Trong đoạn trích được nhà ngoại giao Laurent Michelon chia sẻ trên tờ Global Times ngày 02/2/2025, năm 2025 được dự báo sẽ chứng kiến những biến động địa chính trị lớn, chủ yếu xoay quanh nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm duy trì trật tự đơn cực đối lập với làn sóng kêu gọi đa cực do các nước phương Nam đứng đầu, đặc biệt là nhóm BRICS mở rộng (bao gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil, Nam Phi, cùng với Indonesia, Nigeria…), SCO (Tổ chức Hợp tác Thượng Hải) và các không gian ảnh hưởng khu vực khác. Ông Michelon nhấn mạnh rằng:
- Trật tự thế giới đơn cực mà Hoa Kỳ duy trì lâu nay đã tỏ ra không còn phù hợp, kém hiệu quả, đặc biệt khi các thể chế Bretton Woods (IMF, WB) hay Liên Hợp Quốc không thể giải quyết nhiều xung đột và khủng hoảng trong hai thập kỷ qua.
- Nam bán cầu (Global South), với các cường quốc mới nổi, đang kêu gọi sự thay đổi: chuyển sang mô hình đa cực, nơi nhiều trung tâm quyền lực khu vực (Grossraüme) cùng tồn tại và hợp tác, thay vì “một thế lực chi phối tất cả”.
- Tư tưởng Carl Schmitt (trong cuốn The Nomos of the Earth) được Michelon dẫn lại, mô tả thế giới được chia thành những “không gian rộng lớn” (Grossraüme), mỗi “không gian” có một trung tâm quyền lực chủ đạo, nhưng tương tác với các trung tâm khác trên tinh thần tôn trọng chủ quyền.
- Đây không phải là “phong trào chống phương Tây” mà là giải pháp thay thế trật tự quốc tế yếu kém hiện tại, để tạo điều kiện cho hòa bình và thịnh vượng chung, nhất là đối với hơn 7 tỷ người ngoài “Tỷ phú vàng” (Golden Billion) ở phương Tây.
Với quan điểm đó, Michelon ủng hộ xu thế đa cực – coi đó là xu hướng tất yếu và cần thiết để khắc phục những bất ổn trên toàn cầu, đồng thời cảnh báo “tình hình sẽ tồi tệ hơn trước khi nó trở nên tốt hơn” nếu các thể chế hiện hành không chịu cải tổ và nếu sự đối đầu giữa đơn cực – đa cực gay gắt hơn.
Tại sao đa cực lại cần thiết?
Thứ nhất, vì sự thất bại của trật tự đơn cực trong việc giải quyết khủng hoảng: Kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, thế giới phần nào tiến đến trật tự “đơn cực” do Hoa Kỳ dẫn dắt. Tuy nhiên, nhiều xung đột khu vực (Iraq, Afghanistan, Syria, Libya, Ukraine…) chứng tỏ các can thiệp hoặc chính sách áp đặt từ một phía không đưa đến nền hòa bình bền vững. Liên Hợp Quốc và các thể chế Bretton Woods vốn được thiết kế sau Thế chiến II cũng không còn theo kịp thực tế về phân bổ quyền lực, dẫn đến hiệu quả giảm sút, hoặc bị vô hiệu hóa bởi xung đột lợi ích giữa các cường quốc.
Thứ hai, những thay đổi địa chính trị và trỗi dậy của phương Nam: Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Indonesia, Nam Phi… ngày càng khẳng định tiếng nói trong các vấn đề toàn cầu. Nhu cầu về một hệ thống công bằng hơn, nơi các nước đang phát triển có quyền định đoạt, trở nên cấp thiết. Việc BRICS mở rộng và SCO củng cố hợp tác được coi là biểu tượng cho mong muốn này: hợp tác khu vực, liên khu vực, phát triển kinh tế và bảo vệ an ninh theo cách tôn trọng chủ quyền hơn là theo trật tự áp đặt.
Thứ ba, khát vọng về một “trật tự thay thế”: Đa cực không nhất thiết là phá bỏ mọi thể chế cũ, mà nhằm cải tổ hoặc tạo lập thêm các định chế, diễn đàn mới có tính đại diện cao hơn.Trong mô hình “Grossraüme” mà Michelon trích dẫn, thế giới sẽ chia thành nhiều trung tâm quyền lực khu vực có quan hệ hợp tác chặt chẽ, đồng thời cạnh tranh lành mạnh. Điều này được kỳ vọng tạo sự cân bằng, thay vì đặt cả hệ thống vào tay một siêu cường thống trị.
Thứ tư, phòng ngừa xung đột và can thiệp cường quyền: Khi không còn một quyền lực duy nhất chi phối, các quốc gia lớn – nhỏ có xu hướng đàm phán, tìm tiếng nói chung với nhiều đối tác hơn. Các nước đang phát triển sẽ có thêm dư địa thương lượng về hợp tác kinh tế, công nghệ, an ninh… mà không phụ thuộc hoàn toàn vào một cực quyền lực, giúp giảm nguy cơ bị can thiệp, trừng phạt, hay lợi dụng.
Thứ năm, tạo thêm cơ hội phát triển kinh tế cho các khu vực: Mỗi khu vực (Grossraum) xây dựng được một mạng lưới liên kết nội vùng mạnh mẽ (về thương mại, đầu tư, chuỗi cung ứng), nhờ đó nâng cao mức sống của chính họ. Sự tương tác giữa các khu vực cũng thúc đẩy trao đổi hàng hóa, công nghệ, vốn, nhưng sẽ linh hoạt và bình đẳng hơn, thay vì bị ràng buộc bởi lợi ích của một khối hay một siêu cường.
Thứ sáu: phát huy tinh thần đa phương: Đa cực đích thực phải dựa trên đa phương: tôn trọng độc lập, chủ quyền, tôn trọng các khác biệt văn hóa – chính trị, và giải quyết tranh chấp qua đối thoại. Trong một bối cảnh đa cực, các tổ chức khu vực (ví dụ: Liên minh châu Phi – AU, Liên minh châu Mỹ La Tinh – CELAC, ASEAN ở Đông Nam Á, SCO, v.v.) sẽ có vai trò lớn hơn, tạo thế cân bằng, tránh phụ thuộc duy nhất vào các trung tâm phương Tây truyền thống.
Ông Michelon dự báo Hoa Kỳ và các đồng minh “chư hầu” (theo cách ông diễn đạt) sẽ tìm cách duy trì quyền lực, ngăn cản sự vươn lên của các cường quốc mới nổi. Sự giằng co này có thể dẫn đến bất ổn toàn cầu. Một ví dụ là cuộc xung đột Nga – Ukraine hay các đòn trừng phạt, bao vây cấm vận công nghệ, tài chính để “kìm” các đối thủ.
Ý tưởng Grossraüme của Carl Schmitt dù mang tính gợi mở, nhưng ranh giới ảnh hưởng không phải lúc nào cũng rõ ràng; các khu vực có thể chồng lấn lợi ích hoặc xảy ra xung đột địa chính trị. Vấn đề tranh chấp lãnh thổ, tôn giáo, sắc tộc, nội chiến… vẫn có thể bùng phát ở các khu vực, nếu không có các cơ chế an ninh đáng tin cậy. Nếu các cực khu vực chỉ lo củng cố lợi ích nhóm mà thiếu tầm nhìn chung, thế giới vẫn có thể rơi vào cạnh tranh gay gắt, xung đột ủy nhiệm (proxy conflicts). Do đó, chuyển sang đa cực đòi hỏi nỗ lực đối thoại, tôn trọng lẫn nhau, và cải tổ các thể chế quốc tế để phản ánh tốt hơn bản đồ quyền lực mới.
Tại sao nên ủng hộ quan điểm của Michelon?
Nhiều quốc gia đang phát triển ngày càng có tiềm lực kinh tế – quân sự, nhu cầu có tiếng nói bình đẳng trên trường quốc tế. Mô hình đa cực đáp ứng khát vọng chính đáng này, thay vì để một siêu cường áp đặt. Đa cực, nếu được triển khai qua các cơ chế liên kết khu vực – toàn cầu vững chắc, sẽ tạo thế cân bằng quyền lực, giúp các bên tìm giải pháp hòa bình và phát huy hợp tác kinh tế. Hơn 20 năm qua, các cuộc chiến tranh, bất ổn, khủng hoảng tài chính cho thấy trật tự hiện hành không giải quyết triệt để mầm mống xung đột, mà còn làm trầm trọng thêm bất công.Việc Liên Hợp Quốc và các định chế Bretton Woods chậm cải tổ khiến phần lớn nhân loại – “hơn 7 tỷ người” – không được tham gia cấu trúc quản trị toàn cầu một cách công bằng.
Michelon lưu ý: để tránh bị gán mác “chống phương Tây” một cách cực đoan, các nước ủng hộ đa cực cần truyền thông rõ ràng, minh bạch về mục tiêu và lợi ích của họ. Mô hình đa cực phải hướng tới hòa bình và thịnh vượng chung, không lặp lại sai lầm của các đế chế hoặc khối quân sự cũ.
Quan điểm của Laurent Michelon về tính cấp thiết của đa cực đồng nghĩa với việc thừa nhận sự biến chuyển tất yếu của tương quan quyền lực toàn cầu, đón nhận nhiều trung tâm quyền lực khu vực cùng phát triển, hợp tác, và hạn chế áp đặt đơn phương. Trong bối cảnh hiện nay, điều này có thể gặp nhiều thách thức, nhưng nếu được thúc đẩy qua đối thoại, cải cách, và tôn trọng chủ quyền, một thế giới đa cực hứa hẹn mang lại nhiều cơ hội hòa bình, bình đẳng và thịnh vượng hơn cho đại đa số nhân loại.
