Một ngày năm 2009, điện thoại của Griffith đổ chuông. Người gọi là một cảnh sát muốn cảm ơn Griffith sau khi nhận được trợ giúp trong quá trình điều tra vụ mất tích gần đây của Abraham Shakespeare, người từng trúng sổ xố 30 triệu USD tại bang Florida (Mỹ) vào năm 2006.
“Một trong những thành viên của chúng tôi đã có thể lấy được giấy tờ ngân hàng của Dorice Moore, nghi phạm chính trong vụ mất tích, và đó là lúc cảnh sát gọi điện cảm ơn tôi”, Griffith nói. Thời điểm nhận lời cảm ơn, Griffith đã tiếp quản diễn đàn Websleuth, nơi các thành viên từ khắp thế giới tụ họp để điều tra vụ án không có lời giải, được khoảng một năm.
Tricia Griffin, chủ diễn đàn trực tuyến Websleuth dành cho thám tử nghiệp dư. Ảnh: Websleuth.
Khi Shakespeare mới mất tích, thành viên Websleuth đã đưa sự việc ra bàn luận, trong đó nhiều người nghi ngờ Moore, đối tác làm ăn đã nắm hết quyền sở hữu tài sản của Shakespeare.
Cuộc bàn luận trên Websleuth đã thu hút chú ý của Moore. Bà ta đăng ký thành viên trên diễn đàn để cố chứng minh vô tội và gợi ý rằng Shakespeare đã chuyển tới nơi khác và không muốn được tìm thấy. Nhưng khi áp lực ngày một lớn, Moore lại gửi email riêng cho Griffith để nói rằng người đăng bài kêu oan không phải mình. Vì là người điều hành diễn đàn, Griffith có thể thấy email của Moore tới từ cùng địa chỉ IP với người đăng bài kêu oan.
Không lâu sau, thi thể của Shakespeare được phát hiện chôn dưới tảng bê tông đằng sau vườn nhà bạn trai của Moore. Năm 2012, Moore bị nhận định đã giết Shakespeare để chiếm đoạt tiền trúng sổ xố, từ đó lãnh án chung thân không ân xá.
Với gần 185.000 thành viên đăng ký, Websleuths cho phép những người cuồng án thật (“true crime”, chỉ thể loại văn học, podcast, hoặc phim phi hư cấu nói về những vụ án xảy ra trên thực tế) như Griffith kết nối và phối hợp với các thám tử nghiệp dư khác trên khắp thế giới. Thành viên diễn đàn sẽ tập hợp qua mạng để bàn luận về các vụ án đang được điều tra, trao đổi giả thuyết, và chia sẻ thông tin mình phát hiện được.
Griffith khẳng định trang Websleuths không phá án mà các thành viên dùng chuyên môn cá nhân để cung cấp chứng cứ có thể giúp ích cho quá trình điều tra. Thông tin về địa chỉ IP cho thấy lực lượng chức năng khắp thế giới thường vào đọc Websleuths nhưng theo Griffith, lòng tự tôn ngăn họ thừa nhận diễn đàn này là tài nguyên phá án hữu ích.
Người hâm mộ Websleuth bao gồm những người có lợi ích trong “ngành công nghiệp” án thật như luật sư, sinh viên luật, và các nhà nhân chủng học, nhưng đa phần khách tới trang là người dân phổ thông sống cuộc sống bình thường, làm việc trong giờ hành chính, đã lập gia đình, và có đam mê tột cùng với thể loại án thật. “60% là phụ nữ, 40% là nam giới. Một số người có bằng đại học. Tuổi khoảng 25-64”, Griffith nói.
Trong những năm qua, thành viên Websleuth đã mổ xẻ nhiều vụ án và có thành công đáng kể khi điều tra án mạng, các vụ người mất tích hoặc người chết không xác định được danh tính. Ví dụ, Griffith kể về một vụ án chưa có lời giải sau 23 năm tại bang Nevada (Mỹ), khiến cảnh sát lên diễn đàn xin trợ giúp tìm kiếm thông tin về chiếc áo phông, chứng cứ quan trọng trong cuộc điều tra.
Manh mối không xuất hiện trong 10 ngày đầu tiên sau khi ảnh chụp áo được đăng lên diễn đàn. Nhưng tới ngày thứ 11, một thành viên Websleuth vừa kết thúc kỳ nghỉ đã có thể tìm ra nơi sản xuất, chi phí, và nơi bán áo. “Thật kỳ diệu. 23 năm qua cảnh sát cất công tìm kiếm nơi sản xuất chiếc áo này nhưng một thành viên của chúng tôi tìm thấy nó trong 36 tiếng”, Griffith nói.
Trong một vụ án khác, năm 2014, Carl Koppelman, thành viên Websleuth tại bang California, đã có thể liên kết ảnh của Tammy Alexander, người mất tích từ lâu tại hạt Hernando (bang Florida), và ảnh phục dựng khuôn mặt của thi thể vô danh được tìm thấy ở hạt Livingston (bang New York) vào năm 1979.
Với manh mối này, cảnh sát đã có thể xét nghiệm ADN và xác nhận thi thể vô danh chính là Alexander vào tháng 1/2015, hơn 35 năm sau khi chị tử vong.
Một thành viên của Websleuth giúp liên kết ảnh của Tammy Alexander (trái) với ảnh phục dựng khuôn mặt của thi thể vô danh. Ảnh: Findthemissing.
Độ phổ biến của Websleuth đồng nghĩa với việc một vụ án lúc này sẽ được nhiều người chú ý hơn bao giờ hết. “Một số người trên diễn đàn có thể tìm thông tin trên mạng xã hội, trong khi thành viên khác rất giỏi tìm giấy khai sinh hoặc nghiên cứu thông tin về cơ sở kinh doanh. Một người trong nhóm bạn của tôi còn là bậc thầy trong việc lập bản đồ có chỉ dẫn những khu vực quan trọng như nơi sống của người mất tích, nơi cư trú của nghi phạm bị bắt, nơi cuối cùng người mất tích được trông thấy”, Jane, một bà mẹ bốn con ở Shropshire (Anh) và là thành viên Websleuth, cho biết.
Đương nhiên, Websleuth không phải nơi tập trung duy nhất của các thám tử nghiệp dư. Các nhóm thám tử khác cũng tồn tại trên mạng xã hội Reddit như Cục Điều tra Reddit và Bí ẩn chưa lời giải, trong khi Mạng lưới Doe là trang web riêng được thành lập năm 1999 nhằm điều tra người mất tích hoặc thi thể chưa xác định danh tính.
Cục Điều tra Reddit (RBI) cho biết trong nhóm mình có gần 444.000 thành viên sử dụng “quyền năng của mạng xã hội Reddit để phá án hoặc giải bí ẩn” và săn lùng manh mối từ nguồn mở.
“Chúng tôi thường tra cứu các bài báo cũ, dùng kho lưu trữ mạng trực tuyến, sử dụng trang web phả hệ, công cụ khảo cổ học, công cụ tăng cường hình ảnh và hiệu chỉnh màu sắc”, Naveen Cherian, 28 tuổi, một trong 6 quản trị viên tình nguyện của RBI, cho biết.
Trong 8 năm qua, các thám tử nghiệp dư của RBI đã phá được nhiều bí ẩn. Một số vụ có giá trị tình cảm như giúp cho những lá thư và ảnh của một gia đình từ thập niên 1940-1950 được tìm thấy ở chợ trời được đoàn tụ với họ hàng còn sống.
Một số trường hợp khác nghiêm trọng hơn như truy lùng kẻ dùng tiền giả mua điện thoại hoặc giúp người bị bắt cóc từ nhỏ tìm kiếm thông tin dựa trên ký ức mơ hồ của nạn nhân. Trong một vụ tông xe rồi bỏ chạy, các thám tử của RBI cũng đã có thể tìm ra chính xác loại xe để lại những mảnh vỡ ở hiện trường và giúp cảnh sát bắt giữ nghi phạm.
Khi nhận nhiệm vụ, các nhóm thám tử nghiệp dư như trên là lực lượng không thể coi thường. Họ sẽ kết hợp chuyên môn, kỹ năng, và từ khắp nơi trên thế giới vì lợi ích chung. Nhưng sức ảnh hưởng tập thể của các nhóm này cũng có thể là điểm yếu vì từng có người vô tội bị hủy hoại cuộc sống do bị xác định nhầm, trong khi gia đình nạn nhân mãi ở trong trạng thái vô định vì được gieo hy vọng hão.
Để phòng tránh chuyện này xảy ra, Griffith đã làm việc với nhóm quản trị viên tình nguyện tại Websleuth để siết chặt quy định của diễn đànnhư không đưa tin đồn, thành viên không được uy hiếp lẫn nhau, và luật sư phải được xác thực nghề nghiệp. RBI cũng đặt ra nhiều quy định như không tiết lộ thông tin cá nhân và không điều tra án hình sự trừ khi cuộc điều tra của cảnh sát đã nguội lạnh.
Bên cạnh những thành công trong cuộc điều tra nghiệp dư, những diễn đàn trên cũng đã trở thành không gian cộng đồng. “Tôi không biết những người khác tới từ đâu hoặc ở múi giờ nào, nhưng mọi người đều có mục đích chung là tìm kiếm điều gì đó. Họ lúc này như là gia đình của tôi vậy”, Cherian, quản trị viên RBI, nói.
