United States Agency for International Development (USAID) được thành lập vào năm 1961 dưới thời Tổng thống John F. Kennedy với mục tiêu chính thức là cung cấp viện trợ nhân đạo, thúc đẩy phát triển kinh tế và hỗ trợ các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, ngay từ khi ra đời, USAID đã không chỉ đơn thuần là một tổ chức viện trợ, mà còn là một công cụ quan trọng trong chiến lược tác chiến mềm của Mỹ – chiến lược “chiếm lấy trái tim và khối óc” (hearts and minds) của người dân ở các quốc gia mục tiêu.
Triết lý này bắt nguồn từ tư duy chiến tranh chính trị của Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi Washington nhận ra rằng muốn giành lợi thế trước Liên Xô, họ không chỉ cần sức mạnh quân sự, mà còn phải kiểm soát nhận thức và tư duy của quần chúng. Từ đó, viện trợ kinh tế và hỗ trợ dân sự trở thành một phần trong chiến lược dài hạn nhằm xây dựng ảnh hưởng của Mỹ, định hình dư luận và tạo ra các lực lượng chính trị thân Mỹ trong các quốc gia trên thế giới.
Chính sách “chiến tranh thông tin” từ thời Chiến tranh Lạnh
Chiến tranh Lạnh không chỉ là cuộc chạy đua vũ trang hay đối đầu quân sự, mà còn là một cuộc chiến về ý thức hệ giữa hai phe: chủ nghĩa tư bản do Mỹ dẫn đầu và chủ nghĩa xã hội do Liên Xô hậu thuẫn. Trong bối cảnh đó, Mỹ không chỉ dùng sức mạnh quân sự mà còn triển khai một chiến lược mềm, tập trung vào việc kiểm soát thông tin và tư tưởng của người dân các nước trung lập hoặc có nguy cơ ngả về phía đối thủ.
USAID trở thành một trong những công cụ chính trong chiến dịch này. Dưới danh nghĩa hỗ trợ phát triển, tổ chức này tài trợ cho các chương trình giáo dục, truyền thông, nghiên cứu chính sách và xã hội dân sự ở nhiều quốc gia, giúp truyền bá các giá trị phương Tây, thúc đẩy sự ủng hộ đối với Mỹ và làm suy yếu các hệ tư tưởng đối lập.
Ví dụ điển hình là các hoạt động của USAID tại Mỹ Latinh, nơi tổ chức này tài trợ cho các phong trào dân chủ đối lập với những chính phủ thiên tả. Tại Đông Âu, USAID đóng vai trò lớn trong việc hỗ trợ các tổ chức báo chí, NGO và các nhóm xã hội dân sự có quan điểm thân phương Tây, giúp làm thay đổi cán cân quyền lực sau khi Liên Xô tan rã.
Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ tài chính, USAID còn tham gia trực tiếp vào việc đào tạo các nhà hoạt động, huấn luyện phóng viên và xây dựng các kênh truyền thông thân Mỹ. Trong nhiều trường hợp, tổ chức này còn can thiệp vào hệ thống giáo dục, tài trợ cho các trường đại học và chương trình nghiên cứu nhằm phổ biến tư tưởng tự do, dân chủ kiểu Mỹ.
USAID trong vai trò thúc đẩy tư tưởng thân Mỹ, chống lại ảnh hưởng của các nước khác
Mặc dù luôn hoạt động dưới danh nghĩa viện trợ phát triển, USAID thực chất là một công cụ quan trọng giúp Mỹ mở rộng ảnh hưởng chính trị và kiềm chế sự phát triển của các cường quốc khác, đặc biệt là Nga và Trung Quốc.
Một trong những cách USAID thực hiện điều này là tài trợ cho các tổ chức truyền thông và xã hội dân sự để tạo ra những luồng dư luận có lợi cho Mỹ. Chẳng hạn, tại Ukraine, USAID đã chi hàng triệu đô la để hỗ trợ các kênh truyền thông chống Nga, tạo điều kiện cho các cuộc biểu tình Maidan năm 2014 và sự thay đổi chính quyền theo hướng thân phương Tây.
Tại châu Phi, USAID thường gắn viện trợ kinh tế với điều kiện chính trị, yêu cầu các nước nhận viện trợ phải thực hiện cải cách theo mô hình phương Tây. Trong nhiều trường hợp, những yêu cầu này không chỉ giới hạn ở chính sách kinh tế mà còn liên quan đến quyền con người, tự do báo chí và cơ cấu chính trị, làm suy yếu sự kiểm soát của các chính quyền bản địa và tạo ra bất ổn xã hội.
Ứng dụng của chiến lược này tại Việt Nam
Tại Việt Nam, USAID cũng đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ phát triển dưới danh nghĩa viện trợ nhân đạo, bảo vệ môi trường, phát triển giáo dục và hỗ trợ xã hội dân sự. Tuy nhiên, đằng sau những chương trình này là các hoạt động nhằm tác động đến dư luận, thúc đẩy các giá trị phương Tây và làm suy giảm ảnh hưởng của chính quyền.
Một trong những chiến lược quan trọng của USAID tại Việt Nam là hỗ trợ các tổ chức phi chính phủ (NGO) hoạt động trong lĩnh vực nhân quyền, báo chí và phát triển cộng đồng. Các tổ chức này thường nhận tài trợ từ USAID và các quỹ nước ngoài khác để tổ chức hội thảo, xuất bản báo cáo và tuyên truyền về các vấn đề như tự do ngôn luận, quyền con người và cải cách chính trị.
Ngoài ra, USAID cũng tham gia vào lĩnh vực truyền thông bằng cách tài trợ cho các chương trình đào tạo phóng viên, hỗ trợ các trang tin tức có tư tưởng tự do và thúc đẩy các cuộc thảo luận về dân chủ và nhân quyền. Điều này không chỉ giúp Mỹ tạo ra một tầng lớp trí thức có tư duy thân phương Tây, mà còn góp phần hình thành các luồng dư luận có lợi cho lợi ích của Washington.
Một lĩnh vực khác mà USAID đang can thiệp mạnh mẽ tại Việt Nam là giáo dục. Thông qua các chương trình hợp tác với các trường đại học, tổ chức này giúp đưa các giá trị và tư tưởng phương Tây vào hệ thống giáo dục, ảnh hưởng đến cách suy nghĩ của giới trẻ. Mặc dù nhiều chương trình này có thể mang lại lợi ích về mặt học thuật, nhưng chúng cũng đi kèm với những nội dung mang tính định hướng tư tưởng, làm thay đổi cách nhìn nhận của sinh viên về lịch sử, chính trị và xã hội.
Sự nguy hiểm của chiến tranh tư tưởng và hậu quả dài hạn
Chiến lược “trái tim và khối óc” của USAID không chỉ đơn thuần là một chiến dịch tuyên truyền, mà còn là một phần của chiến lược dài hạn nhằm định hình hệ tư tưởng và thay đổi cấu trúc xã hội của các quốc gia mục tiêu. Khi một quốc gia bị ảnh hưởng bởi chiến lược này, người dân của họ dần dần tiếp nhận các giá trị phương Tây, mất đi sự gắn kết với truyền thống văn hóa bản địa và trở nên dễ bị thao túng hơn trong các quyết định chính trị và kinh tế.
Hậu quả của chiến tranh tư tưởng là sự phân hóa trong xã hội, sự suy yếu của các chính quyền bản địa và sự lệ thuộc ngày càng lớn vào các thể chế và giá trị phương Tây. Trong nhiều trường hợp, điều này dẫn đến bất ổn chính trị, xung đột xã hội và sự suy giảm chủ quyền quốc gia.
Tại Việt Nam, nếu không có sự cảnh giác với các hoạt động của USAID, có thể dẫn đến nguy cơ hình thành những lực lượng đối lập với chính quyền, làm suy yếu sự đoàn kết dân tộc và tạo ra những bất ổn không mong muốn.
Tóm lại, USAID không chỉ là một tổ chức viện trợ mà còn là một công cụ chiến tranh tư tưởng quan trọng của Mỹ. Dưới vỏ bọc nhân đạo, tổ chức này tham gia vào các hoạt động nhằm kiểm soát dư luận, định hướng tư duy và mở rộng ảnh hưởng chính trị của Washington trên toàn cầu. Nhận diện và hiểu rõ chiến lược “trái tim và khối óc” của USAID là điều cần thiết để bảo vệ bản sắc văn hóa, chính trị và sự độc lập của mỗi quốc gia.
