Tại Hội nghị thượng đỉnh ngày 14-6, các quốc gia thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã đưa ra hàng loạt sáng kiến “đầy tham vọng” nhằm điều chỉnh các nhiệm vụ cốt lõi của NATO như phòng thủ tập thể, quản lý khủng hoảng và an ninh hợp tác với môi trường đầy tranh chấp này. Đặc biệt, 30 quốc gia thành viên cũng nhất trí khôi phục “Khái niệm Chiến lược” của NATO, vốn định hướng cho cách tiếp cận đối với Nga, Trung Quốc và những mối đe dọa xuyên quốc gia như khủng bố, tấn công mạng và biến đổi khí hậu”.
“Khái niệm chiến lược” – giải quyết về Trung Quốc và Nga
Với “Khái niệm chiến lược” mới, mục tiêu của NATO là có một liên minh chuyển đổi vào năm 2030 để đáp ứng những thay đổi và thách thức của môi trường an ninh đương đại. Trong các cuộc thảo luận của NATO, có sự khác biệt cơ bản giữa liên minh với tư cách là một nhóm 30 thành viên riêng lẻ và NATO với tư cách là tổ chức cho phép họ hợp tác và thỏa thuận tập thể. Bộ máy NATO tạo điều kiện thuận lợi cho việc đưa ra các quyết định của liên minh tập thể. Tuy nhiên, nó không xác định chúng mà đặc quyền đó nằm ở các quốc gia. Các Đại sứ – Hội đồng NATO trong phiên họp thường trực – sẽ trở thành trung tâm trong việc tìm kiếm thỏa thuận về nội dung và ngôn ngữ của một khái niệm cập nhật. Đạt được sự đồng thuận sẽ liên quan đến sự nhượng bộ và thỏa hiệp không thể tránh khỏi, khi các quốc gia điều chỉnh lập trường của mình và cân bằng lợi ích quốc gia với lợi ích tập thể và nhấn mạnh vào nhiều vấn đề chính, nhất là về Trung Quốc và Nga. Việc soạn thảo Khái niệm chiến lược sẽ phải giải quyết những khác biệt như vậy.
Trong thế giới an ninh được kết nối với nhau, xu hướng tất yếu là cho rằng hầu hết các vấn đề liên quan đến an ninh đều có liên quan đến liên minh ở một mức độ nào đó. Dù nguyên nhân là gì, các lý do sẽ được viện dẫn để liên quan đến liên minh. Hơn nữa, bộ máy tổ chức của NATO cung cấp một phương tiện dễ dàng tiếp cận để tham vấn, hợp tác và trao đổi thông tin. Tuy nhiên, việc đưa NATO trở thành diễn đàn tham vấn về tất cả các vấn đề liên quan đến an ninh – trên thực tế là cơ quan tối cao về an ninh thể chế – có nguy cơ kéo dài hiệu quả tổ chức và hạn chế khả năng đạt được sự đồng thuận của khối này – ví dụ như mất tập trung khỏi những lĩnh vực mà NATO có năng lực không cần bàn cãi. Các đồng minh mới hơn ở Trung và Đông Âu muốn sử dụng cơ hội này để tái cân bằng, những đồng minh khác sẽ nói là “mất cân bằng” mối quan hệ với Nga bằng cách giảm bớt chính sách theo đuổi cơ hội đối thoại hiện tại của NATO. Một yếu tố khác gây tranh cãi khác liên quan đến chính sách kiểm soát vũ khí hạt nhân và liên quan của NATO. “Khái niệm chiến lược” được cập nhật có thể phải xem xét lại chính sách hạt nhân của NATO bởi nếu theo dõi chiến dịch của ông Biden về “mục đích duy nhất” của hạt nhân chuyển thành một sự thay đổi thực sự trong học thuyết của Mỹ khi chính quyền của ông thực hiện đánh giá tư thế hạt nhân sắp tới.
Cơ hội và thách thức
Vậy những thách thức mới hơn có thể tạo ra sự đồng thuận đến mức nào? Đối với một số vấn đề, NATO có thể không phải là bến cảng đầu tiên hoặc có thể không có nhiều đóng góp. Sự tham gia của nó thường đòi hỏi sự hợp tác với các tổ chức khác – Liên minh châu Âu là liên kết rõ ràng nhất trong nhiều trường hợp. “Khái niệm chiến lược” năm 2010 đề cập đến biến đổi khí hậu và ất cả các đồng minh đều cam kết với chương trình nghị sự về biến đổi khí hậu. Cùng với đó là cam kết giảm lượng khí thải carbon từ các cuộc tập trận của NATO và các hoạt động quân sự quốc gia. Về Trung Quốc, tại cuộc họp ở London (Anh) hồi tháng 12-2019, các nhà lãnh đạo NATO tuyên bố rằng Trung Quốc chỉ đơn giản đưa ra “cơ hội và thách thức”, phản ánh sự cân bằng về quan điểm giữa các đồng minh vào thời điểm đó. Nhưng tại Hội nghị thượng đỉnh tháng 6 này, một đề cập cứng rắn hơn về Trung Quốc nổi bật trong số những thay đổi quan trọng trong chính sách của NATO và việc tăng cường khả năng chống chịu của họ trước các rủi ro an ninh mạng và các rủi ro an ninh khác. Tiến xa hơn có nghĩa là phải đáp ứng các quan điểm khác nhau trong liên minh về cách quản lý mối quan hệ với siêu cường đang lên.
Vậy, NATO đang thực tế hay hùng biện? Đối với một liên minh dựa trên sự đồng thuận, tất yếu phải có cả hai. Các nhà lãnh đạo NATO sẽ chấp nhận các đề xuất mang lại cho liên minh một triển vọng toàn cầu về các cuộc tham vấn về an ninh. Tuy nhiên, người ta nghi ngờ rằng điều này sẽ dẫn đến các trách nhiệm quân sự rộng hơn so với những liên quan đến quốc phòng và an ninh châu Âu-Đại Tây Dương. Các đồng minh sẽ ủng hộ một hồ sơ “chính trị” hơn cho NATO nhưng sẽ không muốn điều này làm loãng chức năng cốt lõi của tổ chức là tập thể và trên hết là phòng thủ khu vực.
Khánh Chi
