Trong bài phân tích với tựa đề “Việt Nam dẫn dắt ASEAN vào kỷ nguyên hậu virus” đăng trên tờ Bangkok Post mới đây, nhà báo kỳ cựu chuyên về các vấn đề khu vực Kavi Chongkittavorn nhận định Hội nghị cấp cao ASEAN trực tuyến lần thứ 36 sắp tới báo hiệu một khởi đầu mới của ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng hơn.
Bài báo viết, sau hơn 5 tháng chiến đấu với Covid-19, các nhà lãnh đạo ASEAN hiện đã sẵn sàng cho Hội nghị cấp cao trực tuyến lần thứ 36 vào ngày 26/6, sau 10 tuần trì hoãn. Các quan chức cao cấp hiện đang tập hợp một loạt kế hoạch hành động giúp tất cả các thành viên ASEAN tiến lên trong kỷ nguyên hậu Covid-19.
Nói cách khác, trong những tuần tới, khi các lệnh phong tỏa được nới lỏng hoặc dỡ bỏ trong từng thành viên ASEAN, toàn bộ khu vực sẽ bước vào trạng thái được gọi là tình hình “bình thường mới”. Sẽ có những thay đổi và sự tiếp tục trong môi trường khu vực.
Bàn thảo nhiều vẫn đề lớn
Tại hội nghị cấp cao, ngoài các vấn đề liên quan đến ASEAN, các nhà lãnh đạo sẽ đánh giá tình hình quốc tế và khu vực. Bất chấp đại dịch, xung đột và cạnh tranh chiến lược không giảm. Tất nhiên, đứng đầu chương trình nghị sự là tình trạng không chắc chắn ngày càng tăng do cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc, hiện đã gia tăng vượt ra ngoài thương mại và bao trùm toàn bộ quan hệ giữa hai nước.
Các vấn đề toàn cầu và khu vực khác như biến đổi khí hậu, bán đảo Triều Tiên, tranh chấp Biển Đông, cuộc khủng hoảng ở Rakhine và hợp tác sông Mekong cũng sẽ được thảo luận.
Kể từ khi dịch bệnh bùng phát vào cuối tháng 1/2020, các thành viên ASEAN đã tổ chức 20 cuộc họp trực tuyến với các đối tác đối thoại, đưa ra các khuyến nghị chính sẽ được xem xét và thông qua tại hội nghị cấp cao sắp tới, tập trung vào 5 ưu tiên: tăng cường năng lực trong việc ngăn chặn và kiểm soát Covid-19; bảo vệ người dân trước đại dịch; giảm thiểu tác động xã hội của Covid-19; củng cố quan hệ giữa ASEAN và các đối tác đối thoại để ứng phó với Covid-19; và phát triển kế hoạch hồi phục đại dịch hậu Covid-19.
Liên quan đến việc xây dựng năng lực giữa các thành viên ASEAN để xử lý dịch Covid-19, có một danh sách dài những việc phải làm mà những người tham dự hội nghị cấp cao phải quyết định. Trước hết, đó sẽ là cách vận hành đề xuất của Thái Lan về Quỹ ứng phó với Covid-19 của ASEAN được thông qua vào tháng 4/2020.
Các quan chức cấp cao của ASEAN vẫn đang nghiên cứu các điều khoản tham chiếu và việc phân bổ các quỹ. Kể từ cuối tháng 1/2020, nhiều dự án được tài trợ bởi các đối tác đối thoại đã bị đình hoãn do đại dịch. Các quan chức cấp cao của ASEAN đã khuyến nghị sử dụng các quỹ hợp tác này cho những ưu tiên cấp bách hơn khác liên quan đến các nỗ lực chống lại Covid-19. ASEAN phải quyết định có nên góp tối thiểu 10% số tiền còn lại của Quỹ phát triển ASEAN hay không. Ngoài ra, ASEAN cũng đang kêu gọi đóng góp tự nguyện từ các đối tác đối thoại.
Một lĩnh vực quan trọng khác là chia sẻ thông tin và cách làm tốt nhất giữa các thành viên ASEAN. Do mỗi thành viên đối phó với đại dịch theo cách thức khác nhau, điều bắt buộc là mọi điều chỉnh chính sách ảnh hưởng đến các cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế phải được chia sẻ kịp thời giữa các thành viên.
Ở giai đoạn này, các thành viên ASEAN vẫn cần tăng mức độ sẵn sàng cho các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trong tương lai. Ngoài ra, để tăng tốc độ truyền dữ liệu, đặc biệt là thông tin sức khỏe thiết yếu, trong đại dịch, họ cần cải thiện năng lực về y tế điện tử và các vấn đề liên quan khác như sử dụng dữ liệu lớn về dự báo tỷ lệ lây nhiễm cũng như các phương pháp để phân loại và chẩn đoán bệnh nhân.
Một lĩnh vực cấp bách khác là xây dựng một nhóm chuyên gia để thúc đẩy hợp tác giữa các chuyên gia của khối nhằm nâng cao kiến thức và năng lực của khu vực về các bệnh truyền nhiễm. Do đó, với sự phổ biến của công nghệ số trong thế giới hậu Covid-19, các thành viên ASEAN cần tăng cường hợp tác an ninh mạng.
Liên quan đến các cơ quan liên ngành như Mạng lưới Trung tâm vận hành trong tình huống khẩn cấp ASEAN, Trung tâm đánh giá và trao đổi thông tin về rủi ro ASEAN, Trung tâm ảo BioDiaspora của ASEAN và Trung tâm điều phối ASEAN về hỗ trợ nhân đạo trong quản lý thảm họa (AHA), những cơ quan này phải được cung cấp đủ nguồn lực để đánh giá các bệnh truyền nhiễm mới nổi. Trong trường hợp của Trung tâm AHA, các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng có thể là nhiệm vụ mới của tổ chức.
Tại hội nghị cấp cao, các nhà lãnh đạo cũng sẽ thảo luận và đưa ra quyết định về việc xây dựng Quy trình hoạt động tiêu chuẩn ASEAN (SOP) hoặc hướng dẫn hài hòa cho tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Một số thành viên ASEAN đã gợi ý nên thiết lập một kho dự trữ ASEAN cho các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Những thành viên khác cũng muốn thấy có thêm vật tư và thiết bị y tế được đặt trong kho để đề phòng cho những thảm họa quốc gia.
Do sự bùng phát Covid-19 toàn cầu và để tăng cường bảo vệ công dân ASEAN ở các nước thứ 3, có nhu cầu cấp thiết về việc tăng cường phối hợp giữa các mạng lưới của những thành viên ASEAN bất cứ khi nào hoặc bất cứ nơi nào mà công dân của họ gặp rắc rối, đặc biệt trong các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng hoặc xung đột chính trị. Năm 2006, các bộ trưởng ngoại giao ASEAN đã nhất trí về một bộ hướng dẫn để hỗ trợ các công dân ASEAN trong tình huống khủng hoảng.
Với sự phổ biến của truyền thông xã hội, lần đầu tiên các nhà lãnh đạo ASEAN phải giải quyết các tác động tiêu cực đến từ tin tức giả và thông tin sai lệch. Truyền thông công cộng tốt hơn và nhanh hơn cũng như hợp tác giữa các tiêu điểm liên quan đến truyền thông trong việc xác minh tính xác thực của các nguồn thông tin.
Trong tương lai gần, các quan chức cấp cao chịu trách nhiệm về thông tin có thể đưa ra một bộ hướng dẫn chung được sử dụng để chuẩn hóa việc chia sẻ thông tin và tạo ra một nền tảng chung với tính xác thực cao.
Thách thức lớn nhất
Giảm thiểu tác động kinh tế-xã hội của Covid-19 đang được coi là một trong những thách thức lớn nhất mà các thành viên ASEAN gặp phải.
Nhiệm vụ trước mắt là đảm bảo các mạng lưới hậu cần (logistics) hiện tại đang hoạt động đầy đủ để tăng cường sự phục hồi kinh tế của khối. Điều quan trọng nhất là thị trường ASEAN phải luôn để mở cho thương mại và đầu tư. Có khả năng các nhà lãnh đạo ASEAN đưa ra một tuyên bố đặc biệt để thể hiện cam kết chung của họ nhằm giữ cho các chuỗi cung ứng mở và kiềm chế mọi thực tế làm gián đoạn thương mại.
Về lâu dài, ASEAN phải gắn bó với nhau để giảm thiểu các tác động tiềm tàng do suy thoái kinh tế toàn cầu và những tác dụng phụ khác. Để làm được như vậy, tổ chức này phải tăng cường và đa dạng hóa thương mại và đầu tư trong nội khối ASEAN.
Do đại dịch, ASEAN cũng nên thúc đẩy sản xuất và thương mại đối với những vật tư và thiết bị y tế cần thiết để chống lại Covid-19. Do tầm quan trọng của các doanh nghiệp vi mô, nhỏ và vừa (MSME) như là một động lực kinh tế trong khu vực, tất cả các nỗ lực phải được thực hiện để trao quyền cho khu vực này.
Đối với các đối tác đối thoại, ASEAN phải cho thấy rằng tổ chức này đang đối mặt với Covid-19 trên một mặt trận thống nhất để tiếp tục “củng cố và đoàn kết” mối quan hệ giữa các nước. Do đó, ASEAN phải kiềm chế, không áp đặt các rào cản thương mại mới và không cần thiết nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dòng chảy hàng hóa và dịch vụ đến và đi từ khu vực, đặc biệt là các mặt hàng thực phẩm, vật tư và thiết bị y tế. ASEAN sẽ tái khẳng định rằng Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) bị trì hoãn lâu nay, sẽ được ký kết vào tháng 11 tới.
Là một phần trong nỗ lực phát triển kế hoạch khắc phục đại dịch hậu Covid-19, các thành viên ASEAN cần phải chia sẻ đánh giá sau sự cố toàn khu vực và những bài học rút ra càng sớm càng tốt. ASEAN cũng cần thăm dò quá trình dần dần dỡ bỏ những hạn chế tạm thời trong nội khối ASEAN về đi lại với những đảm bảo phù hợp. Sự phát triển của một “làn xanh” cho những người mang hộ chiếu ASEAN có thể trong danh mục thực hiện.
Căn cứ vào kinh nghiệm chung của các thành viên ASEAN khi đối mặt với Covid-19, có thể vấn đề xử lý các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trong tương lai sẽ được đưa vào kế hoạch chi tiết của ASEAN nhằm tăng cường khả năng chuẩn bị chung của nhóm khi cuộc sống của 654 triệu người dân đang bị đe dọa.
Từ quan điểm của Hà Nội, Covid-19 là điều “trong rủi có may” vì Việt Nam đã thể hiện được vài trò lãnh đạo của nước Chủ tịch cũng như nâng cao hình ảnh quốc tế trong việc xử lý đại dịch. Trùng hợp với dịp kỷ niệm 25 năm Việt Nam gia nhập ASEAN, Hội nghị cấp cao sắp tới cũng báo hiệu một sự khởi đầu mới của ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng hơn. Sẽ có một tuyên bố tầm nhìn của các nhà lãnh đạo về một “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng”.
Cho đến nay, Việt Nam đã rất chú trọng vào nỗ lực tập thể của khối để chống lại Covid-19 và cách phục hồi sau sự suy thoái kinh tế và kết nối khu vực bị gián đoạn. Việt Nam cũng rất mong muốn chia sẻ kinh nghiệm trong việc xử lý Covid-19 tại Hội nghị cấp cao sắp tới.
Cũng như các cuộc khủng hoảng trước đây trong suốt lịch sử 53 năm của ASEAN, không quá lời khi nói rằng ASEAN sẽ nổi lên từ Covid-19 một cách đoàn kết, phối hợp và hướng tới tương lai hơn – tất nhiên cùng với khẩu trang và giãn cách xã hội.
Nguồn: https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/1935492/vietnam-leads-asean-into-post-virus-era
