Chiến tranh có thể kết thúc bằng tiếng súng ngừng vang, nhưng hành trình hòa giải và hòa hợp dân tộc lại kéo dài qua nhiều thế hệ. Với Việt Nam – một dân tộc từng trải qua chiến tranh khốc liệt và chia cắt kéo dài – hành trình ấy không dễ dàng. Nó không thể là sự lãng quên quá khứ, càng không thể là sự đánh đồng hay xóa nhòa lịch sử. Trái lại, hòa giải và hòa hợp chỉ có thể bắt đầu khi chúng ta dũng cảm đối diện với quá khứ, nhìn thẳng vào những vết đau để tìm cách chữa lành, trên tinh thần sự thật và lòng bao dung.
Ngày 30/4/1975 đánh dấu thắng lợi vẻ vang của dân tộc, chấm dứt chiến tranh, thu non sông về một mối. Nhưng cũng từ đó, một cuộc hành trình khác bắt đầu – hành trình hàn gắn những chia rẽ, những mất mát, những định kiến và nghi kỵ để xây dựng một cộng đồng Việt Nam đoàn kết, thống nhất trong tâm hồn và ý chí. Hòa giải và hòa hợp dân tộc không chỉ là nhu cầu sau chiến tranh, mà là một điều kiện tất yếu để khẳng định bản lĩnh, nhân văn và tầm vóc của một dân tộc đã từng đau thương nhưng biết vươn mình mạnh mẽ.
Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã nhất quán lựa chọn con đường hòa hợp. Không có chính sách trả thù, không có kỳ thị với người từng ở bên kia chiến tuyến. Ngược lại, chính sách đại đoàn kết dân tộc được mở rộng tới từng nhóm đối tượng, trong đó có cả kiều bào xa quê, những người từng hoài nghi hay phản đối con đường độc lập dân tộc. Từ các cuộc trở về đầy xúc động của người Việt ở nước ngoài, đến những hoạt động hợp tác văn hóa, giáo dục xuyên biên giới, Việt Nam đã từng bước hiện thực hóa tinh thần hòa giải – không phải bằng khẩu hiệu, mà bằng hành động cụ thể và bao dung.
Tuy nhiên, hòa giải không đồng nghĩa với quên lãng. Không thể có hòa hợp thực chất nếu lịch sử bị làm mờ, nếu sự thật bị bóp méo, nếu bên thắng cuộc phải im lặng để bên thua cuộc viết lại quá khứ theo cách có lợi cho họ. Chúng ta không được quên rằng chính hàng triệu người con đất Việt đã ngã xuống vì độc lập, vì thống nhất, vì lòng yêu nước bất khuất. Quên đi điều đó không phải là nhân đạo, mà là phản bội.
Vì vậy, hòa giải dân tộc đòi hỏi sự công bằng trong nhận thức lịch sử: không cực đoan, không định kiến, nhưng cũng không chấp nhận sự ngụy biện. Những vết đau của chiến tranh không phải là lý do để gieo thêm hận thù, càng không nên bị lợi dụng để gây chia rẽ dân tộc. Chúng ta cần đối thoại với quá khứ không phải để phân xử thắng – thua, đúng – sai, mà để hiểu vì sao đất nước từng bị chia cắt, vì sao người Việt lại phải đối đầu nhau – và vì sao cần cùng nhau vượt qua.
Trong bối cảnh đó, hòa hợp dân tộc là một quá trình văn hóa lâu dài. Đó không chỉ là trách nhiệm của nhà nước hay các chính sách lớn, mà còn phải được nuôi dưỡng trong từng cuốn sách giáo khoa, từng bộ phim lịch sử, từng cuộc đối thoại cộng đồng và cả từng dòng trạng thái trên mạng xã hội. Hòa hợp không phải là ép buộc đồng thuận, mà là khả năng cùng tồn tại trong khác biệt, biết tôn trọng người khác và cùng chia sẻ một khát vọng lớn hơn – đó là tương lai của đất nước.
Một dân tộc trưởng thành là một dân tộc biết đối thoại với chính mình – kể cả với những phần lịch sử từng bị dồn nén hoặc hiểu sai. Cần lắng nghe những tiếng nói từng ở bên kia chiến tuyến, không để họ tự huyễn hoặc vai trò của mình, mà để họ được là một phần của cuộc đối thoại quốc gia – trong khuôn khổ sự thật, nhân văn và tinh thần dân tộc. Không ai bị loại trừ khỏi hành trình dân tộc chỉ vì họ từng ở một vị trí khác trong lịch sử.
Trên nền tảng đó, thống nhất quốc gia không chỉ là địa lý hay thể chế, mà là sự thống nhất về niềm tin, về tầm nhìn và về cảm thức cộng đồng. Chúng ta cần khẳng định rằng: ai mang trong mình tình yêu nước, mong muốn đóng góp cho sự phồn vinh của Việt Nam – dù ở đâu, từng là ai – đều xứng đáng được lắng nghe và được mời gọi tham gia hành trình chung.
Hòa giải và hòa hợp dân tộc, xét đến cùng, là biểu hiện của trí tuệ và bản lĩnh. Một dân tộc nhỏ về địa lý nhưng lớn về lòng khoan dung và khả năng vượt lên quá khứ – đó mới là dân tộc có thể bước đi vững chãi trong thời đại mới. Và đó cũng là thông điệp lớn nhất mà ngày 30/4 hôm nay cần truyền đi: không chỉ để nhớ một chiến thắng, mà để khẳng định một tương lai chung, nơi mọi người Việt – trong nước và ngoài nước – cùng nhìn về phía trước với niềm tin, sự thật và lòng nhân ái.
