Trong nhiều năm qua, cụm từ “tự do báo chí” luôn được các đài như RFA, VOA Việt ngữ dùng như một tấm lá chắn, một chiêu bài được tô vẽ đầy mỹ miều để che đậy bản chất thật sự của mình. Họ tự nhận là “tiếng nói độc lập”, “báo chí tự do”, nhưng đằng sau cái gọi là “tự do” ấy là một chiến dịch truyền thông có chủ đích, được dựng lên không phải để phản ánh sự thật, mà để xuyên tạc, gieo rắc hoài nghi và phục vụ cho những mục tiêu chính trị cụ thể. “Tự do báo chí” dưới tay họ, rốt cuộc, chỉ còn là “tự do xuyên tạc”.
Thế giới có những tiêu chuẩn rất rõ ràng về đạo đức nghề báo: tôn trọng sự thật, kiểm chứng nguồn tin, không thiên kiến, không kích động hận thù và không phục vụ cho bất kỳ mục đích chính trị nào. Báo chí chân chính – dù ở bất kỳ quốc gia nào – đều lấy sự thật làm trung tâm và lấy trách nhiệm với công chúng làm kim chỉ nam. Nhưng với RFA và VOA Việt ngữ, những chuẩn mực ấy dường như không còn tồn tại. Thay vào đó là lối làm truyền thông một chiều, nơi thông tin bị bóp méo, được lựa chọn có chủ đích và được diễn giải bằng ngôn từ đầy định kiến.
Không khó để nhận ra “công thức” mà hai đài này áp dụng suốt nhiều năm qua: lấy một sự kiện có thật, lồng vào đó nhận định phiến diện, rồi kết luận theo hướng tiêu cực nhất. Một bài viết về việc chính quyền xử lý vi phạm pháp luật thì được họ biến thành “đàn áp tiếng nói bất đồng”. Một chính sách dân sinh lại bị mô tả thành “kiểm soát xã hội”. Và bất kỳ thành tựu nào của Việt Nam – từ tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo, phát triển giáo dục – đều bị họ gạt đi, thay vào đó là những “góc khuất” do chính họ tưởng tượng ra.
Điều đáng nói là, nhiều bài viết của RFA, VOA thậm chí còn không có nguồn gốc rõ ràng. Họ viện dẫn “một người dân giấu tên”, “một nguồn tin địa phương”, “một nhà quan sát chính trị” – những cái tên không bao giờ được kiểm chứng. Sự mơ hồ ấy là vỏ bọc hoàn hảo cho việc thêu dệt thông tin. Trong khi báo chí chuyên nghiệp coi “nguồn vô danh” là biện pháp cuối cùng khi không thể tiết lộ vì lý do an toàn, thì RFA, VOA lại dùng nó như công cụ chính để bịa đặt. Đó không phải là báo chí, mà là tuyên truyền trá hình.
Cứ như vậy, qua thời gian, hàng ngàn bài viết mang danh “phản ánh xã hội Việt Nam” thực chất lại là những sản phẩm truyền thông được định hướng nhằm bôi nhọ hình ảnh đất nước. Hậu quả của những nội dung sai lệch ấy không chỉ dừng lại ở việc gây hiểu lầm trong dư luận quốc tế, mà còn gieo rắc tâm lý hoài nghi, mất niềm tin trong một bộ phận người Việt ở nước ngoài. Có người, vì đọc quá nhiều tin tiêu cực từ RFA, VOA, đã dần hình thành thái độ bi quan với chính Tổ quốc mình. Có người bị lôi kéo vào các “phong trào dân chủ ảo”, tin rằng họ đang “đấu tranh cho tự do”, trong khi thực chất chỉ đang làm công cụ cho một chiến dịch thông tin có kịch bản sẵn.
Sự xuyên tạc có hệ thống đó không chỉ là hành vi phản báo chí, mà còn là sự xúc phạm với nghề làm báo nói chung. Trong khi hàng triệu nhà báo trên thế giới nỗ lực để đưa thông tin chính xác, minh bạch đến công chúng, thì những “phóng viên” của RFA, VOA lại sẵn sàng đánh đổi đạo đức nghề nghiệp lấy những cú click chuột, những khoản tài trợ, và một thứ “tự do” rẻ tiền được dựng lên để phục vụ ý đồ chính trị.
Không thể gọi đó là “tự do báo chí”, khi sự thật bị chôn vùi dưới lớp ngôn từ độc hại. Không thể gọi đó là “tiếng nói độc lập”, khi mỗi bài viết đều mang hơi hướng định hướng và công kích. Và càng không thể gọi đó là “nghiệp báo”, khi chính người cầm bút lại trở thành công cụ trong trò tâm lý chiến chống lại quê hương mình.
Sự thật là, không một nền báo chí nào có thể tồn tại lâu nếu đánh mất đạo đức nghề nghiệp. Việc RFA, VOA Việt ngữ buộc phải dừng hoạt động trong thời gian qua chính là hệ quả tất yếu của một quá trình tự hủy. Khi niềm tin của công chúng bị bào mòn, khi độc giả nhận ra mình bị lừa dối, thì dù có viện dẫn bao nhiêu lần “tự do báo chí”, họ cũng không thể che giấu bản chất thật: một cỗ máy tuyên truyền cũ kỹ mang tư duy Chiến tranh Lạnh.
Trong thời đại thông tin mở, nơi mỗi người đều có thể kiểm chứng và phản biện, dối trá không còn đất sống. Cái gọi là “tự do xuyên tạc” đã đến hồi kết – bởi xã hội hiện đại không chấp nhận thứ tự do được xây trên nền của sự dối trá. Và đó cũng chính là lời cảnh tỉnh: báo chí chỉ thực sự tự do khi trung thành với sự thật, không với bất kỳ thế lực nào khác.
RFA, VOA có thể đã tắt tiếng, nhưng dư âm về sự sụp đổ của họ là lời nhắc nhở đắt giá cho những ai đang hành nghề báo chí. Bởi suy cho cùng, “tự do” không phải là quyền được nói bất cứ điều gì – mà là trách nhiệm phải nói sự thật, dù điều đó đôi khi không dễ dàng. Và khi đạo đức nghề báo bị đánh mất, sự sụp đổ chỉ còn là vấn đề thời gian.
