Sau hơn 75 năm kể từ khi Liên Hợp quốc (LHQ) ra đời đến nay, thế giới đã và đang chứng kiến hàng trăm cuộc chiến tranh, xung đột lớn nhỏ ở nhiều quốc gia, khu vực, không chỉ là mối đe dọa hàng đầu đối với hòa bình, an ninh quốc tế, mà còn là thảm họa đối với việc thụ hưởng quyền con người. Xung đột vũ trang có thể gây thiệt hại nặng nề đối với tính mạng, tài sản và đời sống của người dân, để lại những hậu quả lâu dài tác động trực tiếp đến các quyền lợi cơ bản, thiết thân của người dân, trong đó có quyền được sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc, quyền lương thực, quyền được giáo dục, chăm sóc y tế, tiếp cận nước sạch… Tính chất phức tạp lan rộng và dai dẳng của nhiều tranh chấp, bất ổn quốc tế, cùng với các thách thức an ninh toàn cầu cũng khiến cho các xung đột này khó giải quyết hơn, gây hệ lụy kéo dài đối với cuộc sống cũng như việc thụ hưởng quyền con người của người dân, đòi hỏi sự chung tay giải quyết của LHQ, các quốc gia và các tổ chức khu vực.
Mối quan hệ giữa hòa bình, an ninh và quyền con người
Hòa bình, an ninh và quyền con người có mối quan hệ gắn bó đan xen, tác động qua lại lẫn nhau. Chỉ khi có hòa bình, an ninh bền vững thì quyền con người mới được đảm bảo một cách đầy đủ nhất. Điều này cũng đã được khẳng định ngay trong Lời nói đầu và Điều 1 của Hiến chương LHQ. Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền năm 1948 và các Công ước quốc tế cơ bản về quyền con người như Công ước về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR), Công ước về các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội (ICESCR), Công ước chống mọi hình thức phân biệt đối xử đối với phụ nữ (CEDAW), Công ước quyền trẻ em (CRC), Công ước về quyền của người khuyết tật (CRPD)… đều khẳng định các quyền cơ bản của người dân phải được tôn trọng, bảo vệ trong mọi hoàn cảnh.
LHQ, trong đó có Hội đồng Bảo an (HĐBA) là cơ chế quan trọng hàng đầu về duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, giữ vai trò là trung tâm cảnh báo, ngăn ngừa và xử lý các khủng hoảng khu vực và toàn cầu, ngăn chặn thảm cảnh như đã xảy ra trong hai cuộc chiến tranh thế giới. Trong bối cảnh việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người đã trở thành vấn đề toàn cầu và là một trong ba trụ cột hoạt động chính của LHQ (bên cạnh hòa bình, an ninh và hợp tác phát triển), tuy chương trình nghị sự của HĐBA không có đề mục cụ thể về nhân quyền, song trên thực tế một phần lớn các nội dung hoạt động và thảo luận của HĐBA chứa đựng những thành tố, nội hàm liên quan đến nhân quyền, nhân đạo và các vấn đề xã hội như phụ nữ, hòa bình, an ninh, trẻ em trong xung đột vũ trang… Hầu hết các Phái bộ gìn giữ hòa bình LHQ đều có chức năng liên quan đến giám sát việc bảo vệ quyền con người tại sở tại.
Chủ động và trách nhiệm
Việt Nam đảm nhiệm cương vị Chủ tịch HĐBA tháng 4/2021 trong bối đại dịch COVID-19 đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống quốc tế và đe dọa quá trình phục hồi, phát triển bền vững trên toàn thế giới. Bên cạnh đó, bất ổn, căng thẳng vẫn diễn ra ở hầu khắp các khu vực, nhất là ở Trung Đông – Bắc Phi. Cạnh tranh chiến lược, căng thẳng trong quan hệ giữa các nước lớn tiếp tục diễn biến phức tạp. Các thách thức an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, khủng bố, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, tội phạm xuyên quốc gia vẫn nổi lên gay gắt, cấp bách, ảnh hưởng trực tiếp đến các quốc gia cũng như cộng đồng, người dân.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam tham gia HĐBA với phương châm, bản sắc đối ngoại của một đất nước Việt Nam hòa hiếu, yêu chuộng hòa bình, phản đối mọi hình thức chiến tranh và sử dụng vũ lực, đề cao Hiến chương LHQ, tuân thủ luật pháp quốc tế; thể hiện rõ tinh thần tích cực, chủ động, xây dựng và có trách nhiệm trong thúc đẩy đồng thuận chung, nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho các cuộc xung đột; thúc đẩy hợp tác đối thoại để giải quyết các tranh chấp, bất ổn một cách hòa bình, nhấn mạnh khía cạnh bảo vệ quyền lợi cơ bản của người dân trong tình huống xung đột, khó khăn. Với tinh thần đó, Việt Nam đã chủ động lồng ghép, đề cao cách tiếp cận vì con người, lấy con người làm trung tâm trong tham gia giải quyết các vấn đề hòa bình, an ninh quốc tế tại HĐBA, hướng tới mục tiêu quan trọng nhất là mang đến hòa bình bền vững, giải quyết xung đột, đem lại cuộc sống an toàn, ổn định bền vững cho người dân ở các quốc gia, khu vực chịu ảnh hưởng.
* Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Hoàng Giang
