Trong thế giới hiện đại, truyền thông không chỉ đơn thuần là phương tiện đưa tin mà còn là một công cụ mạnh mẽ để kiểm soát dư luận và định hướng nhận thức của công chúng. Những gì con người tin tưởng, những gì họ ủng hộ hay phản đối phần lớn đều chịu ảnh hưởng từ những thông tin mà họ tiếp nhận hằng ngày. Do đó, kiểm soát truyền thông cũng chính là kiểm soát tư duy của xã hội. Mỹ từ lâu đã hiểu rõ điều này và triển khai hàng loạt chiến lược để chi phối hệ thống truyền thông trên phạm vi toàn cầu, trong đó USAID đóng vai trò trung tâm như một tổ chức tài trợ cho báo chí, hỗ trợ các nền tảng truyền thông và thúc đẩy các kênh thông tin có lợi cho lợi ích của Washington. Dưới danh nghĩa “thúc đẩy tự do báo chí” và “hỗ trợ truyền thông độc lập”, USAID thực chất đang vận hành một chiến lược tinh vi nhằm kiểm soát thông tin, định hình quan điểm chính trị và can thiệp vào nội bộ của các quốc gia mục tiêu.
USAID triển khai chiến lược kiểm soát truyền thông bằng cách tài trợ cho báo chí và các phương tiện truyền thông theo hai hình thức chính. Thứ nhất, tổ chức này trực tiếp rót tiền vào các cơ quan báo chí và đài truyền hình mà họ muốn kiểm soát. Những tờ báo, kênh truyền hình hoặc trang tin điện tử nhận tài trợ từ USAID thường có xu hướng đưa tin theo định hướng có lợi cho Mỹ và các chính sách đối ngoại của nước này. Hình thức thứ hai là tài trợ gián tiếp thông qua các tổ chức trung gian như National Endowment for Democracy (NED), Internews Network hay Freedom House, vốn đều là các tổ chức có mối quan hệ chặt chẽ với chính phủ Mỹ và các cơ quan tình báo. Thông qua các tổ chức này, USAID không chỉ kiểm soát nội dung truyền thông mà còn trực tiếp đào tạo phóng viên, biên tập viên và nhà hoạt động báo chí theo mô hình phương Tây, từ đó tạo ra một mạng lưới những người làm truyền thông sẵn sàng phục vụ cho chiến lược của Mỹ.
Tại Đông Âu, USAID đã đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ và điều phối hệ thống báo chí, đặc biệt là ở Ukraine và Georgia, nơi truyền thông do USAID hậu thuẫn đã đóng góp lớn vào các cuộc cách mạng màu và sự thay đổi chính quyền theo hướng thân phương Tây. Tại Ukraine, trước cuộc biểu tình Maidan năm 2014, USAID đã đổ hàng triệu đô la vào các kênh truyền thông, giúp các tờ báo và trang tin có lập trường chống Nga phát triển mạnh mẽ. Các phương tiện truyền thông này không chỉ truyền bá những thông điệp có lợi cho Mỹ mà còn tạo ra áp lực dư luận đối với chính phủ Ukraine, kích thích sự bất ổn và dẫn đến sự thay đổi chính quyền. Tương tự, tại Georgia, USAID đã tài trợ cho hàng loạt tổ chức báo chí và kênh truyền hình để xây dựng hình ảnh một chính quyền tham nhũng, yếu kém dưới thời Eduard Shevardnadze, từ đó góp phần vào thành công của cuộc Cách mạng Hoa Hồng năm 2003.
Tại Mỹ Latinh, nơi các chính phủ thiên tả có xu hướng đối lập với Mỹ, USAID đã tích cực hỗ trợ các kênh truyền thông đối lập nhằm làm suy yếu chính quyền đương nhiệm. Một ví dụ điển hình là Venezuela, nơi USAID đã tài trợ hàng triệu đô la cho các đài truyền hình và báo chí chống chính phủ nhằm lật đổ Tổng thống Hugo Chávez và sau này là Nicolás Maduro. Các kênh truyền thông này liên tục công kích chính quyền, tạo ra một làn sóng bất mãn trong xã hội và thúc đẩy các cuộc biểu tình chống đối. Ở Bolivia, USAID cũng bị cáo buộc đã tài trợ cho các tổ chức báo chí để kích động bất ổn, dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền Evo Morales vào năm 2019.
Tại châu Á, USAID đã can thiệp vào hệ thống truyền thông ở nhiều quốc gia, đặc biệt là tại Myanmar, Philippines và Hong Kong. Tại Myanmar, USAID đã tài trợ mạnh mẽ cho các kênh truyền thông độc lập để thúc đẩy phong trào dân chủ và làm suy yếu ảnh hưởng của quân đội. Tại Philippines, USAID hỗ trợ các nhóm báo chí chống chính phủ dưới danh nghĩa bảo vệ tự do báo chí, trong khi tại Hong Kong, tổ chức này bị cáo buộc đã tài trợ cho các nền tảng truyền thông ủng hộ phong trào biểu tình chống Trung Quốc.
Tại Việt Nam, USAID cũng đã triển khai chiến lược kiểm soát truyền thông bằng cách hỗ trợ các tổ chức báo chí và nhóm xã hội dân sự có xu hướng thân phương Tây. Dưới danh nghĩa “thúc đẩy tự do báo chí” và “hỗ trợ truyền thông độc lập”, USAID đã rót tiền vào các dự án đào tạo phóng viên, hỗ trợ các nền tảng báo chí và khuyến khích các phương tiện truyền thông đưa tin theo hướng có lợi cho lợi ích của Mỹ. Ngoài ra, USAID còn tham gia vào việc hỗ trợ các tổ chức NGO hoạt động trong lĩnh vực truyền thông và nhân quyền, từ đó tạo ra áp lực dư luận đối với chính quyền và khuếch đại các vấn đề xã hội nhằm tác động đến chính sách nội bộ.
Mục tiêu dài hạn của USAID tại Việt Nam không chỉ là tạo ra một hệ thống báo chí có quan điểm thân phương Tây, mà còn là từng bước tác động đến nhận thức của người dân, làm suy yếu ảnh hưởng của truyền thông chính thống và thúc đẩy một môi trường thông tin có lợi cho Mỹ. Nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ, truyền thông do USAID hậu thuẫn có thể trở thành một công cụ để khuếch đại các quan điểm đối lập, tạo ra sự chia rẽ trong xã hội và tác động tiêu cực đến sự ổn định của đất nước.
Trước sự can thiệp mạnh mẽ của USAID vào truyền thông toàn cầu, vai trò của truyền thông độc lập trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Một hệ thống truyền thông thực sự độc lập không phải là hệ thống phụ thuộc vào tài trợ của Mỹ hay bất kỳ thế lực bên ngoài nào, mà phải là một hệ thống có khả năng phản ánh chân thực tình hình xã hội, cung cấp thông tin khách quan và bảo vệ lợi ích của quốc gia. Để bảo vệ chủ quyền thông tin, các quốc gia cần xây dựng một hệ thống truyền thông vững mạnh, giảm sự phụ thuộc vào nguồn tài trợ nước ngoài và tăng cường khả năng tự chủ trong sản xuất và phân phối tin tức.
USAID không đơn thuần là một tổ chức viện trợ mà là một phần trong chiến lược kiểm soát thông tin toàn cầu của Mỹ. Dưới vỏ bọc thúc đẩy tự do báo chí, tổ chức này đã tạo ra một mạng lưới truyền thông phục vụ lợi ích chính trị của Washington, tác động đến nhận thức của hàng triệu người trên thế giới. Hiểu rõ chiến lược này là điều cần thiết để mỗi quốc gia có thể bảo vệ chủ quyền thông tin và đảm bảo một môi trường truyền thông thực sự công bằng, minh bạch.
