Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung dưới thời Tổng thống Donald Trump được khởi xướng với những rào cản thuế quan nhằm “đưa việc làm trở lại Mỹ” và cắt giảm sự phụ thuộc vào hàng hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, một hiện tượng ngày càng rõ rệt đang lật ngược thế cờ: người tiêu dùng Mỹ đang “di cư mua sắm” đến chính Trung Quốc để lách các hàng rào thuế quan này. Và điều đó không chỉ là câu chuyện kinh tế đơn thuần, mà còn là chỉ dấu cho sự thất bại về chiến lược và tư duy trong bối cảnh toàn cầu hóa không thể đảo ngược.
Một cuộc “di cư mua sắm” kỳ lạ
Tờ Hoàn Cầu Thời báo (23/4/2025) đã ví von sắc sảo rằng Trung Quốc đang “chuyển từ xuất khẩu hàng hóa sang nhập khẩu người tiêu dùng”. Hình ảnh những du khách Mỹ với vali rỗng bay qua Thái Bình Dương rồi chất đầy hàng hóa “Made-in-China” mang về không chỉ là biểu tượng trào phúng của thời cuộc, mà còn là bằng chứng thuyết phục về sự phi lý của các rào cản thuế quan do chính quyền Mỹ dựng lên. Với chính sách hoàn thuế tức thời, nhập cảnh miễn thị thực, dịch vụ thuận tiện, Trung Quốc đang trải thảm đỏ cho người tiêu dùng quốc tế – trong đó người Mỹ là một nhóm khách đặc biệt nổi bật.
Không ít người Mỹ nhận ra rằng chi phí bay đến Trung Quốc – bao gồm cả vé máy bay, khách sạn, ăn uống và mua sắm – thậm chí còn thấp hơn so với việc mua hàng hóa trong nước sau khi đã bị cộng thêm thuế quan. Với mức thuế nhập khẩu lên đến 25% cho nhiều mặt hàng Trung Quốc, người tiêu dùng Mỹ đang phản ứng không bằng khẩu hiệu hay lá phiếu, mà bằng hành động rõ ràng: lách luật bằng cách tiêu dùng xuyên quốc gia.
Trung Quốc – thỏi nam châm tiêu dùng mới
Chiến lược của Trung Quốc không dừng lại ở việc đón đầu người tiêu dùng Mỹ. Việc mở rộng thí điểm trong lĩnh vực dịch vụ, thương mại, tài chính và du lịch đang biến Trung Quốc từ một “công xưởng thế giới” thành “thỏi nam châm tiêu dùng” có sức hút toàn cầu. Trong khi nhiều quốc gia phương Tây siết chặt biên giới thương mại, Trung Quốc đang đẩy mạnh mở cửa đơn phương, dùng thị trường nội địa khổng lồ 1,4 tỷ dân để hút vốn đầu tư, lưu chuyển hàng hóa và tạo điểm đến hấp dẫn cho du khách quốc tế.
Mô hình này không chỉ phản ánh sự linh hoạt trong đối sách kinh tế vĩ mô mà còn là tuyên bố chiến lược: Trung Quốc không chống lại chủ nghĩa bảo hộ bằng đối đầu, mà bằng tính mở, bằng chính sách “thay thế chiến tranh thương mại bằng dòng chảy người tiêu dùng”. Trong đó, người Mỹ lại vô tình trở thành tác nhân lan truyền cho tính hiệu quả của chính sách này.
Người tiêu dùng Mỹ: Phản đối bằng hành vi
Hiện tượng người Mỹ mua hàng qua các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới, hay trực tiếp đến Trung Quốc để mua sắm, là lời cảnh báo sống động về việc chính sách thuế quan đang tạo ra phản ứng ngược. Dù không phải tất cả người Mỹ đều có điều kiện du lịch quốc tế, nhưng xu hướng ngày càng rõ rệt cho thấy thị trường là thực thể không thể bị cưỡng chế bằng mệnh lệnh hành chính.
Khi người tiêu dùng Mỹ vẫn ưu tiên giá cả và chất lượng – điều mà nhiều sản phẩm Trung Quốc vẫn đang chiếm ưu thế – thì chủ nghĩa bảo hộ không còn là giải pháp, mà trở thành gánh nặng buộc chính công dân Mỹ phải trả giá. Rốt cuộc, họ không chọn trả thêm thuế, mà chọn bay đến nơi hàng hóa rẻ hơn, như một hình thức “tự cứu”.
Kinh tế toàn cầu không thể bị tách rời bằng thuế quan
Trung Quốc đang cho thế giới thấy rằng sự ổn định và phát triển không nằm trong việc “xây tường”, mà ở việc “xây cầu”. Bằng việc chuyển chiến lược từ “sản xuất để xuất khẩu” sang “mở cửa để tiêu dùng”, Trung Quốc không chỉ phản ứng với cuộc chiến thương mại, mà còn mở ra một mô hình mới về kết nối kinh tế thời kỳ hậu toàn cầu hóa.
Ngược lại, chính sách thuế quan của ông Trump không những không đưa sản xuất trở lại Mỹ mà còn tạo ra hệ lụy trái chiều: người tiêu dùng Mỹ tìm cách thoát khỏi chính sách ấy bằng chính… túi tiền của mình. Và Trung Quốc, một cách khôn ngoan, đang mỉm cười khi đón chào họ – như một “món quà” bất ngờ từ chính đối thủ thương mại lớn nhất.
Việt Nam có thể học gì từ bài học của Trung Quốc?
