Quyền công dân (QCD) và quyền con người (QCN) là những giá trị của các xã hội hiện đại. Trong QCN là quyền của tất cả mọi người không phân biệt quốc tịch, giới tính,…thì QCD là quyền của mỗi người ở một quốc gia nhất định; QCN được xem là quyền tự nhiên vố có thì QCD chỉ ra đời với một thể chế cính trị-xã hội nhất định. Về mặt lịch sử, nói đến các QCD và QCN người ta không thể không nói đến “Tuyên ngôn độc lập”của Hoa Kỳ, 1776; Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Cách mạng Pháp, 1789. Ở nước ta các QCD và QCN chỉ ra đời từ khi cuộc Cách mạng tháng Tám do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo giành lại được độ lập, vào 1945.
Trong bản Tuyên ngôn độc lập, 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trân trọng trích lại hai văn kiện lịch sử: “Tuyên ngôn độc lập”năm 1776 của nước Mỹ: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”và Bản tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của cách mạng Pháp năm 1791: “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”. Như vậy có thể nói, tư tưởng về QCD và QCN ở nước ta gắn liền với Độc lập dân tộc. Đây là nét đặc sắc, là sự kết tinh chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh. Tư tưởng này không chỉ còn nguyên giá trị mà còn cần được kế thừa và phát triển trong thời đại khoa học-công nghệ hiện đại và thời đại toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế.
Lịch sử cho thấy, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh đã có cảm nhận thiên tài về QCN và độc lập dân tộc. Vào năm 1923, khi Người làm việc tại Quốc tế cộng sản (ở Liên Xô), nhà thơ nổi tiếng Liên Xô- Ôxíp Manđenxtam đã đến thăm và trò chuyện với Người. Trả lời câu hỏi: “Vì sao đồng chí đi ra nước ngoài?”Nguyễn Ái Quốc trả lời rằng: “Khi tôi trạc 12-13 tuổi tôi đã nghe thấy các giáo sư Pháp giảng dạy rằng Tự Do, bình Đẳng, Bác ái là những giá trị tư tưởng lớn lao của nhân loại…Và từ thủa đó tôi đã muốn đến nước Pháp- nơi sản sinh ra những tư tưởng đó hiện nay ra sao?”Trước đó, vào năm 1920, khi lao động kiếm sống và hoạt động trong phong trào yêu nước và phong trào công nhân Pháp, Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh đã bắt gặp Chủ nghĩa Mác-Lênin khi Người tham gia Đại hội Tours-(tháng 12 năm 1920) và trở thành một người tham gia sáng lập Đảng cộng sản Pháp.
Đi theo con đường của chủ nghĩa Mác – Lê-nin để giành độc lập dân tộc, song Hồ Chí Minh luôn đặt lợi ích của quốc gia-dân tộc lên trên lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Với Hồ Chí Minh: Độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia là tiền đề và điều kiện của QCD và QCN. Với Người QCN không phải là quyền tự nhiên, hoặc quyền do ai đó ban phát mà phải thông qua đấu tranh cách mạng mới giành lại được. Người đưa ra một tư tưởng mới– kết hợp các giá trị cơ bản của quyền con người với giá trị của độc lập dân tộc, Người nói: Tự do, bình đẳng, bác ái, độc lập. Với mọi quốc gia đồng thời QCN là quyền của tuyệt đại đa số nhân dân. Như vậy với Người- không có độc lập dân tộc thì không thể có QCD, QCN.
Trong tác phẩm “Đường cách mệnh”, 1927 Người viết: Cách mạng rồi thì quyền phải giao cho dân chúng số nhiều, chó để trong tay một bọn ít người và dân chúng phải: được hưởng cái hạnh phúc, tự do, bình đẳng thật. Ngay sau khi cách mạng tháng Tám thắng lợi Người đã cùng Đảng cộng sản Việt Nam quyết định Tổng tuyển cử tự do, bình đẳng trong toàn quốc và thiết lập Hiến pháp để xác định và bảo vệ QCD và QCN cho toàn dân.
Hiến pháp 1946 không theo mô hình Hiến pháp Xô viết mà theo chế độ Dân chủ-Cộng hòa, là chế độ- quyền lực Nhà nước được thiết lập trên cơ sở bầu cử tự do; Các quyền về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa được bảo đảm; Công dân bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ.Tất cả công dân đề bình đẳng về quyền lợi và Điều thứ 6, Hiến pháp 1946 quy định:
Tất cả công dân Việt Nam đều ngang quyền về mọi phương diện: chính trị, kinh tế, văn hoá; mọi người đều bình đẳng trước pháp luật;Những quốc dân thiểu số được giúp đỡ về mọi phương diện để chóng tiến kịp trình độ chung. Về QCD, Hiếp pháp 1946 quy định khá đầy đủ các quyền dân sự, chính trị, kinh tế xã hội và văn hóa. Chẳng hạn Điều 10 quy định: Công dân Việt Nam có quyền: Tự do ngôn luận; Tự do xuất bản; Tự do tổ chức và hội họp;Tự do tín ngưỡng; Tự do cư trú, đi lại trong nước và ra nước ngoài. Quyền tư hữu tài sản của công dân Việt Nam được bảo đảm (Điều 12). Về QCN, Hiến pháp 1946 chưa có khái niệm này nhưng có thể nói QCN cũng được bảo đảm thông qua quy định bảo đam và bảo vệ người nước ngoài cư trú hợp pháp ở Việt Nam. Điều 16, Hiến pháp 1946 quy định: “Những người ngoại quốc tranh đấu cho dân chủ và tự do mà phải trốn tránh thì được trú ngụ trên đất Việt Nam”. Còn nhớ trong cuộc bầu cử Quốc hội khóa I, với uy tín rất cao tại thời điểm bầu cử tất cả các đại biểu tại Hà Nội đề nghị Bác “miễn phải ứng cử”và suy tôn Người làm Chủ tịch vĩnh viễn nhưng Bác đã từ chối. Đáp lại nguyện vọng trên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư trả lời đồng bào như sau: “Tôi rất cảm động được đồng bào quá yêu mà đề nghị: tôi không phải ra ứng cử, đồng bào các nơi khắc cử tôi vào Quốc hội. Nhưng tôi là một công dân của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nên tôi không thể vượt qua khỏi thể lệ của Cuộc Tổng tuyển cử đã định”
Vào năm 1946, sau khi được bầu làm Chủ tịch nước, trả lời các nhà báo nước ngoài, Chủ tịc Hồ Chí Minh nói:
“Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui thì tôi rất vui lòng lui. Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi”
Với cảm nhân thiên tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm thấy tình trạng tham nhũng, suy thoái về đạo đức lối sống của cán bộ, công chức. Vào cuối năm 1945, trong thư gửi UBND các kỳ, tỉnh, huyện và làng Người viết: Ngày nay, chúng ta đã xây dựng nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Nhưng nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì…(Cán bộ) “Tưởng mình ở trong cơ quan Chính phủ là thần thánh rồi. Coi khinh dân gian, cử chỉ lúc nào cũng vác mặt “quan cách mạng”. Không biết rằng, thái độ kiêu ngạo đó sẽ làm mất lòng tin cậy của dân, sẽ hại đến oai tín của Chính phủ. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, tham nhũng là “giặc nội xâm”, pháp luật phải nghiêm khắc với tội phạm này. Còn nhớ cũng vào thời điểm Đất nước vừa giành được độc lập, Trần Dụ Châu- Đại tá cục trưởng cục Quân nhu, phạm tội tham nhũng, tòa án binh đã kết tội Tử hình. Trần Dụ Châu đã làm đơn lên Chủ tịch Hồ Chí Minh xin ân xá tội chết, nhưng Người đã bác đơn ân xá.
Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổ chức Khoa học và Giáo dục UNESCO đã ra nghị quyết “Ghi nhận năm 1990 sẽ đánh dấu 100 năm Kỷ niệm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Anh hùng giải phóng dân tộc và Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam”. Nghị quyết trên còn khuyến nghị các quốc gia thành viên của UNESCO tổ chức kỉ niệm ngày sinh của Người.
Kế thừa và phát triển tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về QCD và QCN trong bối cảnh chính trị quốc tế và Việt Nam ngày nay cần phải nhận thức đúng giá trị của các quyền trên. Cán bộ, Đảng viên cần học hỏi và làm theo Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “Quyền làm người”, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, chống “giặc nội xâm”đồng thời đấu tranh chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống- “tự diễn biến, tự chuyển hóa” bao gồm cả cuộc đấu tranh với những luận điều lợi dụng QCD và QCN trên internet, mạng xã hội để tán phát các thông tin xấu -độc, chống phá chế độ xã hội và Nhà nước ta./.
