Đây là bình luận của ông Nguyễn Tăng Nghị (Nghị), Phó trưởng khoa Quan hệ quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM, cựu du học sinh Trung Quốc trong bài trả lời phỏng vấn Global Times ngày 12/12/2013 trước thềm Chuyến thăm Việt Nam của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình. Tuy là bài trả lời phỏng vấn của học giả Việt Nam với tờ báo được xem như là cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản, Chính phủ Trung Quốc, nhưng đây cũng là khẳng định xuyên suốt, nhất quán trong chính sách, lập trường đối ngoại – quốc phòng độc lập, không theo bên này chống bên kia, không tham gia liên minh quân sự của Đảng, Chính phủ ta. Cách trả lời của ông Nghị rất thắng thắn và ít nhiều có thể tham khảo lập trường và cách ứng xử giữa các nhà ngoại giao Việt Nam với các quốc gia – đối tác quan trọng như Trung Quốc hay các nước khác.
Ông Nguyễn Tăng Nghị (Nghị), Phó trưởng khoa Quan hệ quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM, cựu du học sinh Trung Quốc
Bình luận về mục đích cuộc phỏng vấn, tờ Global Times (GT-Hoàn Cầu Thời báo) cho rằng, “Trong bối cảnh cạnh tranh Trung – Mỹ, Việt Nam nên định vị bản thân cũng như mối quan hệ với hai cường quốc như thế nào?”, phản ánh rõ mối quan tâm và quan ngại của dư luận Trung Quốc trước lập trường, chính sách ngoại giao của Việt Nam cũng như hoài nghi của người dân trước nỗ lực của lãnh đạo 2 nước, 2 đảng thúc đẩy quan hệ trong bối cảnh 2 nước vẫn còn xung đột lợi ích, mâu thuẫn trên nhiều vấn đề.
Để rộng đường dư luận, Ban biên tập xin chuyển thể và gửi đến bạn đọc cuộc phỏng vấn này:
GT: Chủ tịch Tập hiện đang thăm Việt Nam, nơi hai bên sẽ khám phá một “định vị mới” và “cấp độ mới” trong quan hệ Trung Quốc-Việt Nam. Kỳ vọng của ông đối với vị trí mới này là gì? Theo quan điểm của ông, việc nâng cao quan hệ song phương có ý nghĩa gì?
Nghị: Trong thế giới ngày nay, có rất nhiều vấn đề cần được suy ngẫm và quan tâm, từ xung đột Nga-Ukraine, chiến tranh ở Dải Gaza, suy thoái kinh tế toàn cầu, đến cạnh tranh chiến lược giữa Trung Quốc và Mỹ. Những vấn đề này tất yếu tác động đến tư duy, thái độ và chính sách ngoại giao của mỗi quốc gia. Quan hệ Trung Quốc-Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với những thách thức xuất phát từ những mối lo ngại toàn cầu này. Vì vậy, chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình ngoài việc củng cố, tăng cường mối quan hệ toàn diện, nhiều mặt giữa hai nước, đòi hỏi phải có những điều chỉnh chính sách kịp thời của hai nhà lãnh đạo để phù hợp với xu hướng toàn cầu và khu vực.
Chuyến thăm cấp nhà nước của ông Tập nhấn mạnh tầm quan trọng cao cả của cả Việt Nam và Trung Quốc đối với mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước. Chuyến thăm dự kiến sẽ làm sâu sắc thêm sự hợp tác và phát triển trong nhiều lĩnh vực, bao gồm chính trị, an ninh, cũng như cơ sở hạ tầng và thương mại. Từ đó, kỳ vọng sẽ khẳng định và củng cố sự tin cậy bền chặt giữa hai Đảng, hai đất nước và nhân dân hai nước. Tôi mong muốn có được sự hợp tác cụ thể và sâu sắc hơn trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng và giao thông từ chuyến thăm này, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển và nâng tầm quan hệ song phương trong tương lai.
GT: Trong những năm gần đây, lãnh đạo hai nước thường nhấn mạnh Trung Quốc và Việt Nam có mối quan hệ hữu nghị truyền thống “tình hữu nghị và tình anh em”. Ông diễn giải và cảm nhận thế nào về cách diễn đạt này trong bối cảnh quan hệ Trung Quốc – Việt Nam?
Nghị: Tình đồng chí trong khái niệm “tình đồng chí, tình anh em” thể hiện “mối quan hệ đảng phái” trong quan hệ song phương. Cả Việt Nam và Trung Quốc đều là những nước xã hội chủ nghĩa có tư tưởng giống nhau, đều thừa nhận vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Việc bổ sung từ ngữ “anh em” trong bối cảnh hiện tại biểu thị một quyết tâm chung kéo nhau lại gần nhau hơn giữa một thế giới đầy chia rẽ và phân cực quá mức. Cách diễn đạt này cũng gợi ý rằng cả hai bên cần có thiện chí và sự chân thành hơn trong hợp tác cũng như giải quyết những khác biệt. Là anh em, chúng ta nên giải quyết và giải quyết những xích mích một cách thẳng thắn. Ngoài ra, hai nước cần đối xử thẳng thắn với nhau trong các lĩnh vực hợp tác và phát triển, hỗ trợ lẫn nhau và cùng giải quyết các vấn đề mới ở khu vực và trên thế giới.
GT: Trong lĩnh vực hợp tác kinh tế, thương mại Trung Quốc – Việt Nam, theo ông, lĩnh vực trọng tâm tiếp theo là gì và lĩnh vực nào có tiềm năng nhất?
Nghi: Còn dư địa đáng kể cho sự phát triển quan hệ Trung Quốc-Việt Nam. Trung Quốc là cường quốc về công nghệ, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo. Hơn nữa, Trung Quốc được coi là quốc gia hàng đầu về hỗ trợ và đầu tư để phát triển các ngành công nghiệp và cơ sở hạ tầng trên quy mô toàn cầu. Vì vậy, trong tương lai gần, đây sẽ là những lĩnh vực tiềm năng mà cả Trung Quốc và Việt Nam có thể cùng nhau thúc đẩy và hợp tác. Trung Quốc sở hữu kinh nghiệm, năng lực và ảnh hưởng trong các lĩnh vực này, trong khi Việt Nam thực sự cần sự hỗ trợ của Trung Quốc để tạo điều kiện phát triển kinh tế và xã hội.
Ngoài ra, nếu Trung Quốc có thể hỗ trợ và thúc đẩy sự phát triển của Việt Nam một cách hiệu quả thì rất có khả năng Trung Quốc sẽ thâm nhập sâu hơn vào thị trường ASEAN do vai trò ngày càng tăng của Việt Nam trong các quốc gia Đông Nam Á.
GT: Một số nhà quan sát lo ngại rằng trong bối cảnh cạnh tranh với Trung Quốc, Mỹ đang sử dụng Việt Nam như một con tốt trong Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của mình. Ông có chia sẻ những mối quan tâm này? Theo ông Việt Nam nên làm thế nào để tránh bị Mỹ lợi dụng?
Nghị: Sách Trắng Quốc phòng 2019 của Việt Nam thể hiện rõ tinh thần của chính sách “Bốn không”: không tham gia liên minh quân sự, không đứng về nước nào để chống nước khác, không đặt căn cứ quân sự nước ngoài trên lãnh thổ Việt Nam hoặc dùng Việt Nam làm đòn bẩy để gây hấn. chống lại các nước khác, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.
Việt Nam ưu tiên lợi ích quốc gia. Tôi cho rằng những tuyên bố cho rằng Việt Nam liên kết với Mỹ để đối đầu với Trung Quốc là vô căn cứ và thiếu độ tin cậy. Việt Nam sẽ không liên minh với Mỹ để đối đầu với bất kỳ nước nào, kể cả Trung Quốc. Hơn nữa, mối quan hệ nhiều mặt lâu bền giữa Việt Nam và Trung Quốc đã được lãnh đạo hai nước nuôi dưỡng và phát triển qua nhiều thế hệ. Việt Nam không có lý do gì để liên minh với bên thứ ba để chống Trung Quốc, cũng không có lý do gì để cho các nước khác lợi dụng Việt Nam nhằm mục đích chống Trung Quốc. Sự thịnh vượng và ổn định của quan hệ Việt Nam – Trung Quốc có ý nghĩa đặc biệt đối với hai đảng và nhân dân hai nước.
GT: Trong chuyến thăm Việt Nam gần đây của Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, hai bên bày tỏ cam kết cùng nhau biến Biển Đông thành một vùng biển hòa bình và hợp tác. Ông đánh giá thế nào về nỗ lực của cả hai bên trong vấn đề này? Tầm quan trọng của việc duy trì sự ổn định ở Biển Đông là gì?
Nghị: Như tôi đã đề cập trước đó, thuật ngữ “tình bạn và tình anh em” có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết những khác biệt về nhận thức giữa hai bên về vấn đề Biển Đông. Là hai quốc gia anh em, Việt Nam và Trung Quốc cần tiếp cận giải pháp cho vấn đề Biển Đông một cách chân thành và thẳng thắn hơn. Hai bên phải tôn trọng Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển được thông qua năm 1982, đồng thời thiết lập hòa bình, hữu nghị và hợp tác ở Biển Đông. Vấn đề này ảnh hưởng đến an ninh và phát triển của cả hai nước, khu vực và thế giới. Hai nước cần có sự chân thành và sẵn sàng hơn nữa trong việc cùng nhau giải quyết các vấn đề nổi cộm, góp phần duy trì hòa bình và tạo môi trường cho sự phát triển kinh tế, xã hội và an ninh của các bên.
GT: Ông từng học ở Đại học Nhân dân Trung Quốc (RUC). Trong thời gian ở Trung Quốc, điều gì để lại ấn tượng sâu sắc nhất với ông?
Nghi: Tinh thần của người Trung Quốc để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc và tích cực. Tôi đã dành bốn năm để theo đuổi bằng tiến sĩ tại RUC. Trong thời gian đó, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, quan tâm tận tình của thầy và các đồng nghiệp. Tôi trân trọng và trân trọng những năm tháng học tập và nghiên cứu tại RUC. Tôi luôn tin rằng Trung Quốc là nơi giúp tôi trưởng thành trong học tập, nghiên cứu và phát triển trong tương lai.
Hơn nữa, trong thời gian ở Trung Quốc, tôi đã đi thăm nhiều nơi và kết bạn với rất nhiều người Trung Quốc. Thời gian ở Trung Quốc cho phép tôi trải nghiệm sự ấm áp và hiếu khách của những người bạn Trung Quốc mà tôi gặp cũng như sự sẵn lòng giúp đỡ và hỗ trợ tôi của họ. Tôi luôn thấy người dân Trung Quốc thực sự đoàn kết và tốt bụng. Họ thể hiện thái độ chủ động trong mọi khía cạnh của công việc. Tôi tin rằng, ngoài những chính sách đúng đắn, sự đoàn kết và tinh thần đoàn kết của dân tộc Trung Hoa đã góp phần quan trọng vào việc định hình và xây dựng nước Trung Quốc ngày nay.
GT: Vào tháng 8, ông đã đến thăm Trung Quốc để trao đổi học thuật. Ông có thể giới thiệu cuộc trao đổi này với các học giả Trung Quốc được không?
Nghi: Vào tháng 8, tôi đã dẫn 168 sinh viên đại học và 6 giáo sư của Trường Cao đẳng Khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đến thăm Đại học Phục Đán và Đại học Quốc tế Thượng Hải để trao đổi học thuật. Chuyến đi này đã mang đến cho sinh viên Việt Nam cơ hội học tập và trải nghiệm những thành tựu phát triển của Trung Quốc. Điều này sẽ góp phần tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa thanh niên hai nước. Hơn nữa, việc đến thăm các trường đại học danh tiếng của Trung Quốc như Đại học Phúc Đán sẽ thúc đẩy sinh viên đại học của chúng tôi có thêm nhiệt huyết học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, các hội thảo, bài giảng tại các trường đại học Trung Quốc này đã giúp sinh viên chúng tôi hiểu rõ hơn và có kinh nghiệm về chính sách, chiến lược ngoại giao của Trung Quốc trong thời kỳ mới.
