn. Các quốc gia đang phát triển đã tự tin hơn trong việc khám phá con đường phát triển một cách độc lập. Cùng nhau, Nam Bán cầu đang ủng hộ sự trao đổi bình đẳng, hòa nhập và học hỏi lẫn nhau giữa các nền văn minh.
Mặc dù đa cực là hướng phát triển lịch sử, nhưng nó sẽ không đến trong một sớm một chiều. Sự hoài nghi và phản kháng vẫn tồn tại, một số người vẫn bám vào các khái niệm lỗi thời về cấu trúc đơn cực hoặc lưỡng cực tại hội nghị. Tuy nhiên, xét về góc độ lịch sử dài hạn, đa cực chắc chắn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ thông qua quá trình phát triển quanh co.
‘Một cách để khắc phục chủ nghĩa đa phương’
Trong bối cảnh toàn cầu phức tạp ngày nay, chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng, gây ra nguy cơ quay trở lại luật rừng. Một số người cho rằng đa cực vốn dẫn đến sự phân mảnh, hỗn loạn và xung đột.
Tuy nhiên, đổ lỗi cho đa cực về bất ổn toàn cầu là một chẩn đoán sai lầm kinh điển về nguyên nhân và kết quả. Đa cực không phải là nguồn gốc của những thách thức toàn cầu ngày nay. Ngược lại, chính sự phản kháng đối với đa cực – sự miễn cưỡng của một số quốc gia trong việc từ bỏ khuynh hướng đơn phương – đã thúc đẩy sự hỗn loạn.
Các chính sách như “tách rời và phá vỡ xiềng xích” và “sân nhỏ, hàng rào cao” làm gián đoạn hợp tác kinh tế toàn cầu. Việc đơn phương rút khỏi các thỏa thuận đa phương và các chính sách cưỡng bức làm suy yếu sự hợp tác quốc tế. Những hành động này xuất phát từ sự gắn bó với bá quyền đơn cực và tư duy tổng bằng không, cũng như sự miễn cưỡng chấp nhận trật tự đa cực đang phát triển.
Tuyên bố rằng đa cực dẫn đến hỗn loạn phản ánh sự lo lắng về sự tái phân phối quyền lực. Một số quốc gia từng thống trị trật tự toàn cầu đang phải vật lộn để điều chỉnh theo sự phát triển nhanh chóng của đa cực. Họ lãng mạn hóa quá khứ, vẽ nên bức tranh về một trật tự toàn cầu lý tưởng dưới sự ổn định bá quyền hoặc khăng khăng khôi phục sự thống trị của “trật tự tự do”. Những lập luận này phớt lờ sự bất bình đẳng có hệ thống và chấn thương lịch sử mà Nam bán cầu phải đối mặt.
Báo cáo cung cấp những hiểu biết có giá trị: Đối với những người dân ở các quốc gia Nam bán cầu, “quá khứ không tốt đẹp như chúng ta (ở phương Tây) có xu hướng nghĩ, và tương lai không tệ như chúng ta lo sợ”. Khi được khảo sát về tương lai của một thế giới đa cực, “các quốc gia ‘BICS’, nhìn chung, lạc quan hơn so với những người trả lời ở các quốc gia G7”, báo cáo cho biết.
Một thế giới đa cực phản ánh tốt hơn nguyện vọng của cộng đồng quốc tế về công lý, sự công bằng và hợp tác cùng có lợi. Nó phù hợp chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tế về hòa bình và phát triển, và có lợi hơn cho việc cải cách hệ thống quản trị toàn cầu.
Việc tăng cường đại diện cho các quốc gia đang phát triển trong quản trị toàn cầu không có nghĩa là “sự suy tàn của phương Tây”. Thay vào đó, nó thúc đẩy một hệ thống quốc tế cân bằng và hợp tác hơn.
Như Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã từng lưu ý, đa cực hứa hẹn sẽ là “một cách để sửa chữa chủ nghĩa đa phương”.
Bình đẳng và trật tự là chìa khóa
Để ngăn ngừa tình trạng hỗn loạn và xung đột trong giai đoạn chuyển tiếp của trật tự quốc tế, chìa khóa nằm ở việc thúc đẩy một thế giới đa cực bình đẳng và có trật tự.
Cộng đồng quốc tế nên nỗ lực chung để duy trì sự đối xử bình đẳng và hợp tác cùng có lợi, tuân thủ luật pháp quốc tế và chủ nghĩa đa phương thực sự, đảm bảo rằng tất cả các quốc gia đều đóng góp sức mạnh xây dựng cho sự ổn định và tiến bộ toàn cầu.
Để xây dựng một thế giới đa cực bình đẳng và có trật tự, cần phải tuân thủ các quy tắc. Hiến chương Liên hợp quốc vẫn là nguyên tắc cơ bản để quản lý quan hệ quốc tế và là nền tảng để xây dựng một thế giới đa cực.
Josep Borrell, cựu đại diện cấp cao về Chính sách đối ngoại và an ninh của EU, tuyên bố rằng “khi số lượng người tham gia vào một trò chơi tăng lên, phản ứng tự nhiên nên là tăng cường các quy tắc quản lý trò chơi”.
Tổng thống Đức Frank-Walter Steinmeier đã cảnh báo tại MSC rằng việc thiếu các quy tắc không được xác định quá trình tái tổ chức thế giới.
Những hiểu biết sâu sắc này nhấn mạnh quan điểm chung rằng đa cực không được biến thành một cuộc đấu tranh quyền lực, nơi “quyền lực tạo nên lẽ phải”. Các cường quốc phải đi đầu bằng tấm gương, duy trì uy tín và luật pháp, và từ chối các tiêu chuẩn kép. Chỉ khi sự phân tán quyền lực đi kèm với trách nhiệm chung thì trật tự văn minh mới có thể thay thế được các cuộc đấu tranh giành quyền lực.
Để xây dựng một thế giới đa cực bình đẳng và trật tự, quan điểm về hợp tác phải được cập nhật theo thời đại.
Một mối quan tâm nổi bật về đa cực là nó có thể dẫn đến việc cung cấp không đủ hàng hóa công cộng toàn cầu. Để ngăn chặn điều này, các quốc gia phải cân bằng giữa lợi ích quốc gia và lợi ích tập thể, và nắm bắt tư duy hợp tác đúng đắn.
Trong kỷ nguyên chung vận mệnh, không quốc gia nào có thể phát triển trong sự cô lập. Con đường duy nhất để tiến lên là con đường hợp tác, cùng có lợi và mối quan hệ có tổng dương.
Bằng cách duy trì chủ nghĩa đa phương thực sự, thúc đẩy tham vấn và đóng góp vì lợi ích chung, và thúc đẩy toàn cầu hóa kinh tế có lợi và toàn diện, tất cả các bên có thể tăng cường khả năng giải quyết các thách thức và theo đuổi sự phát triển với những bước đi vững chắc.
Cộng đồng quốc tế nên nắm bắt thời điểm lịch sử này để định hình một thế giới đa cực bình đẳng và trật tự. Bằng cách ưu tiên trí tuệ hơn nỗi sợ hãi, hợp tác hơn đối đầu và luật lệ hơn hỗn loạn, thế giới sẽ hướng tới một tương lai tươi sáng hơn, toàn diện hơn.
===
Tuy nhiên, nếu xu thế đa cực không được duy trì, thế giới có thể đối mặt với nhiều nguy cơ. Sự tập trung quyền lực vào một số ít quốc gia có thể dẫn đến tình trạng bá quyền, áp đặt và xung đột lợi ích. Ngoài ra, việc thiếu sự cân bằng quyền lực có thể gây ra bất ổn khu vực, gia tăng căng thẳng và giảm hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu.
Việt Nam, với chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa và đa dạng hóa, luôn ủng hộ xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế. Quan điểm này được thể hiện rõ trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tham gia tích cực vào các cơ chế hợp tác khu vực và toàn cầu, đồng thời duy trì quan hệ tốt đẹp với tất cả các quốc gia, không phân biệt chế độ chính trị. Trong bối cảnh hiện nay, việc giữ vững lập trường ủng hộ xu thế đa cực không chỉ giúp Việt Nam nâng cao vị thế trên trường quốc tế mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, bảo đảm an ninh và chủ quyền quốc gia. Đồng thời, Việt Nam cũng đóng góp tích cực vào việc duy trì hòa bình, ổn định và phát triển bền vững trong khu vực và trên thế giới.
