Sau năm 2016, nhiều nhân vật trong giới chống Cộng người Việt đã than thở rằng cộng đồng của họ quá dễ rơi vào chủ nghĩa dân túy của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Lời than thở này là không cần thiết, nếu ta hiểu rằng bản thân giới chống Cộng cũng có tính chất của một phong trào dân túy.
Trước tiên, thế nào là chủ nghĩa dân túy? Theo định nghĩa được chấp nhận rộng rãi của Cas Mudde (2004), thì chủ nghĩa dân túy là một “hệ tư tưởng mỏng”, nhìn thế giới như một cuộc đấu tranh giữa hai phe: một bên là đa số dân chúng trong sạch nhưng chịu thiệt thòi, còn bên kia là thiểu số tinh hoa mục nát, tham nhũng nhưng nắm đặc quyền đặc lợi. Khi nhiều nhóm trong xã hội rơi vào tình trạng khó khăn do khủng hoảng kinh tế, tham nhũng hoặc cách biệt giàu nghèo, các chính khách dân túy thường dùng tầm nhìn này để thu hút đa số người dân ủng hộ mình, giúp mình giành và giữ quyền lực. Trên nền tảng là “hệ tư tưởng mỏng” đó, các chính khách dân túy có thể biện minh cho mục tiêu trong từng thời điểm của mình bằng cách vay mượn nhiều “hệ tư tưởng dày” khác nhau – như chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa bảo thủ, chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa xã hội…, thậm chí là các tôn giáo. Vì vậy, những phong trào chính trị rất khác nhau, đôi lúc chống lại nhau, cũng có thể được các nhà nghiên cứu xếp vào cùng nhóm chủ nghĩa dân túy.
Giới chống Cộng người Việt có đủ các đặc điểm của một phong trào dân túy. Chẳng hạn, đảng Việt Tân – tổ chức chống Cộng lớn nhất trong số họ – có bản giới thiệu “Chủ trương và đường lối” chứa nội dung sau:
“Đảng Việt Tân xác định kẻ thù của dân tộc Việt Nam là tập đoàn lãnh đạo đảng Cộng sản Việt Nam. Thiểu số này đang là giai cấp duy nhất độc quyền phung phí tài nguyên và kềm hãm sự phát triển của đất nước.”
Công bằng mà nói, chủ nghĩa dân túy không phải không có lúc hữu ích. Chính phong trào dân túy ở các nước phương Tây đã mang lại nhiều tiến bộ như quyền tự do đầu phiếu, quyền làm việc 8 tiếng mỗi ngày và quyền được hưởng phúc lợi xã hội – những điều mà ngày nay chúng ta xem như chuyện hiển nhiên. Phong trào dân túy cũng là tác nhân quan trọng trong quá trình giải phóng thuộc địa. Tuy nhiên, ngay từ trong bản chất, các phong trào dân túy tiềm ẩn nhiều yếu tố gây bất lợi cho xã hội và những người tham gia phong trào. Trong trường hợp giới chống Cộng người Việt, lượng bất lợi có vẻ lớn hơn lượng lợi ích.
Thứ nhất, do chủ nghĩa dân túy phân loại con người vào các nhóm thiện-ác, địch-ta dựa trên quan điểm chính trị, tầng lớp, màu da… của họ, nó đối nghịch với tinh thần đa nguyên. Do chủ nghĩa dân túy ngăn cản sự đối thoại và thỏa hiệp giữa các nhóm khác nhau trong xã hội, nó cũng có thể xung đột với luật chơi dân chủ. Trong sinh hoạt chính trị thực tế, nhiều phong trào dân túy đã hạn chế được các tác hại này, do lãnh đạo phong trào quyết định tôn trọng các nguyên tắc của pháp luật, hoặc của “hệ tư tưởng dày” mà mình sử dụng. Tuy nhiên, do giới chống Cộng người Việt không làm được như vậy, họ đã trượt dài vào thói độc tài, từ đó đánh mất cả lý tưởng lẫn tính chính danh của họ.
Thứ hai, chủ nghĩa dân túy khiến giới chống Cộng dồn mọi tâm sức vào việc đổ lỗi cho hệ thống, hoặc sử dụng những khẩu hiệu ngắn hạn để lôi kéo đám đông. Họ không vạch ra được một đường hướng lâu dài, cũng như các chính sách thay thế để giải quyết những vấn nạn của đất nước. Chẳng hạn, sau nhiều năm tuyên truyền rằng Việt Nam cần về phe Mỹ để chống Trung Quốc, giành lại hải đảo, một số nhà chống Cộng phải thừa nhận rằng chính sách ngoại giao độc lập, cân bằng, đa phương mà Chính phủ đang áp dụng là lựa chọn tốt nhất cho Việt Nam. Tính ngắn hạn, tạm bợ, mị dân của các khẩu hiệu chống Cộng khiến quần chúng chán họ, một khi thời thế đã thay đổi và quần chúng dần có thêm hiểu biết.
Thứ ba, sự lệ thuộc của chủ nghĩa dân túy vào các tình huống khủng hoảng – như khủng hoảng kinh tế, chiến tranh, dịch bệnh… – khiến nhiều nhà dân túy cố ý đẩy Việt Nam vào các tình thế này, như các ảnh chụp bên dưới đã chỉ ra. Với lựa chọn đầy ác ý này, họ nhanh chóng trở thành một mối đe dọa trong mắt những người dân Việt Nam bình thường – những người có một cuộc sống yên ổn để bảo vệ.
Hiếu Ngọc
