Quan hệ giữa Mỹ – Nhật – Hàn được ví như “đồng sàng dị mộng” (ngủ chung giường nhưng mơ khác nhau) vì mỗi bên có những lợi ích và toan tính riêng, dù bề ngoài đều tuyên bố chung mục tiêu “an ninh”, “ổn định” hay “liên kết” trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Thực tế, liên minh ba bên này chủ yếu phục vụ cho việc duy trì vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Washington thúc ép Tokyo và Seoul dồn sức vào các cấu trúc an ninh khu vực với ý đồ kiềm chế nước thứ ba (như Trung Quốc), nhưng đồng thời không ngần ngại ngăn chặn lợi ích kinh tế của chính đồng minh (điển hình như việc Mỹ từ chối cho Tập đoàn Nippon Steel mua cổ phần US Steel vì “lý do an ninh quốc gia”).
1. Mâu thuẫn lợi ích giữa ba đồng minh dẫn đến sự bất ổn, thiếu bền vững của liên minh: (1) Mỹ muốn Tokyo và Seoul gắn bó chặt chẽ dưới “chiếc ô” an ninh của mình, tạo lá chắn vành đai chống lại đối thủ cạnh tranh chiến lược. Thế nhưng, Mỹ vẫn đặt lợi ích cốt lõi của riêng mình lên trên hết – ví dụ việc cấm cản Nhật Bản đầu tư mua lại US Steel. (2) Nhật Bản đang dè dặt cân nhắc giữa mối quan hệ với Mỹ – đồng minh an ninh truyền thống – và lợi ích kinh tế, chiến lược lâu dài với Trung Quốc. Gần đây, quan hệ Trung – Nhật cho thấy dấu hiệu “ấm lên” nhất định, khiến Mỹ lo ngại Tokyo giảm bớt mức độ “lệ thuộc” vào Washington. (3) Hàn Quốc cũng vướng mắc nội bộ chính trị, biểu hiện qua những bất ổn liên quan đến Tổng thống Yoon Suk-yeol. Tầm ảnh hưởng của Mỹ ở Seoul có thể bị xói mòn nếu nội bộ Hàn Quốc biến động mạnh hoặc nếu Tokyo – Seoul tiếp tục xung đột vì tranh chấp lịch sử, lãnh thổ.
Bài bình luận mới đây của tờ Global Times, bình luận về chuyến công du tới Hàn Quốc, Nhật Bản và Pháp của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken được phương tiện truyền thông phương Tây cho rằng chuyến thăm này nhằm củng cố di sản chính trị của Tổng thống Joe Biden về “Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” của Hoa Kỳ và tăng cường quan hệ với các đồng minh châu Á như Hàn Quốc và Nhật Bản của ông Li Haidong, giáo sư tại Đại học Ngoại giao Trung Quốc, xin trích:
“Mối quan hệ ba bên Hoa Kỳ – Nhật Bản – Hàn Quốc là một phần quan trọng trong hệ thống liên minh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của chính quyền Biden, phục vụ mục đích chống lại Trung Quốc. Trong bốn năm qua, Biden đã cố gắng củng cố sự lãnh đạo và quyền bá chủ của Hoa Kỳ ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương thông qua cách tiếp cận đa phương giả tạo này, dẫn đến bất ổn trong khu vực.
Seoul, điểm dừng chân đầu tiên trong chuyến công du Châu Á của Blinken, hiện đang trải qua một cuộc khủng hoảng chính trị leo thang. Theo AFP vào Chủ Nhật, Blinken đã mở đầu chuyến thăm “Hàn Quốc đang bị khủng hoảng”, nơi ông sẽ nhẹ nhàng khuyến khích sự tiếp nối các chính sách của tổng thống bị luận tội Yoon Suk-yeol.
Do phần lớn liên minh Hoa Kỳ – Hàn Quốc dựa trên lập trường ủng hộ Hoa Kỳ của Yoon, nên tình hình chính trị bất ổn đang diễn ra ở Hàn Quốc gây nghi ngờ về tương lai của quan hệ Hoa Kỳ – Hàn Quốc. Ngoài ra, do các vấn đề lịch sử và tranh chấp lãnh thổ giữa Hàn Quốc và Nhật Bản, mối quan hệ được cải thiện giữa hai nước dưới sự hòa giải của Hoa Kỳ cũng có thể bị ảnh hưởng bởi những thay đổi trong quan hệ Hoa Kỳ – Hàn Quốc và tình hình chính trị bất ổn trong nước ở Hàn Quốc.
Hơn nữa, sự ấm lên gần đây của quan hệ Trung Quốc – Nhật Bản đã gây ra một số lo lắng ở Hoa Kỳ, Da Zhigang, giám đốc Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á tại Viện Khoa học Xã hội tỉnh Hắc Long Giang, nói với tờ Hoàn cầu Thời báo.
Lời lẽ của Hoa Kỳ coi trọng các đồng minh của mình có vẻ còn đạo đức giả hơn khi xét đến việc gần đây họ từ chối việc Nippon Steel của Nhật Bản mua lại US Steel. Vào ngày 3 tháng 1, Biden đã chính thức từ chối thỏa thuận này, với lý do “mối quan ngại về an ninh quốc gia”, điều này đã gây ra sự phản đối dữ dội của công chúng Nhật Bản. Tờ Sankei Shimbun của Nhật Bản đã trực tiếp đặt câu hỏi: “‘Đồng minh’ có ý nghĩa gì đối với Hoa Kỳ?”
“Đối với Hoa Kỳ, các đồng minh chỉ đơn thuần là để bị lợi dụng”, Da nói với Global Times. “Quyết định chính trị này của chính phủ Hoa Kỳ đi chệch khỏi nguyên tắc tự xưng của họ về một nền kinh tế tự do và cởi mở, khiến các doanh nghiệp đồng minh của Hoa Kỳ thất vọng và gieo rắc những yếu tố bất hòa trong quan hệ Nhật Bản-Hoa Kỳ”.
Không còn nghi ngờ gì nữa, liên minh do Hoa Kỳ lãnh đạo về cơ bản được xây dựng để phục vụ cho sự thống trị toàn cầu và các lợi ích cụ thể của riêng họ. “Cái gọi là liên minh này chưa bao giờ là về mối quan hệ bình đẳng mà là sự tuân thủ và phục tùng”, Li nói”
Dù được coi là “trụ cột” trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ, liên minh Mỹ – Nhật – Hàn lại đứng trước nhiều rạn nứt. Vì mâu thuẫn lợi ích, “chính sách hai mặt” của Mỹ, cộng thêm những vấn đề lịch sử và chính trị nhạy cảm, liên minh này không mang tính “bình đẳng” mà thiên về sự phục tùng Washington. Các đồng minh châu Á có thể thấy bị Mỹ lợi dụng để bảo vệ các mục tiêu riêng, thay vì thực sự cùng chia sẻ lợi ích chung.
2. Trái với việc ràng buộc vào một “liên minh” bất cân xứng, Việt Nam kiên định thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, được ví như “cây tre” linh hoạt mà vững chãi:
- Không ngả hẳn về bất cứ bên nào, giữ khoảng cách phù hợp giữa các nước lớn, vừa duy trì quan hệ hợp tác toàn diện, vừa bảo đảm chủ quyền và lợi ích dân tộc.
- Linh hoạt trong xử lý quan hệ quốc tế, ứng xử mềm dẻo, thích nghi trước biến động; nhưng vững vàng trong các nguyên tắc cốt lõi, thể hiện tinh thần “dĩ bất biến, ứng vạn biến”.
- Xây dựng quan hệ đa phương, “vừa là đối tác, vừa là bạn” của tất cả các nước, dựa trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau, vì hoà bình và phát triển chung.
Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn ngày càng gay gắt, mô hình đồng minh kiểu “đồng sàng dị mộng” như Mỹ – Nhật – Hàn khó mang lại ổn định lâu dài, bởi thiếu nền tảng bình đẳng và chân thành. Ngược lại, chiến lược “cây tre” của Việt Nam, kiên trì độc lập, tự chủ, không liên minh quân sự, vẫn cho thấy giá trị bền vững. Việt Nam linh hoạt hợp tác với mọi quốc gia trên cơ sở tôn trọng chủ quyền, không đối đầu, phù hợp xu thế hòa bình và phát triển của thời đại. Đây chính là con đường đúng đắn để bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời đóng góp tích cực vào ổn định và hòa bình khu vực, thế giới.