Michael Hagerlà người đồng sáng lập và cựu Tổng giám đốc, Tổ chức Luật Phát triển Quốc tế, Rome vừa có bài viết lên án hành vi đồng lõa trong tội diệt chủng.Bằng căn cứ pháp lý đanh thép, án lệ đã diễn ra trên thế giới, tác giả L. Michael Hager đi đến khẳng định: “Khi đến lúc phải chịu trách nhiệm, Biden, Blinken và Austin có thể thấy mình bị buộc tội đồng lõa diệt chủng theo ICC, ICJ và/hoặc quyền tài phán liên bang Hoa Kỳ”
—-
Với những phát hiện có khả năng xảy ra về tội ác chiến tranh và diệt chủng của Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đối với Israel; và lệnh bắt giữ đối với hai thành viên của nội các chiến tranh Israel của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC), có lẽ đã đến lúc xem xét các trách nhiệm pháp lý có thể có của nhà nước và các bên cá nhân đã hỗ trợ và tiếp tay cho Israel trong cuộc chiến tranh ở Gaza. Luật điều chỉnh gì? Các thể chế pháp lý quốc tế đã giải quyết hành vi đồng lõa trong các trường hợp diệt chủng khác như thế nào? Các điều khoản đồng lõa có thể áp dụng cho Hoa Kỳ và các nhà lãnh đạo của nước này vì đã hỗ trợ Israel trong cuộc chiến tranh ở Gaza đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn thường dân không?
Công ước năm 1948 về Phòng ngừa và Trừng phạt Tội diệt chủng định nghĩa tội diệt chủng bao gồm việc giết (“với ý định tiêu diệt, toàn bộ hoặc một phần”) các thành viên của “nhóm dân tộc, sắc tộc… hoặc tôn giáo”. Tội ác này bao gồm “cố ý gây ra cho nhóm những điều kiện sống được tính toán để gây ra sự hủy diệt về mặt thể chất toàn bộ hoặc một phần”. Phán quyết tạm thời của ICJ vào tháng 1 năm ngoái trong vụ kiện của Nam Phi chống lại Israel đã phán quyết rằng khiếu nại về tội diệt chủng ở Gaza là “có thể xảy ra”. Trong khi luật diệt chủng dựa trên “ý định”, thì sự đồng lõa trong tội diệt chủng không có yêu cầu như vậy. Điều IV của Công ước diệt chủng quy định rằng “những người phạm tội diệt chủng” (hoặc đồng lõa trong tội diệt chủng) sẽ bị trừng phạt, bất kể họ là những người cai trị có trách nhiệm theo hiến pháp, viên chức nhà nước hay cá nhân tư nhân”.
Công tố viên ICC hiện đang tìm kiếm lệnh bắt giữ đối với hai thành viên của nội các chiến tranh Israel bị cáo buộc phạm tội ác chiến tranh trong cuộc chiến tranh Gaza. Cả ICC và ICJ đều coi việc đồng lõa trong tội diệt chủng là một tội ác theo luật pháp quốc tế. ICC có thẩm quyền đối với các cá nhân, trong khi ICJ có thể thụ lý các vụ án chống lại cả cá nhân và quốc gia.
Luật pháp Hoa Kỳ cũng lên án tội diệt chủng. Trong Bộ luật Hoa Kỳ Mục 1091 (“Tội cơ bản”) có ngôn ngữ tương tự như định nghĩa về tội diệt chủng của Công ước diệt chủng. Mặc dù không có tham chiếu nào đến “đồng lõa”, luật có một mục có tiêu đề “Tội kích động”. Mục này quy định rằng “bất kỳ ai trực tiếp và công khai kích động người khác” thực hiện tội diệt chủng “sẽ bị phạt không quá 500.000 đô la hoặc bị phạt tù không quá năm năm, hoặc cả hai”.
Công ước về diệt chủng, Điều V yêu cầu các Bên ký kết “cung cấp các hình phạt hiệu quả cho những người phạm tội diệt chủng.” Điều VIII cho phép “Bất kỳ bên ký kết nào” “kêu gọi các cơ quan có thẩm quyền của Liên hợp quốc thực hiện hành động” chống lại các quốc gia theo Hiến chương Liên hợp quốc “khi họ cho là phù hợp để ngăn ngừa và trấn áp các hành vi diệt chủng….”
Vấn đề đồng lõa đã được giải quyết như thế nào trong các vụ diệt chủng khác? Tòa án Hình sự Quốc tế về Rwanda đã kết án nhiều cá nhân vì đồng lõa trong vụ diệt chủng năm 1994, bao gồm các quan chức chính phủ và sĩ quan quân đội. Sau vụ diệt chủng Bosnia năm 1992-1995, một số nhà lãnh đạo chính trị và quân sự cấp cao đã bị kết án vì đồng lõa trong vụ diệt chủng. Tòa án Công lý Quốc tế đã tuyên Serbia chịu trách nhiệm vì không ngăn chặn được vụ diệt chủng Bosnia. Vụ diệt chủng Campuchia năm 1975-1979 đã dẫn đến việc kết án các nhà lãnh đạo cấp cao của chế độ Khmer Đỏ.
Những cá nhân bị kết tội đồng lõa trong tội diệt chủng hoặc các vụ án liên quan bao gồm các nhà lãnh đạo cấp cao. Ví dụ, cựu Tổng thống Liberia Charles Taylor đã bị Tòa án đặc biệt Sierra Leone kết tội hỗ trợ và tiếp tay cho tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người, nhưng không phải là tội diệt chủng cụ thể. Tội diệt chủng đòi hỏi phải có bằng chứng về ý định phân biệt đối xử cụ thể, trong khi tội ác chống lại loài người chỉ đòi hỏi phải có bằng chứng về ý định chung là tấn công dân thường.
Trong vụ kiện của ICJ về Gambia kiện Myanmar, một vụ kiện giữa các quốc gia, Tòa án đã bác bỏ mọi biện hộ của Myanmar, cho phép vụ kiện được tiến hành đến giai đoạn xét xử về bản chất. Câu hỏi đặt ra bây giờ là liệu Myanmar có vi phạm Công ước diệt chủng trong cách đối xử với người Rohingya hay không. Trong khi vụ kiện vẫn đang tiếp diễn, Tòa án đã tái khẳng định nguyên tắc rằng tất cả các quốc gia đều có lợi ích chung trong việc ngăn ngừa và trừng phạt tội diệt chủng và bất kỳ quốc gia nào cũng có thể đưa ra vụ kiện chống lại quốc gia khác vì cáo buộc vi phạm Công ước diệt chủng.
Vào tháng 3 năm 2024, Nicaragua đã khởi kiện ICJ để yêu cầu các biện pháp tạm thời đối với Đức vì tội đồng lõa trong tội diệt chủng thông qua việc bán vũ khí cho Israel để phục vụ cho cuộc chiến ở Gaza. Một tháng sau, Tòa án đã ra phán quyết chống lại Nicaragua, nhận thấy rằng các điều kiện pháp lý cho các biện pháp như vậy không được đáp ứng. Tuy nhiên, vụ việc cho thấy các quốc gia bên không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi tác hại bị cáo buộc có thể khởi kiện trước Tòa án. Khả năng của các bên như vậy để ra hầu tòa dựa trên quyền hành động vì lợi ích chung của họ.
Tại Hoa Kỳ, Tổng thống Biden và các quan chức hành chính khác bị nêu tên trong một vụ kiện trong nước đang diễn ra của Trung tâm Quyền Hiến pháp vì bị cáo buộc đồng lõa trong cuộc diệt chủng do Israel cầm đầu ở Gaza. Một tòa án liên bang ở California đã bác bỏ vụ kiện vì lý do kỹ thuật nhưng không ra phán quyết về bản chất. Vụ kiện hiện đang được kháng cáo lên tòa phúc thẩm liên bang. Như Tiến sĩ William A. Schabas, một học giả hàng đầu về luật nhân quyền đã chỉ ra, sự đồng lõa của Hoa Kỳ trong cuộc chiến ở Gaza “có nhiều điểm tương đồng” với sự đồng lõa của chính phủ Serbia trong vụ thảm sát Srebrenica.
Trong những ngày và tháng sau vụ thảm sát Hamas ngày 7 tháng 10 tại Israel, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden (hợp tác chặt chẽ với Bộ trưởng Ngoại giao Antony Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin) đã cam kết tiếp tục viện trợ vũ khí cho nỗ lực chiến tranh của Israel. IDF đã sử dụng việc cung cấp bom và tên lửa thường xuyên của Hoa Kỳ để san phẳng các tòa nhà và giết hại thường dân Palestine (chủ yếu là phụ nữ và trẻ em). Mặc dù Biden thường kêu gọi viện trợ nhân đạo nhiều hơn và thúc giục Israel giảm cường độ các cuộc tấn công vào các trung tâm dân cư, ông vẫn tiếp tục cung cấp vũ khí sát thương cho Israel.
Khi đến lúc phải chịu trách nhiệm, Biden, Blinken và Austin có thể thấy mình bị buộc tội đồng lõa diệt chủng theo ICC, ICJ và/hoặc quyền tài phán liên bang Hoa Kỳ.
