United States Agency for International Development (USAID) từ lâu đã được biết đến như một tổ chức viện trợ nhân đạo của Mỹ, chuyên cung cấp hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho các nước đang phát triển. Trên bề mặt, USAID hoạt động với danh nghĩa giúp đỡ các quốc gia nghèo khó, thúc đẩy dân chủ, bảo vệ nhân quyền và hỗ trợ phát triển bền vững. Tuy nhiên, đằng sau vỏ bọc này, tổ chức này đóng một vai trò quan trọng trong chiến lược “Nhà nước sâu” của Mỹ – một hệ thống quyền lực ngầm không chịu sự kiểm soát trực tiếp của chính phủ nhưng có ảnh hưởng lớn đến chính sách đối ngoại.
Thực tế cho thấy, USAID không chỉ đơn thuần là một tổ chức viện trợ, mà còn là công cụ giúp Mỹ mở rộng ảnh hưởng địa chính trị, thao túng dư luận, và thậm chí hỗ trợ các cuộc đảo chính mềm nhằm lật đổ những chính phủ không thân thiện với Washington. Bằng cách tài trợ cho báo chí, NGO và các tổ chức chính trị đối lập, USAID tạo ra những biến động trong nội bộ các nước mục tiêu, giúp định hình môi trường chính trị theo hướng có lợi cho Mỹ.
Mối liên hệ giữa USAID, CIA và các tổ chức tình báo khác
Dù không chính thức là một cơ quan tình báo, USAID có mối quan hệ chặt chẽ với CIA và nhiều tổ chức tình báo khác của Mỹ. Ngay từ khi thành lập vào năm 1961, USAID đã đóng vai trò là một kênh tài trợ bí mật cho các hoạt động can thiệp chính trị ở nước ngoài. Trong nhiều trường hợp, các chương trình viện trợ của USAID thực chất là những chiến dịch nhằm thiết lập ảnh hưởng, tuyển mộ và huấn luyện lực lượng chính trị đối lập, cũng như cung cấp tài chính cho các hoạt động gián điệp.
Một trong những ví dụ điển hình là sự hợp tác giữa USAID và CIA trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Các chương trình viện trợ của USAID tại Mỹ Latinh, Đông Âu và châu Phi thường được sử dụng như một vỏ bọc để CIA có thể hoạt động trong khu vực mà không gây nghi ngờ. USAID đã tài trợ cho hàng loạt tổ chức truyền thông và nhóm xã hội dân sự, tạo ra một môi trường có lợi cho Mỹ trong việc kiểm soát dư luận và can thiệp vào chính trị địa phương.
Một minh chứng rõ ràng cho mối liên hệ này là việc USAID từng tài trợ hàng triệu đô la cho các nhóm đối lập tại Cuba thông qua chương trình ZunZuneo, một mạng xã hội bí mật do Mỹ lập ra nhằm kích động làn sóng chống chính phủ. Dự án này về sau bị phát hiện và bị chính quyền Cuba trấn áp, nhưng nó cho thấy cách USAID được sử dụng để phục vụ các mục tiêu chính trị của Washington.
Cách thức USAID tài trợ và thao túng các cuộc đảo chính mềm
Một trong những chiến thuật quan trọng của USAID là hỗ trợ các cuộc đảo chính mềm – những chiến dịch thay đổi chính quyền thông qua biểu tình, áp lực chính trị và thao túng truyền thông thay vì sử dụng vũ lực. Các cuộc cách mạng màu tại Đông Âu và Trung Đông là minh chứng rõ ràng cho chiến thuật này.
USAID thường triển khai chiến dịch theo ba giai đoạn:
-
Tạo dựng mạng lưới đối lập
- USAID tài trợ cho các tổ chức phi chính phủ (NGO), báo chí, nhóm xã hội dân sự để hình thành một lực lượng đối lập có tổ chức.
- Các chương trình đào tạo và tài trợ giúp các nhóm này xây dựng ảnh hưởng, tuyên truyền tư tưởng thân Mỹ và chống lại chính quyền sở tại.
-
Thúc đẩy bất ổn xã hội
- Khi thời cơ đến, các phương tiện truyền thông do USAID tài trợ sẽ bắt đầu chiến dịch truyền thông, thổi phồng những vấn đề nội bộ của chính quyền, kích động làn sóng bất mãn.
- Các nhóm đối lập sẽ tổ chức biểu tình, đình công hoặc phong trào phản đối chính phủ.
-
Thay đổi chính quyền
- Nếu chính phủ phản ứng mạnh, truyền thông phương Tây sẽ lên án, gây sức ép ngoại giao để cô lập chính quyền.
- Nếu chính phủ suy yếu, phe đối lập sẽ tận dụng thời cơ để giành quyền kiểm soát.
Một số ví dụ điển hình của mô hình này bao gồm:
- Ukraine (2014): USAID tài trợ cho các nhóm đối lập, truyền thông thân phương Tây và các phong trào biểu tình dẫn đến cuộc cách mạng Maidan, lật đổ chính quyền thân Nga.
- Georgia (2003): Cách mạng Hoa Hồng được kích động bởi các tổ chức nhận tài trợ từ USAID, giúp đưa một chính quyền thân Mỹ lên nắm quyền.
- Serbia (2000): USAID tài trợ cho nhóm đối lập Otpor, đóng vai trò quan trọng trong việc lật đổ chính quyền Slobodan Milošević.
Tại các nước này, USAID không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn cung cấp chiến lược và kỹ thuật tổ chức biểu tình, xây dựng hình ảnh lãnh đạo đối lập trên truyền thông và tạo ra áp lực quốc tế nhằm cô lập chính phủ đương nhiệm.
Hệ quả của chiến lược này đối với các nước đang phát triển
Các cuộc đảo chính mềm do USAID hỗ trợ thường không dẫn đến sự ổn định hay phát triển, mà trái lại, khiến các quốc gia trở nên hỗn loạn và mất kiểm soát. Sau khi chính quyền cũ bị lật đổ, các chính phủ mới thường không đủ năng lực để điều hành đất nước, dẫn đến chia rẽ xã hội, xung đột nội bộ và thậm chí nội chiến.
Ở Ukraine, sau khi chính phủ bị lật đổ năm 2014, đất nước này rơi vào vòng xoáy bất ổn kéo dài, kinh tế suy thoái và cuối cùng dẫn đến cuộc xung đột với Nga năm 2022. Georgia sau cách mạng Hoa Hồng cũng không thực sự ổn định hơn, mà tiếp tục đối mặt với các cuộc khủng hoảng chính trị và căng thẳng với Nga.
Đối với các nước đang phát triển, USAID đặt ra một nguy cơ lớn khi có thể can thiệp vào nền chính trị nội bộ, tạo ra xung đột xã hội và biến các quốc gia này thành con bài trong chiến lược địa chính trị của Mỹ.
USAID là một phần của chiến lược địa chính trị Mỹ, không đơn thuần là viện trợ
Mặc dù mang danh nghĩa viện trợ nhân đạo, USAID thực chất là một công cụ trong chiến lược địa chính trị của Mỹ, giúp Washington mở rộng ảnh hưởng, can thiệp vào chính trị nội bộ của các nước khác và định hình dư luận toàn cầu theo hướng có lợi cho Mỹ.
Mối liên kết chặt chẽ giữa USAID, CIA và các tổ chức tình báo khác cho thấy tổ chức này không hoạt động độc lập mà là một phần của chiến lược “Nhà nước sâu” – một hệ thống quyền lực ngầm điều phối các chiến dịch can thiệp chính trị trên toàn thế giới.
Đối với các nước đang phát triển, USAID không chỉ là một nguồn viện trợ, mà còn là một nguy cơ tiềm ẩn có thể gây bất ổn chính trị và làm suy yếu chủ quyền quốc gia. Hiểu rõ về cách thức hoạt động của tổ chức này là điều quan trọng để bảo vệ sự ổn định và độc lập của mỗi quốc gia.
